برخی از محققان همچون اسکات در سال ۲۰۰۳ و همچنین برخی از صاحبنظران مثل سورشکاندر و راجندران و کاملانبان در سال ۲۰۰۱ معتقد بودند که فن کیفیت خدمات مقدماتی، ایراداتی دارد که مهمترین این ایرادات، مربوط به موضوع است که پنج بعد موجود در فن کیفیت خدمات مقدماتی، تمامی موارد موردنیاز جهت دستیابی به کیفیت را شامل نمی شود. بنابراین آنها با ایجاد تغییراتی در ابعاد ذکر شده در فن کیفیت خدمات مقدماتی، یک زمینه جدید به نام فن کیفیت خدمات تجدیدنظر شده را فراهم کردند. البته آنان در این کار، فوق‌العاده متأثر از فن کیفیت خدمات ابتدایی بوده اند. در این فن، همانند فن پیشین، پنج بعد اساسی مدنظر قرار می گیرد. اما این پنج بعد تا حدودی متفاوت از پنج بعد مذکور در فن کیفیت خدمات مقدماتی است. همچنین سوالاتی که در این فن به کار گرفته می شود، شامل ۴۱ سوال است که در مقایسه با فن قبلی، افزایش سوالات را شامل می شود (سلطانی و دیگران، ۱۳۸۶، ص۴۶).

۲-۱۲- ابعاد فن کیفیت خدمات اصلاح شده
الف) بعد ملموسات خدمت: این بعد درواقع همان بعد ملموسات، در فن پیشین است. آیتم‌های این بعد، اصلاح شده و دو آیتم از آیتم‌های فن قبلی حذف شده اند. این دو آیتم شامل تجهیزات مدرن و پاکیزه بودن ظاهر پرسنل است. سایر بندهای این بعد، به شرح زیر هستند:
۱ – اثربخش بودن فرایندهای شکایات مشتری
۲ – جذابیت ظاهری مواد و تسهیلات
۳ – چیرگی بر وضعیتهای نامطلوب مثل دما، تهویه، سروصدا، بو، رایحه و… در سازمان
۴ – ارائه خدمات به صورت صحیح و در اول وقت
۵ – جذابیت ظاهری علامت، نشانه ها، تابلوها، تبلیغات، جزوه ها و دیگر مصنوعات در سازمان
۶ – ارائه خدمات متعهدشده
۷ – راحت بودن جانمایی فیزیکی تجهیزات و دیگر مبلمان برای مشتری، جهت تعامل با کارکنان
۸ – ارائه سریع خدمت به مشتری
۹ – ارائه خدمات تعهد شده در جدول زمانبندی
۱۰ – توجه به خانه داری به عنوان یک حق تقدم و در بالاترین سطح سفارش سازمان.
ب) بعد روشمند کردن ارائه خدمت: این بعد کیفیت به فرایندها، راه‌حلها، نظامها و تکنولوژی می پردازد که خدمات را موثر و کارا می کنند. پیامد این بعد، تحویل روان خدمات مداوم، بدون کار اضافی و انحرافات عظیم است.
بندهای این بعد، شامل موارد زیر است:
۱ – وجود پرسنل لازم و کافی برای ارائه خدمت خوب به مشتری
۲ – ارتقای ظرفیت جهت خدمت اثربخش‌تر به مشتری
۳ – وجود یک فرایند ساده و استاندارد ارائه خدمات بدون دیوانسالاریهای اضافی
۴ – تسهیلات کافی و لازم جهت ارائه خوب خدمات به مشتری
۵ – درجه ای از رویه ها و فرایندهای محفوظ از خطا
۶ – وجود فرایندهای ارائه ساختارمند و ساده به طوری که زمان ارائه خدمات در حداقل ممکن باشد.
ج) مغز خدمت: شامل خدمت واقعی، فراتر از چگونگی ارائه آن است و این بعد را می توان مهمترین بعد فن کیفیت خدمات تجدیدنظر شده دانست. این بعد، بندهای زیر را دربرمی گیرد:
۱ – گوناگونی و طیف خدمات
۲ – نوآوری در خدمات
۳ – شدت و عمق خدمات
۴ – اداره راحت ساعات و روزهای ارائه خدمات
۵ – وجود عملیات بیش ازحد در بخشهای سازمان خدماتی.
د) بعد مسئولیت اجتماعی: این بعد، به موارد اخلاقی و مسئولیت سازمان درقبال دیگران باز می گردد. این بعد، اثر خوبی بر ذهنیت مشتریان می گذارد. بندهای این بعد شامل موارد زیر است:
۱ – رفتار عادلانه سازمان به گونه ای که با همه مشتریان یکسان برخورد شود.
۲ – ارائه خدمات خوب با هزینه حداقل
۳ – برتری خدمت یعنی مشتری تشخیص دهد که نیاز بیان نشده بالقوه او، بیش از آنچه که او انتظار دارد، پاسخ داده می شود.
۴ – احساس تعهد کارکنان
۵ – داشتن شعبه در مکانهای مختلف جهت دسترسی آسان تمام اقشار جامعه
۶ – وسعت سازمان، دارابودن شخصیت حقوقی و سرمشق بودن سازمان ازنظر اخلاقی در حوزه عملکرد
۷ – ارائه خدمت خوب به تمام اقشار جامعه.
ه) بعد عنصر انسانی خدمات: این بعد، مرتبط با موارد انسانی ارائه خدمت مثل قابلیت اطمینان نسبی، پاسخگویی، همدلی و ادب است. این بعد شامل بندهای زیر است:
۱ – آمادگی کمک و پاسخ به خواسته های مشتریان
۲ – آگاه کردن مشتری از طبیعت و زمانبندی خدمات موجود در سازمان
۳ – وجود کارکنانی که اعتماد را به وسیله رفتار صحیح خود به مشتریان القا کنند
۴ – داشتن مهارتها و قدرتهای لازم و مهمتر، اشتیاق کارکنان به انجام کار، هنگام وقوع یک حادثه بحرانی
۵ – کارکنانی که نیازهای مشتریان را درک کنند.
۶ – کارکنانی که دانش و صلاحیت پاسخگویی به نیازها و درخواستهای ویژه مشتریان را داشته باشند.
۷ – محیطی که در آن، جهت بهبود استانداردهای خدمت از بازخور مشتریان استفاده شود.
۸ – راضی نگه داشتن مشتریان از لحاظ امنیت، رضایت و خشنودی در تعاملاتشان.
۹ – رسیدگی و توجه منحصر به فرد به مشتریان به وسیله مدنظر داشتن بهترین علاقه های مشتریان در بطن سازمان
۱۰ – کارکنانی که همیشه مؤدب و باصفا هستند.
۱۱ – درجه سازمان در بازگرداندن وضعیت نرمال، هنگامی که یک مشکل بحرانی پیش می آید.

از لحاظ زمانی آن دسته از آموزش های ضمن خدمت را می گویند که اگر چه به صورت دوره های کوتاه مدت تخصصی و در فواصل زمانی محدود ارائه می شوند، از لحاظ هدف، ساختار معینی دارند و در نهایت به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر منجر می شوند. در حقیقت این گونه آموزش ها بین آموزش های کوتاه مدت تخصصی و آموزش های بلند مدت ارتباط ایجاد می کنند، برای مثال در صورتی که پرسنل یک سازمان دروس کوتاه مدت خاصی را در طی چند سال طی کنند، می توانند با تکمیل پاره ای دروس، مدرک تحصیلی بالاتری را به دست آورند. البته این امر منوط به آن است که از قبل دفتر یا واحد آموزش ضمن خدمت، مسیر آموزشی ویژه ای را طراحی کرده باشد.

۲-۲-۵ نیازسنجی آموزشی
در سازمان های برتر آموزش های سازمانی بایستی بتواند برتری را حفظ و سطح آن را دائما ارتقا دهد یکی از عوامل مهم و زیربنایی برای کسب مزیت رقابتی،پایداری مداوم و سرآمدی سازمان ها توجه عملی و عملیاتی به توسعه منابع انسانی است قسمتی از توسعه منابع انسانی از طریق آموزش برنامه ریزی شده تحقق می یابد در این زمینه آموزش بر مبنای نیازسنجی درست راه بالندگی را میان بر می نماید. برای اینکه توسعه منابع انسانی به معنای واقعی منجر به سودآوری شود بایستی آموزش های سازمانی را اثربخش نمود اثر بخشی چیزی نیست که بتوان یکدفعه و یا در پایان کار آموزش بدست آورد بلکه اثربخشی یک فرایند مداوم است که قبل از شروع و در حین آموزش تکامل و در پایان آموزش قسمتی از آن قابل رویت و مشاهده خواهد بود. یکی از مولفه های تضمین کننده اثربخشی آموزش های سازمان نیاز سنجی علمی، همه جانبه و واقعی است نیازسنجی واقعی متناسب با فعالیت های مختلفی است که کارکنان برای تحقق اهداف و سودآوری سازمان بایستی انجام دهند ( سلطانی، ایرج، ۱۳۸۶).
۲-۲-۵-۱ مفهوم نیازسنجی
صرف نظر از اختلاف عقیده در خصوص ماهیت و چگونگی نیاز، محققان تعاریف گوناگونی از واژه نیازسنجی به دست داده اند که در زیر برخی از مهم ترین آنها را بررسی می کنیم.
بورتون و مریل بر این باورند که نیازسنجی به طور کلی عبارت است از فرایندی نظامدار برای تعیین اهداف، شناسایی فاصله بین وضع موجود و هدف ها و در نهایت تعیین اولویت ها برای عمل ( بورتون و مریل^[۱۹]، ۱۹۷۷). در برداشتی دیگر، نیازسنجی عبارت است از فرایند تعیین آنچه باید آموزش داده شود. به این اعتبار قلمرو اصلی نیازسنجی تعیین آن چیزی است که باید آموخته شود ( هولت^[۲۰]، ۱۹۹۴).
((سوآرز^[۲۱])) در تعریف نیازسنجی می گوید: نیازسنجی در زمینه تعلیم و تربیت فرایند جمع آوری و تحلیل اطلاعات است که به شناسایی نیازهای افراد، گروه ها، موسسات، جامعه محلی و به طور کلی جامعه منجر می شود. از این رو کاربرد اصلی نیازسنجی می تواند برای شناسایی نیازهای گروه های مختلف از جمله، نیازهای آموزش ضمن خدمت معلمان و تعیین نیازهای آتی نظام آموزش محلی، منطقه ای و ملی متمرکز باشد ( سوآرز، ۱۹۹۶)؛ به عبارت دیگر نیازسنجی فرایند شناسایی دانش، مهارت و نگرش مورد نیاز کارکنان برای اجرای وظایف حرفه ای خود می باشد ( فورد،۱۹۹۲ ). با عنایت به تعاریف فوق، می توان گفت نیازسنجی یعنی فرایند شناسایی نیازهای مهم و فراهم کردن زمینه های تحقق آن از طریق اقدامات و برنامه های آموزشی ( ودل^[۲۲]، ۱۹۹۷).
مفاهیم دیگری نیز وجود دارند که به دلیل شباهت با نیازسنجی با آن یکی فرض می شوند، در حالی که از لحاظ معنی و ماهیت عملکرد، تفاوت های چندی بین آنها وجود دارد. این مفاهیم عبارتند از ((شبه نیازسنجی))، ((شناسایی نیاز))، ((ارزیابی نیاز))، ((تحلیل نیاز))، ((تعیین نیاز))، ((نیازآفرینی)) و ((ارزشیابی)).
در بسیاری از موارد نیازسنجی با شبه نیازسنجی یکی فرض می شود، اما این دو مفهوم با یکدیگر تفاوت دارند هنگامی که از نیازسنجی بحث می شود، سنجش نیازها یا مجموعه ای از نتایج یادگیری و تعیین اولویت ها، مورد انتظار است؛ به عبارت دیگر نیازسنجی با سنجش نتایج یا اهداف و مقاصد و اولویت بندی آنها سرو کار دارد، در حالی که شبه نیازسنجی با شبه نیازها (مجموعه ای از وسایل، امکانات و تجهیزات برای تحقق نیازها یا نتایج و اهداف) سرو کار دارد (کافمن^[۲۳]، ۱۹۹۱). برای مثال نیاز به آموختن مهارت های اجتماعی، یک نیاز آموزشی است و از طریق فرایند نیازسنجی مشخص می شود، اما برای آموزش مهارت های اجتماعی، مجموعه ای از منابع و امکانات نظیر نیروی انسانی، محتوا، بودجه و … ضروری است که به آن شبه نیاز گفته می شود و از طریق فرایند شبه نیازسنجی شناسایی می گردد. شبه نیازسنجی فرآیندی است که عموماّ بعد از فرایند نیازسنجی انجام می شود. به همین سان ((شناسایی نیازها)) با مفهوم نیازسنجی تفاوت دارد. هنگامی که از شناسایی نیازها سخن می گوییم، مقصود اصلی مشخص کردن و فهرست کردن مجموعه ای از نیازها درباره یک فرد، یا مجموعه ای از افراد است؛ به عبارت روشن تر هدف اصلی شناسایی نیازها، تولید حداکثر نیازها در خصوص یک گروه معین بر مبنای اطلاعات و داده های در دسترس است، در حالی که نیازسنجی مفهومی فراتر از شناسایی نیازها و دربرگیرنده مقوله ((اولویت بندی نیازها)) است. برای مثال در صورتی که قصد گروه نیازسنجی، سنجش نیازهای مدیران مدارس ابتدایی باشد، هنگامی که از طریق نظرخواهی ها، تجزیه و تحلیل شرح وظایف مدیران، مصاحبه با متخصصان، بررسی پژوهش ها، اسناد و مدارک و … ، به فهرستی از نیازها دست می یابند، به شناسایی نیازها پرداخته اند. در چنین وضعیتی گروه نیازسنجی فهرستی از نیازها را بدون اولویت آنها تولید نموده است. بدیهی است در شناسایی نیازها، تولید حداکثر نیازها می تواند بیانگر جامعیت فرایند شناسایی نیازها باشد. هنگامی که گروه نیازسنجی، بر اساس معیارهای معینی، اولویت نیازها را مشخص می کند، چرخه نیازسنجی کامل می شود. به این ترتیب می توان گفت شناسایی و اولویت بندی نیازها، بیانگر فرایند نیازسنجی است.
مفهوم دیگری که به کرات به جای نیازسنجی به کار برده می شود، مفهوم ارزیابی نیازها است. منظور از ارزیابی نیازها عبارت است از فرایند داوری و قضاوت درباره ارزش و شایستگی نیازهای معین بر مبنای ملاک های خاص. آنچه در ((ارزیابی نیازها)) واجد اهمیت است، مولفه ((داوری و قضاوت)) درباره نیازهاست. هنگامی که نیازهای معینی شناسایی و اولویت بندی می شوند، ممکن است گروه نیازسنجی بر مبنای معیارهای معینی نظیر سیاست ها و اهداف سازمانی یا ارزش های فرهنگی-اجتماعی یا سیاسی معینی در خصوص نیازهای دارای اولویت به داوری و قضاوت بنشینند وترکیب و اولویت های احصا شده را جرح و تعدیل کنند. به این مجموعه اقدامات ارزیابی نیازها می گویند.
حقیقت آن است که بسیاری از صاحب نظران با ماهیت ((قضاوتی)) نیازسنجی مخالفند، بویژه کسانی که معتقدند نیازسنجی فرآیندی است در خدمت تصمیم گیری و برنامه ریزی. به زعم این افراد در صورتی که برای نیازسنجی ماهیت قضاوتی و ارزشی قائل شویم، این امر از عینیت نیازسنجی می کاهد و آن را به فرایندی ذهنی و وسیله ای مبدل می نماید.
چهارمین مفهوم مرتبط، تحلیل نیاز است. از لحاظ وسعت قلمرو، مفهوم تحلیل نیاز و نیازسنجی با یکدیگر متفاوت اند. تحلیل نیاز عبارت است از فرایند بررسی علل و عوامل ایجاد کننده یک نیاز (جنتری^[۲۴]، ۱۹۹۴). علاوه بر این در فرایند تحلیل نیاز، اجزاء و عناصر تشکیل دهنده، کالبد شکافی و بررسی می شوند. در بسیاری از موارد مشخص کردن و تصریح نیازهای خردتر با نیاز های فرعی ذیل یک نیاز اصلی بویژه هنگامی که طراحی برنامه های آموزشی مد نظر باشد، بسیار مهم است. به این ترتیب در تحلیل نیاز صراحت بخشیدن به یک نیاز معین و تبیین عناصر و اجزاء آن از یک سو در روشن سازی منطق و چرایی نیاز از سوی دیگر مد نظر است. به طور اساسی از تحلیل نیاز هنگامی سخن به میان می آید که فرایند شناسایی و اولویت بندی نیازها تمام شده باشد و برنامه ریزان بر اساس نتایج به دست آمده در صدد بررسی ریشه ها و دلایل شکل گیری نیازهای دارای اولویت و شناخت جزئیات و نیازهای فرعی باشند (فتحی، ۱۳۷۷) در عین حال در برداشتی دیگر، تحلیل نیاز فرآیندی تعریف شده است که به موجب آن این امر که آیا آموزش می تواند مسأله یا مشکل موجود در عملکرد افراد را حل نماید، واجد اهمیت است (فورد، ۱۹۹۹).
پنجمین مفهوم مرتبط با نیازسنجی، تعیین نیازها است. تعیین نیازها عبارت است از فرایند تعیین و تکلیف نیازهای معین برای یک گروه یا جمعیت خاص. نمونه بارز این فرایند زمانی اتفاق می افتد که گروه معینی تحت عنوان ((کمیته یا گروه برنامه ریزی))، بدون مراجعه به منابع اطلاعاتی و بررسی آنها، در خصوص نیازهای افراد (( تصمیم گیری)) نمایند. اگر چه این مجموعه اقدامات تحت عنوان (( کمیته نیاز سنجی )) یا (( کمیته های کارشناسی)) در بسیاری از سازمانها و مراکز برنامه ریزی جریان دارد و فعالیت های آنها تحت عنوان (( نیاز سنجی )) منعکس می شود، فرایند نیاز سنجی تفاوت های اساسی با (( تعیین نیازها )) دارد. همان طور که بیان کریدم، نیاز سنجی مستلزم جمع آوری و تحلیل اطلاعات است تا برمبنای آن نیازهای افراد و گروه ها استخراج و اولویت بندی شود. از این رو وجه تمایز نیازسنجی با تعیین نیازها آن است که نیازسنجی بیشتر فرآیندی (( اکتشافی )) و مبتنی بر بررسی و پژوهش است، در حالی که تعیین نیازها بیشتر با (( وضع کردن )) نیازها سرو کار دارد. نیازسنجی مفهومی دموکراتیک و مبتنی بر مشارکت و درگیر شدن کلیه افراد و گروه های ذینفع است، در حالی که تعیین نیاز مبتنی بر عدم صلاحیت کلیه افراد و گروه ها، بجز اعضای کمیته نیازسنجی یا کارشناسی است. در پاره ای از موارد از قبیل برخوردار نبودن از رشد و بلوغ کافی در مورد افرادی که قرار است نیازهایشان شناسایی و اولویت بندی شود، فرایند تعیین نیازها می تواند قابل توجیه باشد، اما فراگیر شدن این اقدامات در سازمانها، نهادها و مراکز برنامه ریزی ممکن است به تدارک برنامه های غیر موثر و عقیم منجر شود.
ششمین مفهوم مرتبط با نیازسنجی، نیاز آفرینی است. نیاز آفرینی به معنای تجویز و توجیه یک هدف یا مقصد آموزشی برای یک گروه خاص است، به عبارت روشن تر نیازآفرینی عمدتاً با تبلیغ و ترویج اعتقاد به نیاز معینی در سطح یک سازمان، موسسه یا نظام سروکار دارد. نیازسازی بویژه هنگامی مدنظر قرار می گیرد که نوآوری ها و ابتکارات جدیدی، شیوه عمل در یک موسسه یا سازمان را تحت تاثیر قرار دهند. از این رو گروه برنامه ریزی از ظریق سازوکارهای تبلیغی اقدام می نمایند، برای مثال ظهور و گسترش اینترنت و اهمیت و ضرورت آشنایی معلمان و مدیران با آن یا کاربردهای اینترنت در آموزش و پرورش
( نظیر مدارس مجازی) که آموزش را از طریق اینترنت ارائه می دهند. انگیزش افراد برای تقاضا جهت برگزاری دوره های آموزشی و مانند آن مستلزم نیاز سازی، تبلیغ و ترویج آن در سطح مدارس و نظام آموزش و پرورش است.
و سرانجام نیاز سنجی با ارزشیابی بویژه ارزشیابی برنامه تفاوت دارد. اختلاف میان این دو مفهوم بیشتر زمانی رخ می دهد که در یک نگرش نظامدار، ارزشیابی از برنامه در مراحل سه گانه طراحی، اجرا و ارزشیابی می تواند صورت پذیرد، که از آنها تحت عنوان ارزشیابی تشخیص، ارزشیابی تکوینی و ارزشیابی پایانی یا مجموعه ای نام برده می شود. به همین سان نیازسنجی نیز فرآیندی مداوم است و در سرتاسر فرایند برنامه ریزی صورت می پذیرد( بارن بای^[۲۵]، ۱۹۸۹،ساوای^[۲۶]، ۱۹۹۳ ). از این رو نیازسنجی در مراحل طراحی برنامه، اجرای برنامه و ارزسیابی آن صورت می پذیرد. از این امر تحت عنوان پویایی پدیده نیازسنجی در برنامه ریزی نام برده می شود( فتحی و مهرمحمدی، ۱۳۷۷).
با عنایت به تشابه در کارکرد و مراحل عملیاتی نیازسنجی و ارزشیابی، برخی از محققان این دو را یکی دانسته و در برخی از متون آنها را به جای یکدیگر به کار گرفته اند. در این جا استدلال بر این است که به رغم تشابهات بسیار، نیازسنجی و ارزشیابی دو مولفه متفاوت در برنامه ریزی هستند. تفاوت این دو مفهوم بیشتر در هرفهای آنها نهفته است. نیازسنجی عمدتاً برای جمع آوری داده ها در خصوص (( نیازهای )) برنامه یا نحوه تحقق این نیازها به کار می رود و اطلاعاتی که از آن حاصل می شود، برای تصمیم گیری درباره تعدیل یا تجدید نظر در برنامه در جهت تحقق نیازها مورد استفاده قرار می گیرد. اما ارزشیابی بیشتر مربوط است به ارزشیابی از زمینه های اولیه یک برنامه، سلامتی در عملکرد برنامه در حال اجرا یا ارزسیابی از اثربخشی و کارآیی یک برنامه خاص ( سوریانو ^[۲۷]، ۱۹۹۵ ).
البته ارزشیابی می تواند نیازهای تحقق نشده را نشان دهد، اما هدف اولیه و اصلی ارزشیابی، انعکاس نیازهای برطرف نشده نیست. نیازسنجی ممکن است بخشی از یک ارزشیابی برنامه باشد، اما این امر مشروط برآن است که مولفه ها و مقاصد نیازسنجی و ابزار های آن بوضوع در طرح ارزشیابی مورد تاکید و تصریح واقع شود.
۲-۲-۵-۲ اهداف نیاز سنجی
به طور کلی اهداف نیاز سنجی آموزشی را می توان به شرح زیر خلاصه نمود.
۱-دریافت واقعی نیازهای آموزشی کارکنان در حال و آینده: در این زمینه با الگوهای عملی نیازسنجی نیازهای واقعی و مورد نیاز فعالیت هایی که در بهره وری و سودآوری نقش دارد شناسایی و متناسب با جهت گیری استراتژیک سازمان نیازهای لازم برای سازگاری با تحولات آینده تعیین می شود ( سلطانی، ۱۳۸۶ ).
۲-حرکت نظام دار در جهت بهبود ذهنیت های کارکنان سازمان: نیازسنجی آموزشی به لحاظ توجه به دانش و مهارت های موجود کارکنان و توجه به زمینه های ذهنی موجب اصلاح ذهنیت کارکنان نسبت به سازمان و کار می شود و از این بابت انرژی روانی کارکنان مصرف آموزش های مورد نیاز می شود.
۳-شناسایی کمبودهای آموزشی قبلی و تکمیل آن در مدت زمان معقول: یکی از فلسفه های نیازسنجی آن است که آموزش های گذشته را عمیق تر نموده و در صورتی که نارسایی هایی در ابعاد شکلی و محتوایی آنها وجود دارد بهبود یابد آموزش های گذشته در فرایند نیازسنجی به دلیل تجربه آن در گذشته موجب تکامل آموزش می شود.
۴-کاربردی تر نمودن توسعه کارکنان: توسعه منابع انسانی در سخن و حرف حاصل نمی شود. بلکه یک فرایند عملی است و نیازمند یک سری اقدامات سازمانی است بنابراین توسعه منابع انسانی با نیازسنجی درست شروع می شود و به دنبال پرورش توانمندی های شنناخته شده و شناسایی فرآیندهای کم رنگ شده شغل می باشد که این مهم با نیازسنجی انجام می شود.
۵-کمک به اثربخشی آموزش ها: یکی از اهداف نیازسنجی این است که آموزش های سازمانی به حل مشکلات پرداخته و بتواند مشروعیت خود را در اثر بخشی به اثبات برساند. برآورد نیاز آموزشی بر مبنای واقعیات کاری و رفتاری موجب تحقق اثربخشی آموزش ها می شود.
۶-ایجاد چهارچوب ادراکی در کارکنان: نیازسنجی آموزشی بایستی منجربه مشخص شدن فعالیت های آموزشی کارشود و خودآموزی را در کارکنان تقویت نماید مشخص شدن دامنه عمل کارکنان در بعد آموزشی نیازمند یک چهاچوب ادراکی است مهارت های شناختی کارکنان به تشکیل چهارچوب ادراکی کمک می کند برمبنای دیدگاه شناختی می توان کار ایجاد چهار چوب ادراکی راتسهیل نمود یکی از هدفهای اساسی دیدگاه مذکور پرورش استدلال عقلانی است و هدف برنامه درسی در این دیدگاه تقویت مهارت هاست تا افراد بتواند مسائل را بررسی، راه حل های گوناگون را از نظر بگذرانند و آنها را ارزیابی و یکی از راه حل ها را برگزیند و سپس آن را به مورد اجرا گذارند (مهر محمدی، ۱۳۷۹). نیازسنجی آموزشی حدود و عمق این چهارچوب ادراکی را مشخص و از این بابت اقدامات آموزشی کارکنان به صورت نظام دار درمیآید.
۷-خلق آینده: یکی از اهداف نیازسنجی آموزشی آماده کردن کارکنان و مدیران برای رویارویی بادنیای رقابتی آینده است. از طریق نیازسنجی بر مبنای واقعیات رقابتی آینده می توان آینده را به نفع سازمان خلق کرد.
۲-۲-۵-۳ اصول نیازسنجی
به طور کلی اصول نیازسنجی آموزشی را به عنوان پایه های اساسی کار می توان بیان نمود (سلطانی، ۱۳۸۶ ):
۱-اصل فرآیندی بودن: یعنی این که نیازسنجی یک امر مداوم بوده و بایستی به صورت مستمر انجام شود.
۲- اصل نسبی گرایی: یعنی این که بایستی نیازسنجی آموزشی مطلق انگاشته نشود و همواره تکامل یابد.
۳-اصل برنامهای بودن: یعنی نیازسنجی آموزشی بایستی بادر نظر گرفتن اهداف سازمان براساس یک چهارچوب ادراکی مشخص انجام شود.
۴- اصل عملی بودن: یعنی این که نیازسنجی آموزشی بایستی رویکرد عمل گرا داشته باشد.
۵- اصل واقع گرایی: یعنی این که نیازسنجی از دل واقعیت های کاری و سازمانی استخراج شود.
۶-اصل همکاری و تعاون: یعنی این که همه مدیران بایستی در نیازسنجی مشارکت کمک کنند.
۷-اصل جامعیت: یعنی این که نیازسنجی آموزشی بایستی حتی المقدور همه جنبه های کاری و سازمانی مورد نیاز مدیران و کارکنان را پوشش دهد.
۸-اصل اعتبار: یعنی این که نیازسنجی با کمترین خطا و با حداکثر عینیت انجام شود.
۹-اصل نوگرایی: یعنی این که بایستی تحولات جدید به نظام نیازسنجی آموزشی وصل گردد.
۱۰-اصل علمی بودن: یعنی این که نیازسنجی آموزش بایستی با یک رویکرد علمی و تحقیقی صورت پذیرد.
۲-۲-۵-۴ طبقه بندی انواع نیازسنجی
علاوه بر طبقه بندی صورت پذیرفته از انواع نیازها، از انواع نیازسنجی نیز طبقه بندی ویژه ای ارائه شده است. اگر چه طبقه بندی انواع نیازسنجی تا حد زیادی تابع اهداف نیازسنجی است، ذکر و توضیح و تبیین آن در فهم بهتر مقوله نیازسنجی می تواند موثر باشد.
راجز کافمن با توجه به موارد کاربرد نیازسنجی ، از شش نوع نیازسنجی نام می برد که عبارتند از : ( فتحی، ۱۳۸۱)

1. 1. نیاز سنجی آلفا ؛

1. 1. نیاز سنجی بتا ؛

1. 1. نیاز سنجی گاما ؛

1. 1. نیاز سنجی دلتا ؛

1. 1. نیاز سنجی اپسیلون ؛

1. 1. نیاز سنجی زتا ؛

۲-۲-۵-۴-۱ نیاز سنجی آلفا

۲-۱۱- مزایای تحلیل پوششی داده‌ها
یکی از مهم‌ترین مزایای تحلیل پوششی داده‌ها این است که در این روش برای هر واحد تصمیم گیری ناکارا یک مجموعه از واحد های کارا (واحد مجازی) مشخص می‌شود که می‌تواند به عنوان الگو برای بهبود عملکرد مورد استفاده قرار گیرد. واحد تصمیم گیری تشکیل دهنده این ترکیب به عنوان گروه های الگو برای واحد تصمیم گیری ناکارا مطرح هستند. همچنین این روش می‌تواند مقدار بهبود لازم را در هر یک از داده‌ها و ستانده های واحد ناکارا مشخص کند. از جمله سایر مزایای این روش می‌توان موارد زیر را نام برد:

تمرکز بر روی تک تک مشاهدات در مقابل تمرکز بر میانگین جامعه.
فراهم کردن یک شیوه اندازه گیری جامع و منحصر به فرد برای هر واحد که از ورودی‌ها برای ایجاد خروجی‌ها استفاده می‌کند.
استفاده همزمان از چندین ورودی و چندین خروجی.
سازگاری با متغیر های برون زا.
توانایی در نظر گرفتن متغیر های طبقه ای یا مجازی.
نیازمند آگاهی از وزن‌ها یا قیمت‌ها ورودی‌ها و خروجی‌ها نبوده و از ارزش گذاری بی نیاز است.
محدود نبودن به شکل تابع توزیع و روابط تولید.
امکان بکار گیری ورودی‌ها و خروجی‌های مختلف با مقیاس‌های اندازه گیری متفاوت با یکدیگر (Charnes et.al.,1995).
۲-۱۲- کارت امتیازی متوازن
مطالعه ادبیات مدیریت استراتژیک و بررسی­های انجام شده در مورد دلایل عدم توفیق برنامه‌های استراتژیک در دهه هشتاد میلادی و کم اهمیت شدن و عدم اثربخشی آن نشان ‌می‌دهد که یا استراتژی­ های اثربخشی تدوین نشده، یا استراتژی­ های اثربخش، به درستی پیاده‌سازی و اجرا نشده‌اند.
بسیاری از استراتژی­ های ناموفق، زاییده فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک بودند که پیشگامانی مانند: اندروز^[۲۱]، چندلر^[۲۲] و انسوف^[۲۳] در قالب رویکرد تجویزی، پرچم‌داران آن به شمار می‌روند. ایشان استراتژی­ها را حاصل یک فرایند تحلیلی و قاعده‌مند می‌دانند. درون مایه اصلی این رویکرد، جفت و جور کردن عوامل درونی (نقاط قوت، نقاط ضعف) و عوامل بیرونی (فرصت‌ها و تهدیدها) به منظور بهره‌مندی از منافع نهفته در فرصت‌ها (یا دوری از زیان‌های نهفته در تهدیدها) است. از آنجا که استراتژی‌های حاصله از این رویکرد برای محیط‌های به نسبت پایدار مناسب بودند، با وقوع تحولات در ساختار اقتصادی جهان و تغییر سریع عوامل تکنولوژیک، بسیاری از استراتژی­ها با شکست مواجه شدند.
در آن زمان با طرح نظریاتی متفاوت توسط نظریه‌پردازانی، مانند مینتزبرگ^[۲۴]، رویکرد تجویزی در تدوین استراتژی مورد پرسش قرار گرفت و رویکرد توصیفی در خلق استراتژی، ظهور کرد. رویکرد توصیفی بر این مبنا است که یک استراتژی بدیع، خلاق و اثربخش، الزاماً از روش‌های قاعده­مند حاصل نمی‌شود. هنری مینتزبرگ استراتژی اثربخش را پدیده‌ای خود جوش می‌داند و عمیقاً بر این نکته، که فرآیندها نمی‌توانند استراتژی تولید کنند تاکید دارد. درحالی‌که در شیوه‌های متعارف برنامه‌ریزی استراتژیک، فرآیندها غالب هستند. در چارچوب نظریات مینتزبرگ، استراتژی اثربخش یک پدیده خلاقانه است که انسان‌ها سازنده آن هستند و نه فرآیندهای برنامه‌ریزی، و برای این امر باید به جای برنامه‌ریزی به توسعه تفکر استراتژیک پرداخت. در رویکرد تفکر استراتژیک باید قواعد خلق ارزش برای بازار و مشتری را فهمید و آن‌ها را برای پاسخگویی به بازار به کار گرفت. کاپلان و نورتون در کتاب نقشه استراتژی، ارزش‌های قابل ارائه به مشتریان را در سه دسته: تصویر، روابط، و ویژگی‌های محصول/خدمت قرار داده و به هشت مورد: قیمت، کیفیت، دسترسی، انتخاب، کاربرد، خدمت، شراکت، و نام تجاری ریز می‌کنند. وقتی شرکتی مشتریان هدفش را شناسایی کند، می‌تواند هدف‌های استراتژیک خود را در راستای ایجاد ارزش برای مشتریان تعیین کرده، استراتژی‌های خود را به منظور تحقق هدف‌های استراتژیک، که هم راستا با ارزش‌های مورد نظر مشتریان است، پایه‌ریزی کند.
اگرچه با ظهور رویکردهای نو در خلق استراتژی، درصد خطا در دستیابی به استراتژی‌های اثربخش کاهش می‌یابد، اما نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد دلایل ناکامی هفتاد درصد از مدیران ارشد شرکت‌ها، شکست در اجرای استراتژی‌هایشان بوده است، نه اتخاذ استراتژی‌های غلط و غیر اثربخش. پژوهشگران دلایل شکست در اجرای استراتژی‌ها را نیز در چهار عامل: عدم انتقال استراتژی به سطوح پایینی سازمان، عدم همسویی کارکنان و منافع ایشان در اجرای استراتژی‌ها، عدم تعهد مدیریت ارشد و صرف وقت در تدوین و اجرای استراتژی‌ها و عدم تخصیص منابع لازم برای اجرای استراتژی‌ها شناسایی کرده‌اند. امروزه برای پیشگیری از وقوع موارد یاد شده، روش کارت امتیازی متوازن و ترسیم نقشه استراتژی بسیار سودمند تشخیص داده شده، شرکت‌ها به راه‌های مختلف از مفاهیم آن بهره‌برداری می‌کنند (یوسفی و حائری،۱۳۸۶).
در ادامه به معرفی کارت امتیازی متوازن و پرداخته و مروری بر ادبیات موضوع مربوط به آن ارائه می‌دهیم.
۲-۱۳- معرفی کارت امتیازی متوازن
در اوائل دهه ۱۹۹۰، رابرت کاپلان استاد دانشکده بازرگانی دانشگاه هاروارد به اتفاق دیوید نورتون که در آن زمان مدیر یک شرکت تحقیقاتی بود، طرحی تحقیقاتی را به منظور بررسی علل توفیق دوازده شرکت برتر آمریکایی و مطالعه روش‌های ارزیابی عملکرد در این شرکت­ها آغاز کردند. حاصل این تحقیق چنین بود که شرکت_­های موفق برای ارزیابی عملکرد خود فقط به سنجه های مالی متکی نیستند بلکه عملکرد خود را از سه منظر دیگر یعنی مشتری، فرآیندهای داخلی و یادگیری و رشد نیز مورد ارزیابی قرار می‌دهند. به این ترتیب کاپلان و نورتون اعلام کردند که برای انجام یک ارزیابی کامل از عملکرد سازمان می­بایست این عملکرد از چهار زاویه‌ی دید یا منظر^[۲۵] مورد ارزیابی قرار گیرد.
منظر مالی^[۲۶]
منظر مشتری^[۲۷]
منظر فرآیندهای داخلی^[۲۸]
منظر یادگیری و رشد^[۲۹]
یافته­های کاپلان و نورتون موید این واقعیت بود که شرکت­های موفق، در هر یک از این چهار منظر، اهداف^[۳۰] خود را تعیین و برای ارزیابی توفیق در این اهداف در هر منظر، سنجه­هایی^[۳۱] انتخاب کرده و اهداف کمی^[۳۲] هر یک از این سنجه­ها را، برای دوره­ های ارزیابی مورد نظر، تعیین می­ کنند، سپس اقدامات و ابتکارات اجرایی^[۳۳] جهت تحقق این اهداف را برنامه­ ریزی و مورد اجرا می­گذارند. کاپلان و نورتون متوجه شدند که بین این اهداف و سنجه­های این چهار منظر نوعی رابطه علت ­و ­معلولی وجود دارد که آن­ها را به یکدیگر ارتباط می­دهد:
برای کسب دستاورد­های مالی می‌بایست برای مشتریان ارزش آفرینی کرد و این کار عملی نخواهد بود مگر این که در فرایند­های عملیاتی برتری ایجاد شود و آن‌ها را با خواسته­ های مشتریان منطبق نمود و کسب برتری عملیاتی و ایجاد فرایند­های ارزش آفرین، امکان پذیر نیست مگر اینکه فضای کاری مناسب را برای کارکنان ایجاد و نوآوری و خلاقیت و یادگیری و رشد را در سازمان تقویت کنیم. شکل ۲-۶ رابطه علت و معلولی موجود در این چهار منظر را نشان می‌دهد. کاپلان و نورتون این روش ارزیابی عملکرد را «روش کارت امتیازی متوازن» نامیدند.

شکل ۲-۶:روابط علت و معلولی بین شاخص‌های عملکردی در کارت امتیازی متوازن
۲-۱۴- مناظر کارت امتیازی متوازن
۲-۱۴-۱ منظر مالی
سنجه­های مالی از اجزاء مهم روش ارزیابی متوازن به ویژه در سازمان­های انتفاعی هستند. سنجه­های این منظر مشخص می­ کنند، که اجرای موفقیت آمیز اهدافی که در سه منظر دیگر تعیین شده ­اند نهایتاً به چه نتایج و دستاورد مالی منجر خواهند شد. ما می­توانیم همه تلاش خود را صرف بهبود رضایتمندی مشتریان، ارتقاء کیفیت و کاهش زمان تحویل محصولات و خدمات کنیم ولی اگر این اقدامات به نتایج ملموسی در گزارش­های مالی ما منجر نشود، ارزش چندانی نخواهند داشت. از سنجه­های این منظر می‌توان به سودآوری، رشد درآمد، و ارزش افزوده اقتصادی اشاره نمود.
۲-۱۴-۲ منظر مشتری
سازمان‌ها به هنگام انتخاب سنجه­هایی برای منظر مشتری در مدل ارزیابی متوازن خود باید به دو پرسش حیاتی پاسخ دهند: مشتریان هدف، چه کسانی هستند؟ و ارزش پیشنهادی ما در خدمت رسانی به آن‌ها چیست؟ بسیاری از سازمان­ها معتقدند که مشتریان خود را می­شناسند و می­دانند که برای آن‌ها چه محصولات و خدماتی عرضه می­ کنند ولی در واقع، همه چیز را برای همه مشتریان عرضه می­ کنند. مایکل پورتر معتقد است که عدم تمرکز بر بخش خاصی از مشتریان و ارزش‌های آن‌ها موجب می­ شود تا سازمان‌ها نتوانند به مزیت رقابتی دست یابند. سازمان­ها معمولاً از میان مضامین استراتژیک زیر، مضمون مورد نظر خود را در منظر مشتری انتخاب می­ کنند.
برتری عملیاتی: سازمان­هایی که برتری عملیاتی را انتخاب می­ کنند، بر کاهش بهای تمام شده، ارتقاء کاربری محصول و سهولت استفاده از محصولات و خدمات خود متمرکز می­شوند.
رهبری محصول: سازمان­هایی که استراتژی رهبری محصول را انتخاب می­ کنند، بر نوآوری مستمر و عرضه­ی بهترین محصول یا خدمات در بازار تأکید می­ورزند.
صمیمیت با مشتری: در این استراتژی، ارضاء خواسته ­ها و نیازهای مشتری و ارائه راه­حل برای مسائل آن‌ها و حفظ رابطه‌ی بلند­مدت برد-برد با مشتریان از اهداف اساسی سازمان است.
فارغ از انتخاب هر یک از مضامین استراتژیک فوق، سنجه­هایی که در این منظر توسط شرکت‌ها به طور وسیع مورد استفاده قرار می­گیرند عبارتند از: رضایت مشتری، وفاداری مشتری، سهم بازار و جذب و نگهداری مشتری.
۲-۱۴-۳ منظر فرآیندهای داخلی
در منظر فرآیندهای داخلی ارزیابی متوازن، آن دسته از فرآیندهای کلیدی مشخص می‌شوند که شرکت باید در آن‌ها سرآمدی داشته باشد تا به ارزش آفرینی برای مشتریان و پیرو آن سهامداران خود ادامه دهد. اجرای کارآمد فرآیندهای داخلی خاص به منظور خدمت رسانی به مشتریان و ارائه روش‌های پیشنهادی سازمان ضروری است. در این منظر مشخص کردن این فرآیندها و توسعه بهترین سنجه های ممکن برای ارزیابی پیشرفت اجرای آن‌ها انجام می‌شود. ممکن است برای برآورده ساختن انتظارات مشتریان و سهامداران، به جای تمرکز کوشش‌های خود بر بهبود تدریجی فعالیت‌های فعلی، سازمان مجبور شود مجموعه ای از فرآیندهای کاملاً جدید را تعیین کند. توسعه محصول، تولید، ساخت، تحویل و خدمات پس از فروش ممکن است در این منظر مورد توجه قرار گیرند. بسیاری از سازمان‌ها برای خدمت رسانی به مشتریان، به شدت به روابط با تأمین کنندگان و سایر اشخاص ثالث، متکی هستند. در این حالت، باید توسعه سنجه­هایی در منظر فرآیندهای داخلی به منظور انعکاس عناصر کلیدی این روابط، مورد توجه قرار گیرد. در فرآیندهای مدیریت عملیاتی، سرآمدی عملیاتی به کمک بهبود مدیریت زنجیره تأمین، فرآیندهای داخلی و مدیریت منابع کسب شده، می ­آید. این فرایند خود از چهار زیر فرایند تأمین، تولید، توزیع و مدیریت ریسک تشکیل شده است. بر اساس مدل نقشه استراتژی عمومی، فرآیندهای مدیریت عملیات به تحقق اهداف قیمت مناسب، کیفیت برتر، دسترسی آسان‌تر و انتخاب متنوع‌تر در بخش مشتریان منجر شده و در بخش مالی قابلیت بهبود ساختار هزینه و افزایش کاربری دارایی‌ها را دارند. فرآیندهای مدیریت عملیات برای تحقق نیازمند مهارت در کیفیت (سرمایه انسانی)، فناوری بهبود دهنده فرآیندها (سرمایه اطلاعاتی) و فرهنگ بهبود مستمر (سرمایه سازمانی) می‌باشند. ارائه روابط علی و معلولی بین این فرایند و سایر وجوه سازمانی، کمک می‌کند تا برای تحقق هرچه بهتر این فرایند پشتوانه لازم در بخش منابع سازمانی به وجود آید.
۲-۱۴-۴ منظر یادگیری و رشد
چگونه می‌توان به اهداف بلند پروازانه­ی تعیین شده در منظرهای فرآیندهای داخلی، مشتری و نهایتاً سهامداران جامه­ی عمل پوشاند؟ پاسخ به این سوال در اهداف و سنجه­های مربوط به منظر یادگیری و رشد نهفته است. در واقع این اهداف و سنجه­ها توانمند سازهای^[۳۴] اهداف تعیین شده در سه منظر دیگر هستند.
آن‌ها زیر بنا و فونداسیونی برای برپایی نظام ارزیابی متوازنند. وقتی اهداف و سنجه­های مربوط به منظرهای مشتری و فرآیندهای داخلی تعیین شد، شکاف موجود بین مهارت‌ها و قابلیت‌های مورد نیاز کارکنان و سطح فعلی این مهارت‌ها و قابلیت‌ها آشکار خواهد شد. اهداف منظر یادگیری و رشد باید در جهت پر کردن و پوشاندن این شکاف‌ها و فاصله‌ها تعیین شوند و سنجه های مناسبی برای کنترل پیشرفت آن‌ها توسعه یابد. مانند سایر منظرهای مدل ارزیابی متوازن، در این منظر نیز ترکیبی از سنجه­های پیامد و نتایج (تابع) و سنجه­های محرک عملکرد (هادی) وجود دارد. سنجه‌هایی مانند رضایت کارکنان، فضای مناسب کاری، دسترسی به سیستم­های اطلاعاتی لازم، برنامه های آموزش کارکنان، مثال‌هایی برای سنجه های هادی و مهارت‌های کارکنان، مشارکت کارکنان، ارائه­ پیشنهادها و طرح‌های نو نمونه‌هایی از سنجه های تابع در این منظرند.
در شکل ۲-۷ ارتباط بین وجوه چهارگانه نقشه استراتژی و استراتژی سازمان و عناصر هر شاخص در هر وجه مشخص شده است.

شکل ۲-۷. ارتباط بین وجوه چهارگانه نقشه استراتژی و استراتژی سازمان (شهلایی نژاد،۱۳۸۸)
در نهایت با اجرای کارت امتیازی متوازن این امکان میسر می‌گردد که مدیران اجرایی ارشد و تمامی مدیران میانی و پرسنل سازمان از میزان حصول به هر یک از اهداف مربوط به خود آگاه شوند و در واقع همان طور که هدف اجرای کارت امتیازی متوازن در سازمان است فعالیت‌های خود را برای رسیدن کامل به هر یک از اهداف متمرکز کنند و این همان چیزی است که از آن به عنوان هم راستایی فعالیت‌های افراد با استراتژی سازمان یاد می‌شود (کاپلان و نورتون،۱۳۸۳).
۲-۱۵-پیشینه تحقیق
۲-۱۵-۱- مرور پیشینه تحقیق تحلیل پوششی داده‌ها
۲-۱۵-۱-۱ مقالات چاپ شده در مجلات بین‌المللی
استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها امروزه یکی از روش‌های پرکار و معتبر در ارزیابی عملکرد است، که با توجه به قابل اطمینان بودن نتایج بدست آمده از لحاظ علمی، به نحو گسترده جایگزین روش‌های تجربی و سنتی موجود در سطح بین‌الملل می‌شود. در اینجا با تاکید بر این نکته که نهاده‌ها و ستاده های انتخاب شده در هر یک از مطالعات بسته به ساختار خاص صنعت مورد ارزیابی، تنوع طبقه بندی فعالیت‌ها و خدمات و گستردگی دامنه اطلاعات قابل دسترس، متفاوت است. به طور اجمال چند نمونه از پژوهش‌های انجام شده مورد بررسی قرار می‌گیرد.
دیمیتریس جیوکاس ۲۰۰۸، در مقاله ای با عنوان ارزیابی بهره‌وری در عملیات از یک شبکه بانک بزرگ شعبه یونانی اتخاذ رفتارهای اقتصادی متفاوتی بیان می‌کنند که این مقاله ارزیابی شعب یک بانک یونانی را با توجه به عملکرد آن‌ها در سه حوزه زیر نشان می‌دهد:
مفید بودن عملکرد آن‌ها در مدیریت اسناد اقتصادی در شعب، تأثیر عملکرد آن‌ها در تطابق با نیازهای تراکنشی مشتریان و موفقیت آن‌ها در تولید سود. از منظر روش شناختی این مقاله از روش غیر پارامتری تحلیل پوششی داده‌ها بهره جسته است. علاوه بر این، به منظور بررسی تطابق رتبه بندی بهره‌وری بین دو مدل شعب با بهره گرفتن از روش log linear مرز قطعی ارزیابی شده‌اند. تفاوت‌های کوچک در توزیع برآورد بهره‌وری یافت شد. در تمامی موارد، نتایج نشان داد که دامنه برای بهبود بهره‌وری قابل توجهی وجود دارد. مفیدترین اطلاعات که می‌توانیم برای مدیریت بانک‌ها فراهم کنیم بینش مشابه از بدترین عملکرد شعب است، شعبی با بدترین و پایین‌ترین عملکردها در شبکه بانکی (دیمیتریس جیوکاس، ۲۰۰۸،۵۷۴-۵۵۹)

۱-۲) روش­های شیمی محاسباتی
اولین محاسـبات در شیمی محاسباتی توسط والتر هیتلر^[۴]و فریتز لاندن^[۵] در سـال ۱۹۲۷ انجام شد. روش­های شیمی محاسباتی را می­توان به دو دسته­ی بزرگ به نام­های روش‌های غیرمکانیک کوانتومی مانند روش‌های مکانیک مولکولی که از قوانین مکانیک کلاسیکی پیروی می‌کند و روش‌های مکانیک کوانتومی^[۶]دسته­بندی کرد.
۱-۲-۱) روش­های مکانیک مولکولی
در شبیه‌سازی دینامیک مولکولی، برای پیش‌گویی ساختارها و ویژگی‌های مولکول‌ها از قوانین فیزیک کلاسیک استفاده می‌شود.

روش‌های مکانیک مولکولی مختلفی وجود دارد که هر یک از آن­ها به‌وسیله میدان نیروی ویژه‌ای مشخص می‌شوند. یک میدان نیرو شامل اجزاء زیر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد:
الف- یک دسته از انواع اتم‌ها، ماهیت یک عنصر در یک محیط شیمیایی ویژه را تعیین می‌کنند. انواع اتم‌ها، ویژگی‌ها و رفتار مختلفی را نسبت به یک عنصر، بسته به محیط آن نشان می‌‌دهند. به‌عنوان مثال، یک اتم کربن در گروه کربونیل نسبت به کربنی که با سه هیدروژن پیوند داده است، رفتار متفاوتی نشان می‌‌دهد. نوع اتم به هیبریداسیون، بار و انواع اتم‌هایی که به آن متصل شده‌اند، بستگی دارد.
ب- یک دسته از معادلات تعیین می‌کنند که انرژی پتانسیل یک مولکول چگونه با موقعیت اتم‌های تشکیل­دهنده‌ی آن تغییر می‌کند.
ج- یک یا تعداد بیشتری پارامتر، که معادلات و انواع اتم‌ها را به داده‌های تجربی مربوط می‌سازند. پارامترهایی که ثابت‌های نیرو تعریف می‌شوند، مقادیری هستند که برای ارتباط ویژگی‌های اتمی به انرژی و داده‌های ساختاری نظیر طول پیوندها و اندازه زوایا، در معادلات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
محاسبات مکانیک مولکولی، صریحاً در مورد الکترون‌های یک سیستم مولکولی بحث نمی‌کنند. در عوض محاسباتی را انجام می‌‌دهند که به برهم­‌‌کنش‌های بین هسته‌ای مربوط می‌شود. در این محاسبات اثرات الکترونی تا حدودی در میدان‌های نیرو شامل شده است..
این تقریب، موجب ارزان شدن محاسبات مکانیک مولکولی شده و امکان استفاده از آن را برای بسیاری از سیستم‌های بزرگ فراهم می‌سازد.
البته این روش، دارای چندین محدودیت نیز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
هر میدان نیرو فقط برای گروه محدودی از مولکول‌ها نتیجه‌ی خوبی را ارائه می‌کند و هیچ یک از آن‌ها معمولاً نمی‌توانند برای همه مولکول‌ها مورد استفاده قرار گیرند.
از آن‌جایی‌که این روش از پیوستگی بین ساختار یا برهم‌کنش یک مولکول با ساختار الکترونی آن صرف‌نظر می­ کند، نمی­تواند در مواردی مانند شکستن پیوند، انتقال بار الکترونی و یا فرآیندهای فوتوشیمیایی مورد استفاده قرار بگیرد [۲].
۱-۲-۲) روش‌های مکانیک کوانتومی
روش‌های مکانیک کوانتومی عمدتاً به حل معادله مستقل از زمان شرودینگر می‌پردازند مانند روش‌های از اساس و نیمه‌تجربی در حالی که در روش‌های DFT، کوششی برای حل معادله‌ی شرودینگر و به­دست آوردن تابع موج الکترونی مولکول نمی‌شود. از جمله روش‌های مکانیک کوانتومی می‌توان به روش‌های از اساس اشاره نمود. از اساس، کلمه‌ای لاتین و به معنی «از آغاز^[۷]» می‌باشد و گویای یک محاسبه بر اساس اصول بنیادی می‌باشد. در یک محاسبه از اساس از هامیلتونی صحیح استفاده می‌شود و از هیچ داده تجربی به­غیر از مقادیر ثابت‌های فیزیکی بنیادی استفاده نمی‌شود، بنابراین نیاز به رایانه‌های فوق­سریع می‌باشد. در روش‌های مکانیک کوانتومی مولکولی نیمه‌تجربی از یک هامیلتونی ساده­تر از هامیلتونی مولکولی صحیح و پارامترهایی که مقادیرشان با داده‌های تجربی یا نتایج محاسبات از اساس تنظیم می‌شوند استفاده می‌شود. بنابراین نسبتاً سریع است و نیاز به رایانه‌های سریع ندارد. هدف اصلی مکانیک کوانتومی غیرنسبیتی، حل دقیق معادله‌ی شرودینگر مستقل از زمان است. منظور از حل معادله شرودینگر، محاسبه تابع موج الکترونی،  و انرژی الکترونی، E(R)، می‌باشد. با کمک این دو کمیت، محدوده وسیعی از خواص مهم شیمیایی و فیزیکی مولکول‌ها قابل تعیین است.

تابع موج در رابطه‌ی (۱-۱)، به­ صورت حاصل‌ضرب توابع موج اسپینی و اوربیتالی نوشته می‌شود. از طرفی الکترون‌ها دارای اسپین غیر‌صحیح بوده و در­نتیجه تابع موج کل باید ضد‌متقارن باشد.
۱-۲-۲-۱) روش‌های از اساس
عبارت از اساس برای اولین بار در شیمی کوانتومی توسط رابرت پر^[۸] در سال ۱۹۸۷ در یک مطالعه‌ی نیمه‌تجربی روی حالات برانگیخته‌ی بنزن استفاده شد [۳]. در معنای مدرن آن از اصول اولیه‌ی مکانیک کوانتومی توسط چن^[۹] اسـتفاده شد [۴] و نیز در عنوان یک مقاله توسـط اَلن و کارو^[۱۰] به‌کار رفت که به­وضوح این واژه را تعریف می­ کنند [۵].
دیراک^[۱۱] در سال ۱۹۲۹ نوشت:
«قوانین فیزیکی زیربنایی برای بیان ریاضی‌گونه بخش‌‌‌های بزرگی از فیزیک و تمام شیمی ‌‌به‌طور کامل شناخته شده است ولی مشکل این‎‌جا است که کاربرد دقیق این قوانین، منجر به معادلات پیچید‌‌ه‌ای می‌شود که حل آن‌ها بسیار دشوار است» [۶].
هر برنامه از اساس محاسبات مختلفی دارد از جمله:
الف- محاسبات بهینه‌سازی تک­نقطه ب- محاسبات بهینه‌سازی هندسی، ج- محاسبات فرکانسی
الف- محاسبات تک­نقطه:‌
در این محاسبات انرژی، تابع موج و دیگر خواص مورد نظر مولکول در یک هندسه‌ی ثابت محاسبه می‌کند. این فرایند معمولاً در شروع یک مطالعه روی مولکول جدید انجام می‌شود تا ماهیت تابع موج مشخص شود. هم‌چنین بعد از بهینه‌سازی هندسی نیز اغلب استفاده می‌شود.
البته یک مجموعه پایه بزرگ‌تر یا روش بهتر از آن‌چه که در مرحله بهینه‌سازی هندسی به‌‌کار برده شده، استفاده می‌شود.
ب- محاسبات بهینه‌سازی هندسی:
تجربه نشان داده است که پیدا کردن هندسه یک مولکول به‌طور دقیق برای محاسبات بعدی ضروری است. این فرایند، تابع موج و انرژی را در نقطه شروع هندسه اندازه‌گیری می‌کند، سپس به‌سمت هندسه‌ی جدید حرکت می‌کند که انرژی کمتری داشته باشد. این عمل تکرار می‌شود تا وقتی که هندسه‌ی به‌دست آمده کمترین انرژی را نسبت به نقطه شروع داشته و نزدیک آن باشد. در این فرایند نیروهای روی اتم‌ها، به‌وسیله‌ی سنجش گرادیان انرژی (مشتق اول) نسبت به مختصات اتمی به‌طور تحلیلی، محاسبه می‌شود. در بعضی موارد، گرادیان‌ها به اجبار به‌طور عددی باید محاسبه شود. الگوریتم‌های منطقی برای انتخاب یک هندسه‌ی جدید در هر مرحله به‌کار می‌رود تا همگرایی سریع برای رسیدن به هندسه‌ی با حداقل انرژی به‌دست آید.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که در این فرایند ضرورتاً هندسه‌ی با کمترین انرژی که کمینه کلی نامیده می‌شود، بدست نمی‌آید. هم‌چنین ممکن است که یک کمینه محلی مربوط به ایزومر دیگر شناسایی شود. پیدا کردن تمام ایزومرهای یک مجموعه از اتم‌های معین کاری بسیار پیچیده است. فرایند بهینه‌سازی نقطه ایستا^[۱۲] را تعیین می‌کند که ممکن است مربوط به یک حالت گذار یا نقاط ایستای دیگر باشد. درصورتی‌که تقارن مولکول محدود شود و تمام درجات آزادی مولکول به حساب نیاید، به‌عنوان مثال اگر مولکول NH₃ در حالت مسطح محدود شود، هندسه‌ی حالت گذار آن به‌دست می‌آید.
اغلب انجام یک بهینه‌سازی هندسی با مجموعه پایه‌ی کوچک و روش ضعیف، قبل از استفاده از مجموعه‌های پایه و روش‌های بهتر برای یک مسأله خاص یک ترفند مناسب است و می‌توان بهینه‌سازی هندسی را با بهره گرفتن از هندسه‌ی به‌دست آمده در روش ضعیف‌تر شروع کرد. حتی مشتقات دوم انرژی را به‌عنوان جزیی از فرایند بهینه‌سازی یا محاسبات فرکانسی با روش‌های ضعیف‌تر به‌دست آورد و از آن در بهینه‌سازی هندسه‌ی بعدی استفاده کرد.
ج- محاسبات فرکانسی
به دو دلیل محاسبات فرکانسی انجام می‌شود. اول این‌که برای پیش‌گویی دقیق فرکانس، شدت IR و رامان لازم است (البته باید ذکر کرد که فرکانس‌های به‌دست آمده هماهنگ می‌باشند). دوم این‌که بتوانیم هندسه‌ی حالت ایستای به‌دست آمده را به یک ساختار حالت گذار یا کمینه‌ی محلی کلی ارتباط دهیم. زیرا حالت گذار دارای یک فرکانس موهومی می‌باشد، درحالی‌که فرکانس حالت‌های ایستای دیگر دارای مقادیر مثبت می‌باشند. اگر شرایط تقارن در بهینه‌سازی اعمال شود، می‌توان بیشتر از یک فرکانس موهومی به‌دست آورد.
- طراحی کلی یک محاسبه
خواندن ورودی و محاسبه یک هندسه
اختصاص دادن مجموعه پایه
محاسبه انرژی دافعه هسته‌ای
محاسبه انتگرال‌ها
اختصاص دادن ساختار الکترونی
ایجاد یک حدس اولیه
انجام چرخه میدان خودسازگار (اندازه‌گیری انرژی الکترونی)
محاسبه انرژی کلی= دافعه هسته‌ای + انرژی الکترونی
آنالیز چگالی الکترونی
انجام مراحل بیشتر بعدی
خواندن ورودی و محاسبه یک هندسه:
یک محاسبه‌ی از اساس باید برای یک هندسه‌ی خاص مولکولی انجام شود. حتی وقتی‌که هندسه‌ درحال بهینه شدن می‌باشد، هر محاسبه انرژی و گرادیان در هر هندسه‌ی خاص انجام می‌شود. هندسه‌ی ورودی می‌تواند به‌صورت Z-Matrix یا مختصات کارتزین باشد.

۹- بانک اطّلاعاتی ژنومیک اجساد مجهول الهویه. ۱۰- بانک اطّلاعاتی آرسنال.
۱) زیر سامانه کاشف۲: بانک اطّلاعات بایگانی جنایی (سامانه سوابق پرونده های جنایی^[۱۴۶]).
شامل مشخصات کامل فرد، نوع اتهام و آثار انگشت کلیه افرادی است که حداقل یک بار به زندان معرفی شده اند.با توجه به آثار بزرگنمایی شده انگشتان افراد سابقه دار، کارآگاه قادر خواهد بود آثار انگشتان مظنونین را در اولین فرصت، تطبیق داده و تصمیم گیری کند. بسیار اتفاق افتاده که بخش سوابق مجرمان نیز اطلاعات مطلوبی را ارائه داده که کارگشا بوده است، به عنوان مثال متّهمی که سه ماه قبل مرتکب جرمی خفیف شده و پرونده ای در حال رسیدگی در یکی از مراجع قضایی دارد، طی قراری به زندان معرفی می شود و پس از آن با سپردن یا قبول قرار از زندان مرخص می شود. حال اگر این متهم در جایی دیگر پس از ارتکاب جرم سنگینی، متواری شود و تحت تعقیب پلیس قرار گیرد، در این صورت می توان با هماهنگی مرجع قضایی جرم اولیه، کفیل یا وثیقه گذار متهم را احضار نمود و بعد از حضور متهم وی را دستگیر نمود (طالبیان, ۳۲۰:۱۳۸۷).
۲)بانک اطّلاعاتی مشخصات اسمی و جرائم زندانیان:
ورود روزانه تعداد قابل توجهی از مجرمان به ندامتگاه های کشور و عدم اطلاع از وضعیت افراد دستگیر شده، مشکلاتی را در روند تحقیق پرونده ها به همراه داشت که با بهره گیری از این سامانه که با همکاری سازمان زندان ها و اقدامات تامینی در سال ۱۳۷۵ در اداره کل اگاهی راه اندازی شد، دسترسی کاراگاهان به آخرین اطلاعات آماری زندانیان و جرائم ارتکابی آنان سریعتر شده است (بیابانی، ۲۸۹:۱۳۸۹).
۳) بانک اطّلاعاتی سیستم مرفو:
در همان آغاز سامانه کاشف۲ (CCH)، آثار انگشتان مجرمان تعدادی از جرائم مهم و خاص در این سیستم ثبت شد. تبادل اطلاعات سامانه کاشف با این سیستم از طریق سیستمی تحت عنوان AURL(سیستم واسط) برقرار می شود.
۴)بانک اطّلاعات ژنتیکی مجرمان حرفه ای در ایران:
بانک اطلاعات D.N.A در ایران برای اولین بار در آزمایشگاه بیولوژی جنایی جنایی مرکز تشخیص هویت ناجا در سال ۱۳۸۷ راه اندازی شد. بر اساس کثرت وقوع جرم تجاوز به عنف، از افراد مجرم روی کارت های FTAنمونه خون تهیه شده، و به همراه مشخصات کامل و سوابق مجرم به مرکز ارسال می شود. سپس پروفایل ژنتیکی تهیه شده در بانک اطلاعات ژنتیکی ثبت و نگهداری می شود (همان،۳۴۱).

۵)بانک اطّلاعاتی تصاویر مجرمان(فتوفایلر):
در سال ۱۳۷۴ به منظور ثبت، نگهداری،دسترسی سریع به سوابق و انواع شگرد های مجرمان حرفه ای، سامانه ای با مشخصات اسمی و تصویری در پلیس کشف جرائم تهران بزرگ طراحی شده است. این سامانه موجب کارایی در کنترل مجرمان و نقل و انتقال آن در سراسر کشور شده است که قابلیت های مختلفی دارد. این سامانه در حال حاضر با تکمیل نرم افزار و انتقال ان روی وب سایت ناجا در حال گسترش کشوری می باشد (بیابانی، ۳۵۱:۱۳۸۹).
۶)بانک ژنومیک اجساد مجهول الهویه ایران:
جساد مجهول الهویه به اجسادی گفته می شود که مدتی از رگ آنها گذشته باشد. و به دلیل فساد جسد امکان شناسایی آنها از طریق علائم ظاهری، انگشت نگاری و تن پیمایی امکان پذیر نباشد. از آنجا که پایدارترین ماکرو مولکول طبیعی D.N.A ماست، بنابراین تنها راه شناسایی آنها انگشت نگاری D.N.A می باشد، بدین منظور لازم استکه مولکول D.N.A از این افراد استخراج و ذخیره شود. تا در صورت مراجعه احتمالی بستگان احتمالی آن، تعیین پروفایل شوند و با پروفایل ژنتیکی آنها مقایسه شود.
۷)بانک اطّلاعاتی سیستم مقایسه اتوماتیک گلوله و پوکه(آرسنال)
سیستم موجود در بخش اسلحه شناسی چهارمین نوع از سیستم آرسنال است. هدف از طراحی چنین سیستمی، تشکیل یک بانک نسبتاُ کامل از پرونده های مزبوط به سلاح گرم به همراه تصاویر اسکن شده از گلوله ها و پوکه های مربوط به آن است. که امکان مقایسه گلوله یا پوکه جنایی هر پرونده جدید را با تمام سوابق موجود در آرشیو ایجاد می کند. که نهایتاُ به اعلام نتیجه مقایسه منتهی می شود (همان:۳۲۶).
۲-۴-۶-۱-۳) بانک اطّلاعاتی اطلاعات جنایی پلیس کشف جرائم^۱(سامانه ویژه):
سامانه ویژه به عنوان یکی از ابزارهای مدیریتی و بانک های اطلاعاتی است که تمامی ادارات استان ها و شهرستان ها عضوی از آن شده و کاربرانی دارند.ا ین سامانه با توجه به آشنا شدن اکثر کاربران و مدیران و کاربردی شدن قابل توجه آن در پلیس های کشف جرائم سراسر کشور، تا حدود زیادی می تواند نیازهای اطلاعاتی و استعلام سوابق اسمی در رابطه با مجرمان و متهمان را برآورده سازد. به منظور تکمیل آن و تجمیع بیشتر سوابق و با هدف داشتن یک بانک اطلاعاتی گسترده و جامع که بتواند حداقل نیاز های اطلاعاتی واحد های پلیس کشف جرائم را بر طرف سازد، طرح های مختلفی نیز اجرا شده است تا ضمن آمار گیری و تجزیه و تحلیل درست از سوی مسئولین، امکان برطرف نمودن اشکالات نیز میسر باشد. یکی از قابلیت های، بسیار مفید سامانه، بخش ارتباطات (ارتباط از طریق پیام) می باشد که تقریبا چیزی شبیه به ایمیل است و کاربران را قادر می سازد در کمتر از یک ثانیه مطلب، مدرک ویا سندی رابه هر کاربر دیگری در هر یک از پلیس های کشف جرائم سراسر کشور انتقال داده، یادآوری نموده یا درخواست نمایند ( بیابانی،۳۰۳:۱۳۸۹).
اولین بانک اطّلاعاتی مجرمان که در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی تشکیل شد. شامل اطلاعات شناسنامه ای، آثار انگشتان و عکس از مجرمان بوده است که تحت عنوان کارت انگشت نگاری مجرم با کلاسمان و طبقه بندی هانری، به صورت فیزیکی نگهداری می شده است (خدائیان و تراب زاده،۳۱۹:۱۳۸۸).
در حال حاضر پلیس کشف جرائم درصدد بهره برداری از نظام نوین و پیشرفته ایی است که در واقع یک منبع اطلاعاتی باشد و بتواند در تجمیع اطلاعات و نیل به هدف نقش مؤثر و به سزایی ایفاء کند و اطلاعات پرونده از تشکیل تا بایگانی درسامانه ای ثبت و به صورت یکنواخت اجرایی گردد.
در این راستا، سامانه ویژه پلیس آگاهی به عنوان یکی از اصلی ترین وسیله تجمیع و تبادل اطلاعات پلیس آگاهی سراسر کشور، در سال ۱۳۸۴ تدوین، طراحی و تهیه شد. به طوری که کلیه کاربران پلیس آگاهی سراسر کشور (تا پایین ترین رده) قادر به ورود، ثبت و بهره برداری اطلاعات در این سامانه می باشند. در ابتدا فقط با گروه افراد تحت تعقیب پلیس آگاهی راه اندازی شد. لیکن با احصاء نیاز پلیس آگاهی، گروه های دیگری نیز به آن افزوده خواهد شد (پلیس آگاهی ناجا، مرکز اطلاعات جنایی،اداره فنی و بانک های اطلاعاتی, مهرماه، ۱۳۸۷).
از عمده بانک های اطلاعاتی طراحی شده در سامانه جامع ویژه آگاهی موارد زیر می باشند:
۱-بانک اطلاعاتی گروه مراجعین (کد۱۰) ۲ -بانک اطلاعاتی گروه مظنونین و متهمین ( کد ۱۲)
۳- بانک اطلاعاتی گروه فقدانی ها (کد۱۴) ۴- بانک اطلاعاتی گروه اجساد (کد۱۶)
۵- بانک اطلاعاتی گروه افراد تحت تعقیب (کد ۱۸) ۶-بانک اطلاعاتی گروه مجرمین حرفه ای و سابقه دار(کد۲۰)
۷- زیر سیستم گروه پرونده های آدم ربایی (کد۲۲) ۸- بانک اطلاعاتی گروه پرونده های سرقت های بعنف
۹ - بانک اطلاعاتی گروه پرونده های تجاوزات جنسی (کد۲۴)
۱۰ -بانک اطلاعاتی گروه اسناد (اسناد سرقتی و جعلی).(کد۲۸)
۱۱ -زیر سامانه گروه سرقت های مسلحانه
۱۲-زیر سامانه گروه ثبت و ارجاع (کد۳۰) (جهانشیری،۹۷:۱۳۹۰).
ا- بانک اطلاعاتی مراجعان(شاکی،شاهد یا مطلع):
شامل اطلاعات تمامی افرادی است که به عنوان شاکی، شاهد یا مطلع به پلیس آگاهی مراجعه می نمایند.ثبت و ورود اطلاعات این گروه توسط کاربران افسر ارجاع صورت می گیرد.
۲- بانک اطّلاعاتی متهمان یا مظنونان:
شامل کلیه افرادی است که به عنوان مظنون و یا متهم به پلیس آگاهی معرفی می شوند اطلاعات و مشخصات کلیه کسانی که به علت مظنون بودن و یا تحت اتهام بودن به پلیس های کشف جرائم سراسر کشور معرفی می شوند، در این گروه ثبت و بهره برداری می شود (بیابانی, ۱۳۸۹: ۲۸۴-۲۸۵).
۳-بانک اطّلاعاتی فقدانی ها:
شامل اطلاعات و مشخصات تمام افراد فقدانی در سراسر کشور است. این گروه شامل کلیه افرادی می شود که به نوعی از طریق والدین، بستگان یا دوستان و آشنایان، گم شدن یا فقدان ان ها اعلام شده است. نکته حائز اهمیت دراین گروه، تکمیل اطلاعات فردی اعلام کننده است؛ چه بسا فقدانیانی که توسط اعلام کننده به قتل رسیده اند. یا اعلام کننده در قتل او شریک بوده است.
۴- بانک اطّلاعاتی اجساد:
این سامانه به منظور ثبت مشخصات افراد مفقود و اطلاع از سرانجام کارآن ها و همچنین ثبت مشخصات افراد و اجساد مجهول الهویه و تطبیق با مشخصات افراد مفقود طراحی شده استو شامل اطلاعات و مشخصات تمام اجساد در سراسر کشور است. مشخصات کلیه افرادی که به نوعی به قتل رسیده یا اجساد آنها به صورت مجهول الهویه یافت شده یا مرگ مشکوک آن ها باعث تشکیل پرونده قضایی گردیده است، در این گروه ثبت و درج می شود ( بیابانی،۱۳۸۹: ۲۹۲-۲۹۴).
بانک اطّلاعاتی افراد تحت تعقیب:
در بر گیرنده اطلاعات و اسامی تمام اشخاصی است که به نوعی تحت تعقیب مرجع قضایی یا انتظامی قرار دارند. در ابتدا اداره یا مرجع در خواست کننده ، فرم چاپی افراد تحت تعقیب را تکمیل می نماید. کاربر اطلاعات جنایی، موظف به جستجوی مشخصات فرد در سامانه و ثبت و ورود اطلاعات سند در سامانه ویژه(گروه افراد تحت تعقیب)است،ضمن اینکه عکس فرد تحت تعقیب نیز حتما بایستی به عنوان ضمیمه در فایل پیوست گردد.
۶- بانک اطّلاعاتی مجرمان تحت تعقیب و سابقه دار:
شامل اطلاعات و مشخصات مجرمان حرفه ای و سابقه دار سراسر کشور است. کنترل این مجرمان نیز از طریق همین گروه صورت می گیرد. در این قسمت مشخصات تمام مجرمانی که در ارتکاب جرایم حرفه ای و دارای سابقه قبلی هستند، ثبت می گردد ( همان: ۲۹۶-۲۹۸).
۷- بانک اطّلاعاتی پرونده های آدم ربایی:
شامل اطلاعات و مشخصات تمام پرونده های ادم ربایی که در پلیس اگاهی سراسر کشور تشکیل می شود و از طریق این سامانه تاحصول نتیجه پیگیری می شود.
۸- بانک اطّلاعاتی پرونده های سرقت به عنف:
شامل اطلاعات و مشخصات تمام پرونده های سرقت های به عنف است که در پلیس کشف جرائم سراسر کشور تشکیل می شود و از طریق این سامانه تا حصول نتیجه پیگیری می شود.
۹- بانک اطّلاعاتی پرونده های تجاوز های جنسی:
شامل اطلاعات و مشخصات تمام پرونده های تجاوز به عنف است که در پلیس کشف جرائم سراسر کشور تشکیل می شود و از طریق این سامانه تا حصول نتیجه پیگیری می شود.
۱۰- بانک اطّلاعاتی اسناد(اسناد سرقتی و جعلی):
شامل اطلاعات و مشخصات کلیه اسناد سرقتی و کشفی (کشف جعل)به همراه مشخصات جاعلان، سارقان و استفاده کنندگان از اسناد مجهول است ( همان:۲۹۹-۳۰۲).
۱۱-بانک اطّلاعاتی ثبت و ارجاع:
شامل مشخصات کلیه پرونده هایی است که در اداره های پلیس کشف جرائم سراسر کشور تشکیل می شود. در این سامانه کلیه پرونده های تشکیل شده در ادارات کشف جرائم، نوع جرایم، نتیجه نهایی پرونده ها و میزان فعّالیّت افسران متصدی پرونده قابل پیگیری و بهره برداری است ( همان:۲۹۹-۳۰۲).
۲-۴-۶-۲)بانک هاو منابع اطّلاعاتی درون سازمانی( سایر پلیس های تخصصی در ناجا):
همان گونه که در بخش فناوری اطلاعات در نیروی انتظامی در ابتدای فصل مطـرح گردیـد، بـا توجه به فرامین مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)، برنامه۱۰ ساله ای جهت حوزه فنـاوری اطلاعـات در نیروی انتظامی تدوین و موضوع سیستم های جامع اطلاعاتی در ناجا تحت عنوان طرح امام علی(ع) از ابتدای برنامه سوم توسعه شروع گردید، در طر ح امام علی(ع) از ابتدا سیستم های جامع مهـم مـورد توجه قرار گرفت که در دو حوزه مأموریتی و پشتیبانی ناجا سازماندهی شدند.
در حوزه مأموریتی، سامانه های:« پلیس راهور، پلیس اطلاعات و امنیت، پلیس آگاهی، پلیس پیشگیری، پلیس مبارزه با مواد مخدر، معاونت عملیات، وظیفه عمومی و پلیس بین الملل(اینترپل)» و در حوزه های پشتیبانی سامانه های مربوط به « نیروی انسانی، آموزش، بازرسی، آماد و پشتیبانی، مهندسی و طرح و برنامه و بودجه» می توان اشاره کرد. در نهایت ۳۷ سامانه جامع پیش بینی شد، که حدود بیش از ۲۵۰ زیر سامانه را شامل می شوند (فصل نامه تخصصی فاوا, بهار ۵:۱۳۸۷).
محورهای اصلی ایجاد بانک های اطلاعاتی در ناجا، ایجاد شبکه های زیر ساخت و توسعه سخت افزاری و نرم افزاری، توسعه منابع انسانی و ایجاد یکپارچگی و تعامل سیستم ها است.
از مهمترین اهداف ایجاد سامانه ها در ناجا می توان به موارد زیر اشاره نمود: