Rheme

Theme

 

 

 

 

 

• • بندهای کهین^[۱۴۵]: هلیدی و متیسون (۲۰۰۴، ص ۱۰۰) بندهای کهین را بندهایی میدانند که فاقد ساختار وجه و گذرایی هستند و معمولاً برای صدازدن، سلام، تعجب و هشدار به کار میروند. این بندها همچنین فاقد ساختار آغازگر-خبری هستند. تامسون (۲۰۰۴، ص ۱۴۸) نیز ویژگی این بندها را نداشتن محمول میداند و معتقد است اصولاً تحلیل آغازگر-خبری بر روی این بندها صورت نمیگیرد.

 

 

 

• بندهای محذوف مرجعدار^[۱۴۶]: هنگامی رخ میدهند که بخشی از بند به خاطر موجود بودن در بافت پیشین، حذف شده است (هلیدی و متیسون،۲۰۰۴، ص ۱۰۰).

 

 

 

• بندهای محذوف بیمرجع^[۱۴۷] : بندهایی هستند که قسمتی از آنها حذف شده بیانکه در بافت آن قسمتها آمده باشد (هلیدی و متیسون،۲۰۰۴، ص ۱۰۰ و تامسون،۲۰۰۴، ص ۱۴۹). به عنوان نمونه در یک مکالمه. مثال زیر از تامسون (در متن اصلی Fig 6.11) است:

 

 

 

 

(would you most like to meet)?
‘d most like to meet) Your real father

Who
(I

 

Rheme

Theme

 

 

 

 

 

• بندهای مقید وابسته زماندار^[۱۴۸]: بندهایی هستند که معمولاً یک حرف ربط^[۱۴۹] در آغاز و به عنوان آغازگر دارند. حرف ربط در این بندها آغازگر است.

 

 

 

• بندهای مقید وابسته بیزمان^[۱۵۰]: ممکن است دارای حرف ربط یا فاقد آن باشند، در صورت داشتن حرف ربط، آن حرف ربط و نهاد/فاعل آغازگر و در صورت نداشتن حرف ربط، بند فاقد آغازگر است و تنها خبر دارد. مثالها از هلیدی و متیسون (۲۰۰۴، ص ۱۰۰) در متن اصلی (Fig. 3.25)

 

 

 

 

being locked
not blaming them to avoid delay

all the doors

with
while

 

 

topical

structural

 

Rheme

 

Theme

 

 

 

 

 

• بندهای مقید درونهای^[۱۵۱] : بندهایی هستند در درون ساختار یک گروه اسمی، به عنوان بندهای ربطی توصیفی^[۱۵۲]، کاربر دارند. هلیدی و متیسون (۲۰۰۴، ص ۱۰۰) ساختار آغازگریی-خبری این بندها را همانند ساختار آغازگر-خبری بندهای وابسته میدانند. اگرچه معتقدند به سبب مرتبه پایین این بندها و این واقعیت که این بندها به عنوان سازه های یک جمله عمل کاربرد ندارند، توزیع آغازگر-خبری آنها در گفتمان اندک بوده و برای اهداف عملی حتی قابل اغماض است.

 

 

۳-۲-۱-۳-۱-۳- آغازگر متنی، بینافردی و موضوعی
همانطور که پیشتر گفته شد، بند در لایه معنایی تجربی خود دارای سه عنصر است: فرایند، مشارک، عوامل پیرامونی. هلیدی و متیسون (۲۰۰۴، ص ۷۹) معتقدند نکته کلیدی در تعیین آغازگری جملات این نکته است که آغازگر حاوی تنها و تنها یکی از این عناصر فرانقش تجربی است. این نکته را تامسون (۲۰۰۴، ص ۱۷۳) نیز به عنوان ملاک اصلی در تعیین آغازگر میداند. به طور خلاصه یعنی آغازگر با اولین عنصر فرانقش تجربی در پایان مییابد، چه فرایند باشد، چه مشارک و چه عامل پیرامونی. هلیدی و متیسون (۲۰۰۴، ص ۷۹) این سازه را، در فرانقش متنی، «آغازگر موضوعی»^[۱۵۳] مینامند.

افزایش ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﮔﺴﺘﺮش ﭘﺪﯾﺪه ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاﺟﻪ شوند، ﺑﻠﮑﻪ ﺳﮑﻮﻧﺖﮔﺎهﻫﺎی روﺳﺘﺎﯾﯽ نیز با دگرگونی، ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺷﻬﺮها شوند. ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﻧﻈﺎم ﺗﻮﻟﯿﺪی، ﺻﻨﻌﺘﯽ­ﺷﺪن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی، ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺨﺶ ﺧﺪﻣﺎت و اﯾﺠﺎد ﻣﺮاﮐﺰ و ﻗﻄﺐﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺳﺒﺐ شده ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﺟﻬﺖ ﺟﻠﺐ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﮔﺮدﯾﺪه و ﻧﺘﯿﺠﻪای ﺟﺰء بزرگ ﺷﺪن ﺷﻬﺮﻫﺎ و اﯾﺠﺎد ﮐﻼنﺷﻬﺮﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻬﺮی در ﺟﻬﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺎت و ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز در ﺷﻬﺮﻫﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺗﻮﻟﯿﺪی در ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺣﻮاﺷﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت رﺷﺪ نموده ­اند، اﻣﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺪﻣﺎت ﺷﻬﺮی ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن و ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﻬﺮی ﻣﻬﯿﺎ و اراﺋﻪ ﮔﺮدد، ﻧﺘﻮانسته از ﺳﺮﻋﺖ و رﺷﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدد. اﯾﻦ ﻋﺪم ﮐﺎرایی ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﯾﺸﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺒﻮد ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎی ﻻزم ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻋﻤﻮی و ﺷﻬﺮی دارد، ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮداریﻫﺎ و ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎیی آﻧﻬﺎ ﺑﺮای دست­یابی ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﻢ ﻣﺎﻟﯽ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﯽ آن ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد. از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮداریﻫﺎ دارای ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽﻫﺎی ﺧﺎص ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. از ﯾﮏ ﻃﺮف ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن ﺷﻬﺮی ﺑﺎﯾﺪ درآﻣﺪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺧﻮد را از ﻧﻈﺎم ﺷﻬﺮ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺗﺄﻣﯿﻦ و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪی ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻬﺮی را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ روﺑﺮو ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ و ﻓﺮﺻﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮای ﻧﺴﻞﻫﺎی ﺣﺎل و آﯾﻨﺪه را ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ درآﻣﺪی ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻬﺮی ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده و ﻣﻨﺎﺑﻊ درآﻣﺪی از ﺧﺼﻠﺖ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ. اﻣﺎ ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ درآﻣﺪی ﺷﻬﺮداریﻫﺎ درآﻣﺪﻫﺎی ﭘﺎﯾﺪار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺷﻬﺮداریﻫﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﻪ اﯾﻦ درآﻣﺪﻫﺎ تکیه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ (شرزه­‌ای و ماجد،۱۳۹۰)؛ لذا ضروری است تا نسبت به شناسایی عوامل مربوط به درآمدهای پایدار اقدام گردد زیرا توسعه پایدار فقط در قالب و محدوده درآمدهای پایدار محقق می­ شود.
۱-۳- کاربرد نتایج پژوهش
نتایج حاصل از این پژوهش می ­تواند مورد استفاده گروه ­های زیر قرار گیرد:
۱- شهرداری ­ها: رشد سریع جمعیت شهر به همراه واگذاری برخی از وظایف دولت به شهراری­ها (که انتظار می­رود در آینده وظایف بیشتری نیز به شهرداری ­ها واگذار گردد)، موجب افزایش شدید نیازهای مالی شهرداری ­ها شده است. شهرداری ­ها بخشی از این نیاز را از طریق مالیات­های محلی، وجوه انتقالی از دولت مرکزی و دیگر منابع درآمدی­شان برآورده می­ کنند. اما این منابع درآمدی نمی ­توانند تمام نیازهای سرمایه ­گذاری و عمرانی شهرداری ­ها را پوشش دهند. از این­رو، روی آوردن شهرداری ­ها به منابع تامین مالی جدید مانند بازارهای مالی و مشارکت با بخش خصوصی و … به منظور تجهیز منابع مالی ضروری می­باشد.
۲- شرکت عمران شهرهای جدید: شرکت عمران شهرهای جدید به عنوان متولیان اولیه شهر که وظیفه آماده ­سازی شهر را جهت سکونت مردم به عهده دارند، با توجه به اینکه تنها منبع درآمد اصلی آنها از محل فروش زمین به دست می ­آید؛ که زمین نیز محدود و نهایتا تمام می­ شود، نیاز ضروری به منابع درآمدی پایدار و جدید دارند که با انجام این پژوهش می­توانند به این نیاز مهم دسترسی پیدا کنند.
۳- دانشگاه­ها: نتایج حاصل از این پژوهش می ­تواند در قالب مقاله، مورد استفاده دانشجویان و اساتید دانشگاه قرار گیرد.
۱-۴- اهداف پژوهش
اهداف پژوهش به صورت زیر است:
۱- تعیین استراتژی­ های تامین مالی پایدار شهر جدید بهارستان
۲- اولویت­ بندی استراتژی­ های تامین مالی شهر جدید بهارستان
۱-۵- سوال­های پژوهش
سوال­های پژوهش به صورت زیر است:
۱- روش­های تامین مالی پایدار در شهر جدید بهارستان شامل چه مواردی است؟
۲-اولویت­ بندی روش­های تامین مالی پایدار در شهر جدید بهارستان به چه صورتی است؟
۱-۶-قلمرو پژوهش
۱-۶-۱-قلمرو موضوعی پژوهش
به طور کلی قلمرو موضوعی این پژوهش در حوزه مدیریت مالی و اقتصاد است.
۱-۶-۲-قلمرو مکانی پژوهش
قلمرو مکانی پژوهش شهر جدید بهارستان است.
۱-۷- کلید واژه ­ها
شهر جدید (New town): محلی که با مجوز قانون به منظور سرریز جمعیتی کلان شهرها در مناطق خاص مکان­ یابی و ایجاد می­گردد (پورشهابی و همکاران،۱۳۹۰).
شهرداری (Municipality): در ایران طبق تعریف قانونی، نهاد عمومی غیردولتی است که مستند به ماده ۵۵ قانون شهرداری ­ها، وظایف کلی و جامعی را در فرایند اداره امور شهرها بر عهده دارد (طاهرخانی ۱۳۷۸).
توسعه شهری (Urban development): به مفهوم رشد و افزایش رضایت­مندی مردم در امور رفاه اجتما عی و… می­باشد (شرزه­ای و ماجد،۱۳۹۰).
منابع مالی (Financial resources): راه­های مختلف کسب درآمد که می­توان از طریق آن پول به دست آورد (شرزه­ای،۱۳۹۰).
درآمدهای پایدار (Sustainable earnings): به درآمدهایی اطلاق می­گردد که جنبه کوتاه مدت نداشته و بتوان از آن در بلندمدت و به طور مستمر مورد استفاده نمود(شاه آبادی، ۱۳۸۹).
خلاصه
در این فصل مروری اجمالی بر پژوهش صورت گرفت تا با مطالعه آن شناخت اولیه­ای نسبت به پژوهش حاصل شود؛ برای این منظور بیان مساله، اهمیت و ضرورت پژوهش، کاربرد نتایج پژوهش، اهداف، سوال­ها، قلمرو و واژه­ های کلیدی پژوهش شرح داده شد.

فصل دوم
مرور ادبیات و پیشینه پژوهش
مقدمه
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺷﻬﺮداریﻫﺎ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﺷﺪ ﻣﺨﺎرج، ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖﮐﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اراﺋﻪ اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ به طور ﻗﻄﻊ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ اﻣﺎ اﯾﻨﮑﻪ درآﻣﺪﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه رﺷﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ، ﭼﻨﺪان روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ. در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﻧﺤﻮه ﺗﺨﺼﯿﺺ و ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزی اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺷﻬﺮی ﺑﺪون دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺎﻓﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮداریﻫﺎ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ. بنابراین شناسایی استراتژی­ های تامین مالی پایدار اهمیت فراوانی دارد. در این فصل مفاهیم شهر، شهرداری، وظایف و منابع درآمدی شهرداری و تامین مالی پایدار شرح داده می­ شود و در انتها مروری بر پژوهش­های داخلی و خارجی انجام شده صورت می­گیرد و شهر جدید بهارستان نیز معرفی می­ شود.
۲-۱- شهر
بنا به نظر بسیاری از صاحب نظران، نحوه زندگی بشر و سکونت او دارای دو تقسیم بزرگ کوچ نشینی و یکجا نشینی است که ده نشینی و شهرنشینی یکی از اقسام نحوه ی زندگی بشر بر سطح زمین و به عنوان استقرار ثابت بشر در محیط زیست است. شهر یکی از پدیده‌های بشری در محیط زیست به منظور اسکان، تامین معیشت، داشتن روابط اجتماعی و اقتصادی و مانند آنهاست. احساس لزوم تثبیت در یک نقطه و احتیاج به زندگی در کنار یکدیگر و لازم و ملزومات آنها، انسان را بر آن داشته است که هماهنگ با محیط طبیعی و داده‌های ساختمانی محیط اطراف خود به ایجاد مسکن دست بزند (شیعه، ۱۳۹۱).
۲-۱-۱-تعاریف مختلف شهر
تعریف عددی: مرکزی از اجتماع نفوس که در نقطه­ای گرد آمده و تراکم و انبوهی جمعیت در آن، از حد معینی پایین­تر نباشد. بر این اساس در بیشتر ممالک حد جمعیت شهر ۲۵۰۰ نفر است.
تعریف تاریخی: برخی از علما معتقدند که مراکزی که از قدیم نام شهر به آنها اطلاق شده است به عنوان شهر شناخته می‌شوند و در واقع به افتخار قدمتی که دارند همیشه شهر باقی می‌مانند.
تعریف حقوقی: نوع دیگر تعریف شهر، تعریف حقوقی و اداری است. در دوره‌های گذشته، شهرها دارای امتیازاتی بودند که در روستاها وجود نداشت. مانند بسیاری از شهرهای قرون وسطایی که حق داشتند برای خود بازار داشته باشند یا به خدمات نظامی بپردازند؛ درحالی که روستاها از این امتیازات برخوردار نبودند.
طبق ماده ۴ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ایران، شهر، محلی (مکانی) است با حدود قانونی که در محدوده جغرافیایی مشخص واقع شده و از نظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل دارای سیمایی با ویژگی‌های خاص خود است، به طوری که اکثریت ساکنان دایمی آن در مشاغل کسب، تجارت، صنعت، خدمات و فعالیت‌های اداری اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری از خودکفایی نسبی برخوردارند. شهر کانون مبادلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حوزه نفوذ پیرامون خود بوده و حداقل دارای ده هزار نفر جمعیت است. یا مکان تجمع عده کثیری از مردم با سلایق، افکار، رفتار و… متفاوت می‌باشد. از نظر کالبدی، شهر جایی است که دارای ساختمان‌های بلند، خیابان‌ها، پارک‌ها، ادارات، زیرساخت‌ها و تاسیسات شهری و… می‌باشد. در بعد اقتصادی نیز شهر جایی است دارای وجه غالب اشتغال صنعتی، خدماتی و سبک مصرف و زندگی یا شیوه تولید متفاوت از روستا است. یکی از انواع تعریف‌های رایج از شهر، تعریف عددی آن است. به نحوی که در ایران تا سال ۶۵ شهر را مکانی می‌گفتند که جمعیت آن بیش از ۵ هزار نفر باشد و از آن تاریخ به بعد، شهر به جایی گفته می‌شد که دارای شهرداری باشد (شیعه، ۱۳۹۱).
۲-۲- شهرداری
شهرداری معادل لغت انگلیسی Municipality ﺑﻮده و در اﯾﺮان ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻬﺎد ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ به ماده ۵۵ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻬﺮداریﻫﺎ وﻇﺎﺋﻒ ﮐﻠﯽ و ﺟﺎﻣﻌﯽ را در ﻓﺮآﯾﻨﺪ اداره اﻣﻮر ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد. ﮔﺴﺘﺮه وﻇﺎﯾﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﻬﺮداری‌ها اﻣﻮری از ﺟﻤﻠﻪ ایجاد خیابان‌ها و کوچه‌ها و میدان‌ها، تنظیف و ﻧﮕﻬﺪاری و ﺗﺴﻄﯿﺢ معابر عمومی، مراقبت و اهتمام کامل در نصب برگه قیمت روی اجناس، مراقبت در امور بهداشت ساکنین شهر، حفظ و اداره کردن دارایی منقول و غیرمنقول شهرداری، برآورد و تنظیم، متمم و اصلاح بودجه و تفریغ بودجه شهرداری، تهیه مقررات صنفی و پیشنهاد آن به انجمن شهر، صدور پروانه برای کلیه ساختمان‌هایی که در شهر احداث می‌شود، پیشنهاد برقراری یا الغاء عوارض شهر و همچنین تغییر نوع و میزان عوارض، صدور پروانه کسب برای اصناف و پیشه­وران و … را در بر می‌گیرد.
۲-۲-۱- وظایف شهرداری ­ها
وظایف شهرداری‌ها را می‌توان به پنج گروه زیر تقسیم ­بندی کرد (پورشهابی و همکاران، ۱۳۹۰):
الف) وظایف عمرانی: مانند احداث خیابان‌ها، میادین، اعلام نظر در خصوص نقشه‌های تفکیکی و …
ب) وظایف خدماتی: ایجاد تاسیسات عمومی تنظیف و نگهداری، پیشگیری از آلودگی محیط زیست، نگهداری و تعمیر تونل‌های شهری و …
ج) وظایف نظارتی و حفاظتی: صدور پروانه ساختمان، جلوگیری از بروز تخلفات ساختمانی، حفظ اموال و دارائی شهر و …

-وسایل کنترل ترافیک
-سرعت گیر ،روشنایی

 

 

 

 

 

توزیع احتمال متغیر وابسته:
تابع توزیع احتمال یک مدل نظری است که به هریک از مقادیر متغیر های تصادفی ، احتمالی را نسبت داده و با چند فرض معقول درباره مکانیزم شانس مربوطه بدست می آید. این توابع غالباً بصورت نرمال ، پواسون، دوجمله ای منفی تعریف و در فرایند مدلسازی تصادفات با توجه به نوع و ماهیت متغیر وابسته انتخاب می گردند. ثابت شده که تصادفات ماهیتی اتفاقی گسسته و غیر منفی دارند لذا در اکثر مدل های پیش بینی تصادفات برای این کمیت از دو نوع توزیع پواسون و دو جمله ای منفی استفاده می شود. شکل تابعی توزیع پواسون و دوجمله ای منفی به ترتیب مطابق زیر می باشند.

P(y_i)=
که درآن :=P(y_i)احتمال تصادف مشاده شده،λi= میانگین تصادفات وk=پارامتر پراکندگی
شکل معادله:
عنصر اصلی در یک مدل تصادفات انتخاب شکل معادله ای است که متغیر وابسته را به متغیرهای مستقل مرتبط می سازد. این اهمیت از آنجا ناشی می شود که ارائه یک نتایج منطقی توسط مدل و نحوه تخمین ضرایب به شکل معادله وابسته بوده و از آن تاثیر می پذیرد. شکل معادله معمولا بر اساس الگوهای مشخص و از پیش تعریف شده ای انتخاب می شود که توسط این روش های رگرسیونی برای مدلسازی ارائه گردیده است. این الگوها اغلب خطی ،غیرخطی، و یا قابل تبدیل به خطی (لگاریتمی) می باشند که در آنها متغیرهای مستقل بصورت مضربی یا جمع کنار هم قرار داده شده و بهم مرتبط می باشند . برای مثال روابط زیرین دو شکل معادله ای هستند که در رگرسیون خطی کلاسیک و تعمیم یافته برای مدلهای پیش بینی تصادفات مورد استفاده قرار گرفته اند.
Y=L×(β_۰+β_۱x_1+….+β_mx_n
Y=α_۰×L^α۱V^α۱×exp
که درآن:=yتعداد تصادفات،=Lطول قطعه، =Vحجم ترافیک،=Xمتغیرهای مستقل وα ،β =ضرایب مدل
گزینش متغیرهای مستقل:
متغیرهای مستقل یک مدل ، معمولا بر پایه مبانی نظری شناسایی و با آزمون معناداری گزینش می شوند. آزمون معناداری، روشی است که به کمک آن فرض رد یا قبول شده یا معنی داربودن تفاضل مشاهدات با نتایج مورد انتظار تعیین می گردد. این آزمون ، از پنج مرحله فرضیه های آماری آماره آزمون، تعیین مقادیر بحرانی ، انتخاب سطح خطا و تصمیم گیری تشکیل شده است.
H₀:β_۱=β_۲=….=β_j=0
H₁:β_j
آزمون های مختلفی برای رد فرضیه صفر وجود دارد که بسته به نوع توزیع متغیر وابسته انتخاب می شوند. یکی از آزمون های سازگار با دو نوع توزیع پواسون و دو جمله ای منفی ، آزمون نسبت درستنمایی است که از رابطه زیر بدست می آید.
LRT=-2(logL_p+1-logL_p)=-2log
که درآن: =LRTنسبت درستنمایی، =L_P-1مقدار تابع درستنمایی برای مدلی با(P+1)متغیر_، =L_pمقدار تابع درستنمایی برای مدلی با pمتغیر، ۲= عدد افزایش مقیاس ومنفی=ضریب مثبت کردن تابع درستنمایی
تخمین ضرایب مدل:
برای برآورد ضرایب مدل اغلب از دو رویکرد حداقل کردن مربع خطاها و حداکثر کردن تابع درستنمایی استفاده می شود. حداقل نمودن مربع خطاها در شرایطی بکار گرفته می شود که توزیع متغیر پاسخ معلوم نباشد بعلاوه این رویکرد در شرایطی که متغیر وابسته از توزیع نرمال پیروی کند نتایجی مشابه حداکثر کردن تابع درستنمایی ارائه می کند.
نکویی برازش مدل :
نکویی برازش به مفهوم چگونگی کیفیت برازش مدل به مشاهدات، از عناصر اصلی مدلسازی است که با آن مناسب بودن مدل بررسی و لزوم اصلاح یا قبول مدل مشخص می گردد. این مفهوم متکی بر تحلیل باقیمانده ها بوده و در آن هر باقیمانده از رابطه زیر محاسبه می گردد.
e_i=y_i-Y_i i=1
که yi مقدار مشاهده شده و Yiمقدار برازش شده متناظر با آن است.چون باقی مانده انحراف بین اندازه مشاهده شده ومقدار برازش شده می باشد،لذا یک اندازه ازتغییراتی است که بوسیله مدل توضیح داده نشده وبه همین جهت، هرانحراف از مفروضات خطاها در باقی مانده ها نمایان می شود. بنابراین آنچنان که گویاست مدل های نظری ارائه شده فوق مولفه های موثر تاثیرگذار بر کاهش تصادفات جاده ای را بررسی و توصیف می کند و بعنوان ابزاری مناسب برای پیش بینی و برآورد متغیرها ، مطالعه ارتباط بین آنها و تحلیل شدّت و حدّت اثرگذاری بکار گرفته می شوند.
۲-۳- مروری بر تحقیقات انجام شده:
در طول چندین دهه گذشته و در راستای بررسی و تحلیل علل و عوامل وقوع تصادفات و حوادث رانندگی تحقیقات و مطالعات زیادی صورت گرفته است و هر کدام از زاویه خود موضوع را مورد بررسی و کنکاش علمی قرار داده اند. در این فصل و برای مرور کلی بر تحقیقات صورت گرفته ابتداً مطالعات سازمان های بین المللی و بعد از آن یافته ها و بررسی های کشورهای خارجی و در انتها پژوهش های داخلی ارائه می گردد.
۲-۳-۱- مطالعات سازمان های بین المللی
گزارش جهانی درخصوص پیشگیری از صدمات و خسارات ترافیک جاده ای، اولین گزارش مهم در این زمینه بود که به طور مشترک، توسط «سازمان بهداشت جهانی» (WHO) و بانک جهانی۱ تهیه گردید. در این گزارش، تأکید شده است که سیستم های ترافیک راه، غیرایمن بوده و به طور جدی در حال لطمه زدن به سلامت عمومی جامعه می باشند. همچنین این بحث را مطرح می کند که میزان صدمات ناشی از تصادفات جاده ای غیرقابل قبول بوده و تا حد زیادی اجتناب ناپذیر می باشد.(پدن و همکاران،۱۳۸۵)
این گزارش سه هدف را دنبال می کند :
۱- ایجاد تمهیداتی جهت آگاه سازی، ایجاد تعهد و تصمیم گیری آگاهانه در تمامی سطوح (دولت، صنعت، نهادهای بین المللی و سازمان های غیردولتی)، به طوری که استراتژی های اتخاذ شده جهت مؤثر بودن در پیشگیری از صدمات راه، به طور علمی تأیید شده و لازم الاجرا گردند.
هر نوع پاسخ مؤثر به چالش جهانی کاهش تصادفات جاده ای، نیازمند تمامی این سطوح جهت بکارگیری تلاشهای عمده می باشد.
۲- تغییر بینش و نگرش نسبت به ماهیت تلفات جاده ای و اقدامات پیشگیرانه موفقیت آمیز. این درک صحیح در جامعه باید ایجاد شود که هزینه های ناشی از خسارات ترافیکی، می تواند جهت توسعه برنامه های اقتصادی صرف شود و به حصول اهداف توسعه کمک مؤثری نماید. در این راستا به یک دید کلان و جامع نیاز است که پیشگیری از بروز حوادث و خسارات باید تمامی سطوح سیستم عبور و مرور راه را در بر گیرد.
۳- سومین اهداف این گزارش تقویت نهادها و مؤسسات ذیربط و همچنین ایجاد مشارکت های مؤثر جهت اصلاح و بهبود سیستم های ترافیک راه می باشد تا از این طریق سیستم های سالم تر و ایمن تری برای عبور و مرور راه ها و جاده ها مهیا شود. این گونه مشارکتها بایستی به صورت عرضی بین بخشهای مختلف دولت و به صورت طولی بین سطوح مختلف دولتی، همچنان که بین سازمان های دولتی و غیردولتی وجود دارد، ایجاد گردد.
موارد زیر پیام های اصلی گزارش مذکور می باشند :
— هر سیستم ترافیک راه، پیچیده و برای سلامتی انسان مشکل زاست. اجزای این سیستم عبارتند از: وسایل نقلیه موتوری، راه ها و کاربران راه و شرایط فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی مربوط به هر یک. ایجاد یک سیستم ترافیک راه با خطرات کمتر، نیازمند یک “روش و رویه سیستمی” است که اعضای آن با یکدیگر در تعامل بوده و یک سیستم ترافیک ایمن را تشکیل دهند. همچنین این سیستم باید تشخیص دهد که بدن انسان بسیار آسیب پذیر است و انسان مرتکب خطا می شود. به هر حال لازم است که یک سیستم ترافیک راه به گونه ای طراحی شود که این آسیب پذیری و جایزالخطا بودن انسان را جبران کند.
— صدمات ناشی از تصادفات ترافیک راه مشکلات بسیار بزرگی برای سلامتی عمومی جامعه و توسعه کشورها بهمراه دارد. سالانه تقریباً حدود ۲/۱ درصد میلیون نفر بر اثر تصادفات جاده ای جان باخته و بین ۲۰ تا ۵۰ میلیون نفر صدمات شدید می بینند و یا معلول می گردند. اطلاعات حاصل از بانک جهانی و سازمان بهداشت جهانی بیانگر آن است که اگر اقدامات اصلاحی خاص در این رابطه انجام نشود تا سال ۲۰۲۰ میزان این صدمات افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد. به ویژه در کشورهایی که به سرعت رو به موتوریزه شدن هستند. نه تنها ۹۰% این موارد به کشورهای کم درآمد و متوسط درآمد (در حال توسعه) مربوط می شود بلکه این رشد نیز بیشترین نرخ را در این کشورها خواهد داشت. هر چند که داده ها و اطلاعات هزینه تصادفات (به ویژه در رابطه با کشورهای کم درآمد و متوسط) متفرق و پراکنده هستند، ولی تأثیرات اقتصادی این صدمات و خسارات چه بر خود شخص، چه بر خانواده، جامعه و کشور بسیار زیاد است و کشورها بین ۱% تا ۲% از تولید ناخالص ملی را صرف این هزینه ها می کنند. علاوه بر این خود فرد صدمه دیده و خانواده او، دوستانش و جامعه نیز هم از نظر جسمی و هم از لحاظ روحی دچار رنج و محنت می شوند. تأمین امکانات بهداشتی با وجود محدودیت بودجه یکی از معضلاتی است که بازماندگان تصادف با آن دست به گریبانند.
— بسیاری از کشورها برای جمع آوری و ایجاد یک بانک اطلاعاتی از مجروحین تصادفات جاده ای، مجهز به سیستم های مناسبی نیستند. شاخصهایی برای استاندارد کردن تصادفات غیرفوتی وجود ندارد، لذا مقایسه مشکل می شود. داده ها و اطلاعات حاصل از منابع مختلف با هم تفاوت دارند. مثلاً بین منابع اطلاعاتی پلیس و منابع بخشهای بهداشتی و درمانی جامعه مغایرت وجود دارد. همچنین وجود گزارشهای ناقص چه از طرف پلیس و چه از طرف سازمانهای بهداشت از مفید بودن این گزارشها می کاهد و این در حالی است که مبنا و اساس برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های مقتضی و مناسب، داده های معتبر می باشند. ایجاد یک سیستم ساده و کم هزینه برای بررسی مجروحین تصادفات یکی از گامهای مهم در جهت توسعه یک برنامه ایمنی راه می باشد. اگرچه عدم وجود داده های معتبر نباید مانع اقدامات سریع شود. با هماهنگی و اجرای اقدامات ایمنی معمول و به نتیجه رسیده، منافع بیشتری حاصل خواهد شد.
— تمام عواملی که در افزایش احتمال یک تصادف تأثیر دارند باید در میان رویکردهای سیستم دیده شوند. ریسک ها و خطرات مختلفی که به جراحات ناشی از تصادفات جاده ای مربوط می شوند و عواملی که بر این خطرات تأثیر دارند، عبارتند از:
- برای در معرض خطر قرار گرفتن، عوامل ثابتی همچون عوامل اقتصادی و جمعیت شناختی، سطح موتوریزه شدن، مدها و الگوهای سفر، حجم سفرهای غیرضروری و طرح های عملی کاربری زمین.
- برای بروز تصادفات عواملی مثل سرعت زیاد، مصرف الکل به هنگام رانندگی و قبل از آن، وسایل نقلیه غیرایمن، طراحی راه غیرایمن و عدم اجرای مؤثر قوانین و ضوابط مربوط به ایمنی.
- برای شدت جراحت عواملی از قبیل عدم استفاده از کمربند ایمنی و کلاه ایمنی، عدم استفاده از صندلی نگهدارنده کودک، عدم ایمن بودن جلوی اتومبیلها برای پیشگیری از وارد شدن صدمات به عابرین پیاده، موانع موجود در حاشیه راه و کناره های جاده و حد تحمل انسان ها.
- برای جراحات بعد از تصادف عواملی از جمله تأخیر در بررسی تصادف و اقدامات لازم برای نجات جان انسانها و کمک روانی، عدم استرس سریع به مراکز امدادرسانی و امکانات مربوطه و عدم دسترسی و عدم کیفیت مراقبتهای ویژه و احیای بیماران.
— برنامه چشم انداز صفر۱ در سوئد و برنامه های پایدار ایمنی در هلند مثالهایی از اقدامات مناسب و مؤثر جهت ایمنی راه می باشند. این قبیل عملیات مناسب می تواند منافع دیگری نیز داشته باشد. از جمله تشویق مردم به پیاده روی و دوچرخه سواری بیشتر، به منظور کاهش آلودگی هوا و سر و صدا. کلمبیا از جمله کشورهای در حال توسعه ای است که اجرای برنامه ایمنی را در دستور کار خود دارد.
— نقش مهمی که سازمانهای تأمین سلامت عمومی جامعه در رابطه با پیشگیری از صدمات ترافیک راه می توانند داشته باشند، عبارتست از: جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها به منظور نشان دادن اثرات تصادفات جاده ای بر اقتصاد و سلامت عمومی، تحقیق روی عوامل ریسک، به کارگیری، نظارت و ارزیابی اقدامات، انجام اقدامات مناسب برای پیشگیری های اولیه، مراقبت و بهبود مردم آسیب دیده و جلب توجه بیشتر مسئولین برای رسیدگی به این مشکل.
تصادفات جاده ای، به دلیل اینکه قابل پیش بینی هستند لذا قابل پیشگیری نیز می باشند. در بسیاری از کشورهای ثروتمند و پردرآمد با به کارگیری رویکردهای سیستمی که بر تعامل میان وسیله نقلیه، راه و کاربران راه تمرکز می کند (نه اینکه فقط هدفش تغییر رفتار کاربران باشد)، توانسته اند در چند دهه اخیر، کاهش قابل توجهی در تعداد تصادفات و مجروحین ناشی از آن داشته باشند. اگرچه راه حلهای ارائه شده در کشورهای کم درآمد و متوسط با کشورهای ثروتمند متفاوت است اما در برخی از اصول مشابه هستند. برای مثال مواردی از قبیل طراحی های مناسب راه، مدیریت عبور و مرور راه، توسعه استانداردهای وسایل نقلیه، کنترل سرعت، استفاده از کمربند ایمنی و محدودیت مصرف الکل. چالش فعلی، هماهنگ کردن و ارزیابی راه حلهای موجود و ایجاد راه حلهای جدید در کشورهای کم درآمد و متوسط می باشد. انتقال و تطبیق بعضی از این اقدامات به زمان طولانی یا به انجام تحقیقات خاصی نیاز دارد. همچنین برای یافتن راه حلهای بهتر و تازه تر فعالیت بیشتری نیز باید انجام گیرد. برای مثال ایمن سازی بخش جلوی اتومبیل ها، یکی از نیازهای اضطراری و ضروری جهت کاهش صدمات ناشی از تصادفات وسایل نقلیه با عابرین پیاده و دوچرخه سواران است. اقدامات و مداخلات علمی و تأیید شده زیادی نیز علاوه بر استراتژی های مورد مطالعه وجود دارند. دولتها می توانند با بهره گرفتن از این مداخلات، برنامه های ایمنی مؤثر و مقرون به صرفه را توسعه دهند. کشورها باید با سرمایه گذاریهای هدفمند و مقتضی، به منافع اقتصادی و اجتماعی قابل ملاحظه ای، با کاهش تلفات و صدمات ناشی از تصادفات و معلولیتهای احتمالی، دست یابند.
اقدامات توصیه شده گزارش:

کوچکتر از ۰.۱ پریونیت
۰.۹-۰.۱ پریونیت
۱.۸-۱.۱ پریونیت
کوچکتر از ۰.۱ پریونیت
۰.۹-۰.۱ پریونیت
۱.۲-۱.۱ پریونیت
کوچکتر از ۰.۱ پریونیت
۰.۹-۰.۱ پریونیت
۱.۲-۱.۱ پریونیت
۲-۰.۵ درصد
۰.۱-۰ درصد
تا ۲۰ درصد
تا ۲۰ درصد
تا ۱ درصد
۰.۱-۷ درصد

 

 

 

۲-۲-۱- فلیکر ولتاژ و حدود مجاز آن
در سالهای اولیه اختراع برق و استفاده از آن برا روشنایی مردم کم و بیش با پدیده سوسو زدن لامپها برخورد می کردند ولی به علت نو بودن انرژی الکتریکی به آن توجه نمی کردند با پیشرفت تکنولوژی مسئله فوق باعث نارضایتی مشترکین گردید لذا نوسانات ولتاژ و چگونگی جبران آن و بهبود کیفیت برق مورد توجه قرار گرفت.
از عوامل ایجاد نوسان ولتاژ در شبکه می توان به تعییرات ناگهانی جریان وسائلی مانند کوره های قوس الکتریکی، دستگاه های نورد، حفاری، جوشکاری و همچنین جریان راه اندازی موتورهای الکتریکی بیان نمود.در شبکه الکتریکی هر چه مشترکین از بار فلیکرزا دورتر وبه منبع نزدیکتر باشند اثر فلیکر ولتاژکاهش خواهد یافت. اثر بارهای فلیکر زا بستگی به فاکتورهایی نظیر دامنه، زاویه فاز و میزان تغییرات جریان مصرفی وچگونگی تغییرات آن به صورت دورهای زمانی منظم یا تصادفی دارد.
وقتی که بارهای مختلف به مدار وارد یا ازمدار خارج می گردند بعث تغییر ولتاژ در شبکه می شوند ولی ایت تغییرات بسیارکوچک هستند وبا سیستم رگولاتور جبران می شوند در مقابل وقتی تجهیزات و دستگاه های الکتریکی مانند کوره های قوس الکتریکی، دستگاه جوش و موتورهای بزرگ به شبکه وارد می شوند نوسانی را در ولتاژ به وجود می آورند که باعث ایجاد نوسان در ولتاژمشترکین به علت تغییرات ناگهانی جریان مصرفی این تجهیزات می‌باشد.
اثر قطع و وصل این بارها بصورت تصادفی شکل موجی دارای پوش تصادفی و غیر منظم را ایجاد می کند به گونه ای که شکل موج اصلی توسط شکل موج دیگری (شکل موج فلیکر) مدوله شده است شکل موج فلیکر در واقع پوش شکل موج اصلی است که دارای فرکانسی کمتر از فرکانس شبکه بین ۰.۵ تا ۳۵ هرتزو قابل رویت وتشخیص است(حسینیان، ۱۳۸۳).
اثر نوسانات ولتاژ را می توان در کم وزیاد شدن و سوسو زدن نور لامپها و همچنین پرش در تصاویر تلویزیونی و اثر روی سیستمهای بیمارستانی مشاهده کرد.
در مقایسه با دیگر تجهیزات الکتریکی لامپها بیشتر از بقیه تجهیزات به تغییرات ولتاژ حساس هستندالبته فلیکر ولتاژ به آن مقدار از تغییرات ولتاژگفته می شود که اثر آنها در تغییرات روشنایی لامپها توسط چشم انسان قابل درک و رویت باشد و بدیهی است که این یک پدیده شخصی است و ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد و حتی فلیکر ولتاژ ممکن است در برخی افراد آزار دهنده باشد.
سنجش حساسیت نور لامپها به نوسانات ولتاژ در محدوده وسیعی است که می توان یک آستانه تشخیص یا مرز رویت پذیری را برای آن بدست آورد و همچنین حد بالای آن، حداکثر حد تحمل بینایی در برابر فلیکر آستانه آزردگی نامیده می شود.

شکل زیر منحنی مشخصه حساسیت فلیکر را نشان میدهد و همانگونه که در شکل دیده می شود با افزایش فرکانس و در حد چند نوسان در ثانیه تفاوت کوچکی که بین فلیکر قابل تشخیص و فلیکر مضر وجود دارد(جی میلر تی، ۱۳۷۲).

شکل ۲-۱: منحنی مشخصه حساسیت فلیکر ولتاژ
همانطور که در شکل فوق دیده می شود دو منحنی تعریف شده یکی آستانه رویت پذیری فلیکر به ازای درصد نوسانات ولتاژ در فرکانسهای مختلف و دیگری آستانه آزردگی ناشی از نوسانات ولتاژ می باشد.
همانطور که در شکل دیده می شود بیشترین احساس فلیکر در فرکانسهای حوالی ۸.۸ هرتز اتفاق می افتد. از عوامل به وجود آورنده فلیکر می توان راه اندازی انواع موتورها و کوره های قوس الکتریکی را نام برد در زمان عملکرد کوره ثانویه ترانسفورماتور کوره به دفعات مختلف اتصال کوتاه می شود که در زمان ذوب در اوایل پروسه ذوب تا تشکیل حوضچه مذاب فلیکر ولتاژ زیاد می باشد(blazic et al.,2003)
حد مجاز فلیکر برای شینه های واقع در سطوح ولتاژی مختلف طبق جدول زیر می باشد که در آن شاخص کوتاه مدت فلیکر و شاخص بلند مدت فلیکر است.
جدول ۲-۲: حد مجاز فلیکر در شبکه قدرت

 

 

نوع شبکه

 

شبکه فشار ضعیف

 

شبکه فشار متوسط

 

شبکه فشار قوی و فوق فشار قوی

 

 

 

 

 

۱

 

۰.۹

 

۰.۸

 

 

« مابه اعتقاد اینکه این مرد « کوروش» سزاوار هر گونه ستایشی است تحقیق کردهایم تا بدانیم اصل و نسب او چیست؟ چه استعدادهای طبیعی داشته است؟ و از چه نوع آموزش و پرورشی بهره جسته که توانسته است اینگونه در فرمانروائی انسانها سرآمد همگان باشد و حکومت او بزرگترین و شکوهمندترین پادشاهیها در سراسر آسیا باشد»^[۲۹].
هنگامیکه کوروش هخامنشی در سپیدهدمان وارد شهر سارد- از شهرهای آسیای صغیر – گردید ، « کزروس» پادشاه لیدی و دشمن دیرینش را که حتی به نقل هرودت در جنگ پیش دستی کرده بود ، فریاد زنان نزد خود طلبید و کوروش قراولانی برای نگهبانی او گماشت. وقتی متوجه شد که «کلدانیها بر خلاف پارس ها در شهر از پی غارت رفته اند امر کرد که از لشگر او خارج شوند. کلدانیها سخت ترسیدند و با تضرع از پادشاه ایران خواستند که آنها را عفو کند، بدین شرط که هر چه را به یغما بردهاند پس دهند» سپس گفت: «درود بر تو ای کزروس زیرا من و تو هر دو انسان هستیم آیا میل داری به من پند دهی ؟ من میل ندارم این شهر را که غنی ترنی شهر آسیا پس از بابل است ، برای غارت به سربازارن بسپارم ولی شک دارم که پس از این همه مخاطرات و جنگها بتوانیم آنها را در اطاعت خود نگهدارم». کزروس پاسخ داد: « من خود به لیدی ها خواهم گفت به میل خود هر چه چیز گرانبها دارند به تو بدهند ،‌به این شرط که تو صنایع و مراکز صنعتی را که منبع این ثروت هاست ، خراب نکنی». کوروش او را ستود و چنان کرد که پند داده بود^[۳۰].

یکی دیگر از نمونه های بارز و قابل توجه در زمینه رفتار با دشمن شکست خورده را می توان در رفتار کوروش با کلدانیان یافت. در سال ۵۳۹ قبل از میلاد، کوروش در شهر بابل توسط سربازان ویژه، امنیت ساکنان آنجا را تضمین و صلح را در آنجا برقرار کرد. معبد بزرگ بابل توسط سربازان ویژه ای نگهبانی شد تا از تاراج مصون بماند. کوروش معابد آشوری و بابلی را نوسازی کرد و بر آن شد مردمی را که به زور به بین النهرین کوچانده شده بودند به زادگاههایشان باز گرداند. وی پس از فتح بابل بیانیهای صادر کرد که به عنوان تنها سند باستانی حقوق بشر در جهان به یادگار مانده است^[۳۱]. این سیاست نرمش نسبت به مردم بومی و احترام به سنتها و آیینهای آنان با رفتار پادشاهان آشوری و بابلی نسبت به مردم کشورهای مغلوب از زمین تا آسمان فرق داشت و همین امر کار تصرف تمامی کشور از جمله مناطق واقع در باختر بین النهرین را برای او آسان کرد^[۳۲].
حقوق بشردوستانه در تعالیم اسلامی
به گفته محققین ، پیکره اصلی تمدن اسلامی را ایرانیان تشکیل میدادند و آیین حکومت و علوم دیوانی و حکومت اداری را در بستر تمدن اسلامی توسعه دادند بطوریکه عدهای حکومت عباسی را تداوم حکومت ساسانی دانسته و گفتهاند : « آنها ساسانیانی بودند که خون تازی داشتند. » در این دوره تمدن اسلامی که جزء تفکیک ناپذیر تاریخ ایران به شمار میآید تحت تأثیر تعالیم آسمانی مکتب اسلام ، ارزشهای بشردوستانه ، بسیار بیشتر از آنچه در گذشته بوده و به عمل پیوسته ، مشاهده میگردد.
در فرهنگ اسلامی ، انسان دارای دو نیروی متخاصم و متضاد است که پیوسته درکشاکش و نبرد هستند . یکی از این نیروها برخاسته از بعد حیوانی و دیگری نشأت گرفته از جنبه ملکوتی است^[۳۳] . در اسلام حرمت جان انسانها و حقوق انسان به عنوان اصل اولیه است. چنانچه قرآن کریم میفرماید:‌« هر کس انسانی را به ناحق بکشد گویی همه انسانها را کشته است.» ^[۳۴]
بنابراین نمی توان بخشی از قواعد حقوق اسلامی را عنوان « انساندوستانه » داد چرا که قوانین اسلام « انسان دوستانه »‌بوده و اصولاً کلمه اسلام به معنی «صلح و صفا» است . درست است که صلح ، روح اسلام را تشکیل میدهد لیکن جنگ و رقابت انسانها و کشتار انسانها توسط همدیگر واقعیت انکار ناپذیر جوامع بشری است . از طرفی هم ، در اسلام « مقتضیات و ضرورات » مخصص ملاحظات بشردوستانه است و فقهای اسلامی با وضع قاعده الضرورات تبیح المحضورات همین مطلب را بیان کردهاند^[۳۵].
پیامبراکرم در جمع این دو وضعیت متناقض یعنی « ملاحظات انساندوستانه » و «ضرورت های نظامی » در حدیثی، مروت و رحمت در جنگ را با هم تلفیق کرده و فرموده : انا نبی المرحمه و انا نبیالملحمه» ایشان در این عبارت مروت و مرحمت و انسانیت را مقدم بر جنگ قرار داده تا به رزمنده مسلمان القا شود که او بازوی عدالت است نه شمشیر انهدام.
مجموعه مقررات حقوق بشردوستانه اسلامی در تعالیم اسلامی مشتمل بر بخشهای ذیل است:
اول : رفتار با دشمن شکست خورده شامل رفتار با اسرای جنگی و سربازان مجروح .
دوم : محدودیت روش های جنگی از جمله ممنوعیت استفاده از منابع آب به عنوان حربه جنگی و ممنوعیت حمله های ناجوانمردانه .
سوم: رفتار با غیرنظامیان از جمله ممنوعیت تعرض به کودکان ، زنان و سالخوردگان .
چهارم: ممنوعیت تخریب محیط زیست از جمله قطع درختان برای حصول اهداف نظامی.
این جلوههای نورانی و این دستورهای آسمانی عصاره اسلام راستین بوده و کلاً نفی خشونت و محدود کردن جنگ در حدود قوانین خاص اسلامی را نمایانگر میسازد. لیکن متأسفانه در دورانهای بعدی حکومتهای اموی و برخی دوره های حکومت عباسی ، این اصول انسان دوستانه حداقل نسبت به مردم ایران رعایت نگردیده و به طاق فراموشی سپرده شدند.
به طور کلی ارتباط میان حقوق بشردوستانه و دین اسلام، به علت اینکه پیامبر اکرم (ص)‌در حین انجام رسالت خود ناگزیر از مبارزه با بت پرستان و سران شرک و ستم بودند جنگهای متعددی در زمان ایشان و صحابه و بویژه در زمان حضرت علی (ع) بوقوع پیوست که در این جنگها خطبهها و رویههایی از آن بزرگواران بر جا مانده است که در علوم اسلامی به «علم سیر» معروف است .
علم سیر که ، همان حقوق بین المللی اسلامی است ، خود یک شاخه حقوقی جدا از فقه اسلامی میباشد.در متون حقوقی اسلامی در کتابهای سیره قواعد بشردوستانه مفصلاً مورد بحث قرار گرفته و کتب متعددی تحت عنوان «السیر» و «سیره الامام » توسط علمایی چون ابو حنیفه ، شیبانی ، طبری ، ماوردی که اکثراً هم ایرانی بودند تألیف شده است.
علاوه بر کتابهای سیره در کتابهای فقهی در باب جهاد و امر به معروف و نهی از منکر هم قواعد حقوق بشردوستانه وجود دارد. احکام و قواعد مذکور در کتابهای دینی حجم عمدهای را به خود اختصاص داده است .
نمونه بارز این مسئله را میتوان در فرمان حضرت علی (ع) به سربازانش در جنگ با معاویه در خطبه چهاردهم نهج البلاغه یافت که میفرمایند: «چنانچه آنها را به خواست خدا شکست دادید، هیچ فرد در حال فرار را نکشید ، جان هیچ مجروحی را نستانید، هیچ اسیری را گردن نزنید، شرمگاه هیچ کس را عریان نسازید، مردگان را مثله نکنید، به داخل هیچ سراپردهای بدون اذن صاحب آن داخل نشوید، اموال آنان به جز اموالی که در لشگرگاه به دست شما می افتد به غارت مبرید. این اموال متعلق به وراث آنان است که طبق مقررات ارث اسلامی باید میان آنها تقسیم شود. زنان را سخن زشت مگویید و آزار نرسانید حتی اگر بزرگان شما را سب‌‍ کنند یا نوامیس شما را مورد دشنام قرار دهند».
الف – جنگهای بین المللی:
نکته مهم دیگری که در حقوق بشردوستانه اسلامی وجود دارد این است که قواعد آن شامل غیرمسلمانان هم میشود. در اکثر مذاهب قواعد بشردوستانه فقط برای پیروان آن مذهب شناخته شده است ولی در دین اسلام چنین قیدی وجود ندارد و قواعد آن مخصوص مسلمانان نیست زیرا جنگهای صدر اسلام بیشتر با غیرمسلمانان بوده و معلوم است که موضوع حکم و طرف خطاب آیات قرآن کریم غیرمسلمان بودهاند.
در کتاب «السیر الکبیر» شیبانی رفتار پیامبراکرم (ص) در رابطه با مسیحیان نجران و تضمین اموال و اراضی اطراف و جان و مال و نوامیس مسیحیان نجران را دلیلی بر شمول قواعد اخلاقی و ارزشهای بشردوستانه به غیرمسلمانان دانستهاند.
همین طور که در قرآن کریم پس از جنگ بدر کلاً گرفتن اسیر به موجب آیات ۶۷و۶۸ سوره انفال ممنوع شده است. این آیات میفرماید:‌« ما کان لنبی أن یکون له اسری …. » ، هیچ پیامبری حق ندارد اسیر از دشمن بگیرد و حتی اسیر گیرندگان را به عذاب عظیم بشارت داده است . بنابراین مسلم است که در دین مبین اسلام حقوق غیرمسملانان نیز محترم و رعایت آن در جنگ و صلح واجب است.
ب _ جنگهای داخلی:
در حقوق اسلامی در مورد جنگهای داخلی هم قواعدی وجود دارد و شیبانی فصل هشتم کتاب الاصل را به حقوق جنگهای داخلی اختصاص داده است. در این فصل جنگها را به دو بخش جنگ با خوارج و بغات تقسیم کرده است که خوارج ، مبارزان جنگهای سازمان یافته و بغات ، شورشیان غیرمسلح را تشکیل میدهند که هنوز به عملیات نظامی نپرداختهاند.
ابولعل ماوردی نیز جنگهای غیربین المللی(حربالمصالح) را به سه دسته خوارج، اهل فتنه و باغیان تقسیم میکند. خوارج اصل حکومت را قبول دارند ولی میگویند شخص حاکم از قوانین اسلامی خروج کرده است.
باغیان اصل حکومت را قبول نداشته و خود یک سازمان مرکزی مستقلی تشکیل میدهند. اهل فتنه اصل حکومت و حاکمیت را قبول دارند ولی از احکام حکومت و اجرای امور حکومتی سرپیچی میکنند. پیامبر اکرم ( ص) در حدیث معروف خود این سه دسته را به ناکثین ، مارقین و قاسطین تقسیم کردهاند و خطاب به حضرت علی فرمودهاند : ستقاتل بعدی الناثین والمارقین والقاسطین” .
در رویه امام علی (ع) ، مخالفان سیاسی از کلیه حقوق شهروندی تا زمانی که دست به عملیات نظامی نزنند و از زمانیکه عملیات نظامی را ترک کنند ، برخوردارند. شیبانی در ابتدای بحث خود در مورد طبقه بندی خوارج و باغی از «سیره» حضرت علی( ع ) نقل می‌کند که خطاب به آنان فرمودند: «شما را از ورود به مسجد الحرام و شرکت در مراسم حج ممانعت نخواهیم کرد. ما شما را از ورود به مساجدی که ذکر نام خدا در آن میرود، ممانعت نخواهیم کرد و ما شما را از سهم غنایم جنگی تا زمانی که با ما متحد هستید محروم نخواهیم کرد. ما با شما تا زمانیکه حمله نکنید به جنگ نخواهیم پرداخت. »
به نظر میرسد تقسیمبندیهای فوق از نظر آثار حقوقی و فقهی تفاوت مشهودی ندارند و هر سه گروه تحت شمول عنوان عام جنگ داخلی قرار میگیرند.
ج- مبانی فلسفی حقوق بشردوستانه در فرهنگ اسلامی:
علاوه بر قواعد خاص و احکام حقوق بشردوستانه ، در اسلام ظرفیتهای علمی و فلسفی برای قبول دستاوردهای بشری وجود دارد بطوریکه پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:
«الحکمه ضاله المومن » یعنی فلسفه ، گمشده مومن است که آن را حتی از غیر مومن می گیرد. همچنین در آیات قرآن مومنان به صلح و سلام و خوش رفتاری با ادیان دیگر دعوت می شوند: « و لاینهاکم الله عین الذین لم یقاتلو کم فی الدین و لم یخرجوکم من دیارکم عن تبروهم و تقسطو الیهم »^[۳۶] خداوند شما را از نیکوکاری و عدالت با کسانی که با شما نمی جنگند و شما را از دیارتان آواره نکردهاند باز نمی‌دارد، خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد.
آیه «فبشر عبادی الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه»^[۳۷] هم مسلمانان را تشویق به قبول ارزشهای پسندیده از میان عقاید مختلف بشری میکند. همین طور پیامبر (ص) می فرماید:‌ « من آذا ذمیا فقد اذانی » هر کس غیرمسلمانی را بیازارد گوئی مرا آزرده است.
در اصول و فقه اسلامی و بویژه فقه شیعه هم بابی در مورد مستقلات عقلیه وجود دارد و بموجب آن هر آنچه که عقل بشر پسندیده بداند مشروع و متعلق حکم خداوند شده است: کل ما حکم به الشرع حکم به العقل و کل ما حکم به العقل حکم به الشرع» ، یعنی کلیه احکام شرعی عقلائی هستند و کلیه احکام عقل حکم شرع هم محسوب می‌شوند. در اصول فقه اسلامی آمده است که شارع مقدس که خود جزء عقلا ( موجودی صاحب خرد) است و بلکه رئیس عقلاء است چگونه ممکن است حکم عقل را نپذیرد؟
از این رو کلیه اصول و قواعد حقوق بشردوستانه مندرج در کنوانسیونهای چهارگانه ژنو و سایر معاهدات بین المللی بشردوستانه که به تصویب اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان رسیده و بر اساس بنای عقلاء هستند از نظر دین اسلام جزء احکام شرعی و بایستههای اسلامی هستند.
اندیشمند بزرگ اسلامی دکتر سید مصطفی محقق داماد در کتاب خود با عنوان «حقوق بشردوستانه بین المللی‌؛ رهیافت اسلامی» پیرامون حمایت کودکان به موارد زیر اشاره می‌نمایند:
به اجماع فقهای اسلام، زنان و کودکان از تعرض مصونند و کشتن آن‌هاممنوع است. مستند فتوای فقها، نصوص منقول از پیامبر (ص) و نیز عمل وی و عمل خلفااست که برای نمونه نصوص زیر آورده می‌شود:
پیامبر (ص) فرموده است: «لاتقتلو اامراه و لا ولیداً » زنان و کودکان را نکشید. نیز از ابن عمر نقل شده است: در یکی از جنگ‌ها زنی در میان کشته شدگان دیده شد. لذا پیامبر(ص) از کشتن زنان و کودکان نهی کرد.همچنان وی می‌گوید از طرق مختلف نقل شده که وقتی پیامبر (ص) می‌خواست گروهی را به جنگ اعزام کند قبل از حرکت برای آنان چنین می‌فرمود: به نام خدا و با استعانت از او حرکت کنید و مراقب باشید که زن یا کودکی از آنان را نکشید^[۳۸].
هم‌چنین به نظر بسیاری از مفسران قرآن، کشتن زنان و کودکان از مصادیق اعتدا است که در قرآن به موجب آیه «ولا تعتدوا ان الله لایحب المعتدین»^[۳۹] منع گردیده است. ابن عباس و مجاهد نیز گفتهاند «نهی از اعتدا به منظور منع از کشتن زنان و کودکان وارد شده
و صاحب جواهر از علامه در کتاب منتهی المطلب نقل می‌کند که «در ممنوعیت قتل زنان و کودکان همه فقها اجماع دارند و در خصوص زنان حتی اگر ضرورت هم ایجاب کند،قتلشان مجاز نیست».
در نهایت وی می‌گوید: مفهوم اسلامی حقوق بشردوستانه ، حمایت ویژه‌ای از بعضی طبقات غیرنظامی مانند اطفال، زنان، پیران، افراد مریض و راهبان مقرر می‌دارد: تمام دستورات پیامبر خدا (ص) و خلفا صراحتاً مشعرند که خصومت نباید علیه چنین افرادی صورت گیرد.^[۴۰]
گفتار دوم : حقوق بین المللی بشردوستانه معاصر
فلاسفه و اندیشمندان بر جسته رنساس و عصر روشنگری نقش عمدهای در گسترش و توسعه حقوق بشردوستانه و احترام به افراد در مخاصمات مسلحانه ایفا نمودند. جان لاک فیلسوف انگلیسی با ارائه نظریه حقوق طبیعی قایل به این امر شد که انسان از این جهت که انسان خلق شده است بر خود حاکم است و از این طریق دارای یک حقوق فطری است ولی این حقوق تا جایی است که حق دیگران را تضییع نسازد.
ژان ژاک روسو در کتاب قرارداد اجتماعی که در سال ۱۷۶۲ منتشر شد میگوید:‌« ایجاد جنگ در نتیجه روبط انسانها نبوده است بلکه تضاد منافع یک دولت با دولت دیگر آن را به وجود میآورد ودر این جنگها تمام سربازان بطور اتفاقی با هم دشمن شدهاند. هنگامی که جنگیدهاند، اما در اصل هر دوی آنها هموطن بودهاند و یکدیگر را دوست میداشتهاند» .
روسو سپس به توضیح این نکته می پردازد که « جان غیرنظامیان و کسانی که در حال جنگ نیستند یا سربازانی که تسلیم شدهاند باید محفوظ بماند. » وی میگوید:« در پایان جنگ تا وقتی که مدافعین اسلحه به دست دارند دشمن حق کشتن آنها را دارد اما به محض اینکه اسلحهها را بر زمین گذاشتند و تسلیم شدند دیگر دشمن آنها نیستند و در ردیف مردمان عادی درمیآیند و دیگر کسی حق کشتن آنها را ندارد»^[۴۱]
افکار روسو تأثیر زیادی در اندیشه های سیاسی و حقوقی پس از خود گذاشت . این افکار در پیدایش انقلاب فرانسه موثر بود و در قانون اساسی انقلاب مورد نظر مقرر شد هر انسانی دارای حقوق مقدس و غیرقابل انتقال می باشد، امری که سرانجام منجر به اتخاذ اعلامیه حقوق بشر گردید. در این راستا مجلس قانونگذاری فرانسه خواستار رفتار مساوی با سربازان دشمن همانند سربازان خودی شد و مقرر نمود که از این پس اسرای جنگی تحت حمایت ملت و قانون خواهند بود.
در قرن نوزدهم به تدریج تدوین اصول عرفی قوانین جنگ آغاز شد و قواعد بشردوستانه و قوانین جنگ به صورت مدون و مکتوب در آمدند. رفتهرفته موضوع قوانین جنگ از حالت روابط میان دولتها خارج و به صورت رابطهای میان دولتها و فرد درآمد. نقطه عطف و تاریخ دقیق آغاز نهضت بشردوستانه را میتوان از نیمه قرن نوزدهم به بعد دانست . در تاریخ حقوق بین الملل قوانین جنگ اولین مبحثی بود که تدوین گردید و در نتیجه امروزه یکی از قدیمی ترین مباحث حقوق بین الملل به شمار می رود.
ظهور حقوق بین الملل بشردوستانه به صورت مدرن را باید از زمان تأسیس کمیته بین المللی صلیب سرخ دانست . در سال ۱۸۵۹ سپاهیان فرانسه و اتریش در سولفورینو محلی در شمال ایتالیا به نبرد سختی پرداختند که در مدت کوتاهی سی وشش هزار نفر مجروح بر جای گذاشت. مجروحین در صحنه نبرد درحال جان باختن بودند و کسی به کمک آنان نمی آمد و صحنه رقت انگیزی به وجود آمده بود. در این حال یک بازرگان جوان سوئیسی به نام «هانری دونان» اندکی پس از نبرد به منطقه جنگ وارد شد و خسارات و تلفات جنگ را مشاهده کرد این صحنهها او را کاملاً تحت تأثیر قرار داد.
وی به کمک افراد محلی یک حرکت امدادی اولیه را برای نجات مجروحین صحنه جنگ سازماندهی نمود. هانری دونان در بازگشت به کشور خود با الهام از مشاهداتش در نبرد سولفرینو کتاب «خاطرات سولفرینو» را منتشر نمود. او در این کتاب پس از شرح رنجها و سختیهای صحنه جنگ برای کاهش تلفات و آلام قربانیان دو پیشنهاد ارائه کرد:‌
اول ، تأسیس یک جمعیت امدادی داوطلب در هر کشور که در زمان صلح آموزش دیده باشند تا در زمان جنگ خدمات درمانی و امدادی ارائه کنند.
دوم ، دولتهای جهان در یک کنگره اجتماع نموده و یک اصل بین المللی تخلف ناپذیر را که از طریق یک قرارداد ضمانت اجرایی مییابد تصویب نمایند تا مبانی حقوقی حمایت از بیمارستانهای نظامی وپرسنل امدادی و درمانی را تهیه نمایند .
پیشنهاد اول هانری دونان منتهی به تأسیس سلیب سرخ و هلال احمر بین المللی شد و پیشنهاد دوم منجر به تصویب کنوانسیونهای ژنو گردید.
در ۱۷ فوریه ۱۸۶۳ کمیته بین المللی صلیب سرخ اعلام وجود کرد و در اوت ۱۸۶۴ اولین کنوانسیونها ژنو برای بهبود شرایط مجروحین نظامی در جنگ توسط نمایندگان ۱۶ کشور به تصویب رسید. اتخاذ این قرارداد نقطه آغاز حقوق بین المللی بشردوستانه مدرن می باشد. از این تاریخ به بعد تدوین قوانین جنگ و توجه به حمایت از افراد در درگیری های مسلحانه سیر شتابنده ای به خود گرفت. سیر توسعه و تدوین حقوق بشردوستانه از دو طریق صورت پذیرفت:
از طریق تدوین حقوق جنگ که عمدتاً‌ از طریق کنوانسیونهای منعقده در «لاهه» صورت پذیرفت و به همین دیل «حقوق جنگ » را « حقوق لاهه » هم می نامند. این حقوق بیشتر ناظر به چگونگی رفتار دولتها واتخاذ روش های جنگی در مخاصمات مسلحانه بوده است.