۱-۲-۳ لهجه رفسنجانی چه تفاوت ها و شباهت هایی با فارسی معیار دارد .
۱-۳- اهمّیّت تحقیق
مساله اصلی جمع آوری لهجه و گونه زبانی است که کمتر به آنها پرداخته شده است و ویژگیهای زبانی (آوا شناسی و تغییرات آن و صرف و نحو) تاکنون مورد توجّه قرار نگرفته است.
از آنجا که وسایل ارتباط جمعی از جمله رادیو،تلویزیون و روزنامه ها، مدرسه ها، دانشگاه ها موجب آن شده که زبان رسمی حتی در منازل و دهات جانشین گویشهای محلّی شود از این رو گویشهای محلّی به سرعت روبه فراموشی میروند از این رو جمع آوری گویشها به همراه گونه زبان یعنی بررسی زبانی مفید است.
۱-۴- اهداف تحقیق :
کاربرد گویشها :
هر گاه پدیده ای در جامعه به وجود آید بلافاصله واژه آن هم در زبان ایجاد می شود اگر احیانا روزی آن پدیده از جامعه خارج شود واژه آن در سری واژگان قاموسی باقی می ماند هر چند که از تداول روزانه خارج می گردد از این رو هر فرهنگی و سنّتی که در روزگاران گذشته وجود داشته و امروز فراموش نشده واژگان بازمانده چند و چون آنرا به ما یادآوری می کنند. مثلا واژه های خود، سپر و .. که در قاموس زبان فارسی وجود دارد یادآور جنگهای تن به تن روزگاران گذشته این سرزمین است.
سود دیگری که میتوان از واژه های گویشی به دست آورد شناسایی میسر دگرگونی زبان و یافتن فرمولی برای تبدیل آواها و در نتیجه بازشناسی و ریشه یابی واژه های زبان رسمی فارسی و تقویت زبان فارسی است.بنابراین از مجموعه واژه های گویشی و بررسی گونه زبانی میتوان اوضاع اجتماعی اخلاقی، نحوه معیشت و روابط انسانها، تعلیم و تربیت و دیگر مظاهر اجتماعی روزگاران گذشته را بازشناسی کرد. و این واژه ها میتواند برای هر پژوهشی سودمند باشد. و آیینه تمام نمای گذشته باشد.رفسنجان از جمله شهرهایی است که زبانش از شاخه زبانهای جنوبی ایران است که با زبانهای شمالی از حیث بعضی آواها و دیگر مشخصه ها تفاوتهایی دارد.

۱-۵- فرضیّه های تحقیق:
۱-۵-۱ به نظر میرسد که بررسی زبان شناختی برای حفظ و نگهداری لهجه و گویش این دیار است. و فرهنگ و آداب و رسوم در میراث کهن است که در طول قرنها و عصرها، از گذشتگان به آیندگان و از نسلی به نسل دیگر می رسد و تحّول می یابد.
۱-۵-۲ لهجه رفسنجان دارای ویژگیهای آوایی صرفی و نحوی می باشد که مورد توجّه قرار میگیرد.
۱-۵-۳ به نظر می رسد دارای شباهت ها ی کلّی و تفاوت های جزیی باشد .
۱-۶ تعریف واژگان کلیدی
گویش^[۱]: نظام زبانی خاص است که در ناحیه ی جغرافیایی و درون مرزهای سیاسی یک کشور مورد استفاده قرار می گیرد. و از زبان معیار متفاوت است گویش گونه ای از زبان است که از لحاظ واژگانی، دستوری و آوا تفاوتهای با دیگر گویشها دارد. زبانهای محلی و منطقه ای که گروه خاصی بدان گفتگو میکنند گویش می نامند. گویش از نظر توانایی کمتر از زبان رسمی نیست زیرا احتیاجات ارتباطی و فرهنگی مردم یک منطقه را برآورده می کند. و هرگز گویشوران در ارتباطهای روزانه خود دچار اشکال و نارسایی نمیشوند. گویش تضّادی با زبان ندارد.گویش دارای ادبیات مکتوب هم است و کلا میتوان گفت: گویش صورت تغییر یافته ای از یک زبان است که برای سخنگویان دیگر صورتها قابل فهم نیست مثل کردی، گیلکی و ترکی(صفوی ، ۱۳۶۷: ص ۹۵ )
لهجه یا گونه^[۲] : صورت تغییر یافته ای از زبان است که برای سخنگویان دیگر صورتهای آن قابل فهم نباشد مانند یزدی، کرمانی و رفسنجانی.و شکلی خاص و مفهوم از تلفظ زبان معیار است و در نواحی جغرافیایی یا موقعیتهای فرهنگی، گوناگون به کار می رود.( همان : ص ۳۶ )
زبان معیار : هر کشور دارای یک زبان رسمی است و گونه ای از آن در رسانه های همگانی به کار می رود تحت عنوان زبان معیار مطرح است برای مثال زبان فارسی، زبان رسمی ایران است و گونه ای از آن که در رادیو و تلویزیون به کار می رود زبان معیار نامیده می شود. (صفوی، ۱۳۶۷؛ ۱۱۸-۱۱۷)
گروه^[۳] :
به آن واحد دستوری که زبانی از یک واژه یا بیشتر ساخته شده و خود در ساخت فرا کرد به کار می رود،؛ گروه نامیده می شود. و سه گروه فعلی ، اسمی و قیدی در زبان فارسی است. (همان، ص ۱۱۸)
فراکرد ^[۴] :
مجموع کلماتی که پیرامون یک فعل گرد آمده اند اما معنی کاملی ندارند و قسمتی از یک مجموعه ی بزرگتر شمرده می شوند که پیام کاملی را می رساند. (خانلری ، ۱۳۵۹: ۱۳۷).
فصل دوم :
پیشینه تحقیق
۲-۱ پیشینه تحقیق:
در مورد اغلب گونه های زبانی کشور کار شده است اما در مورد زبان شناختی گونه زبانی رفسنجان کار نشده است. البته واژه های عامیانه و ضرب المثلها رفسنجانی و فرهنگ و آداب و رسوم رفسنجان توسط پژوهشگران از کار شده است.(حسینی پور رفسنجانی- ۱۳۸۲: ۳۲-۲۵) بر اساس مطالعاتی که بر آثار جمعی از پژوهشگران شده اطلاعات زیر راجع به موضوع رساله بدست آمد که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می شود: نتایج تحصیلات رضایی و رفیعی (۱۳۷۷) که رضایی و رفیعی انجام دادند که کتابی است فراگیر و دقیق که درآن همه اجزا و واحدهای زبانی گویش بیرجند از اصوات و واجها و دگرگونی های آنها تا ساختمان و نقشها و واژه ها و ساختار جمله ها، ویژگی های همه این واحد زبانی گویش با دقت مورد پژوهش قرار گرفته و با قواعد حاکم بر زبان فارسی مقایسه گردیده است. و نویسنده تلاش کرده است که نخست واج های این گویش را بررسی کند و واجگاه ها و ویژگی های آنها را بشناساند. سپس به بحث درباره ساختمان واژه ها و انواع آن در این گویش مورد بررسی قرار دهد به نتیجه ای مطلوب بوده رسانده است. (رضایی و رفیعی،۱۳۷۷، ص۳۱-۱)
کتابی دیگر که کمک زیادی به من کرد کتاب دگرگونیهای آوایی واژگان در زبان فارسی برومند سعید بود که اندامهای گفتار، آواهای زبان فارسی، همخوانها و جدول همخوانهای فارسی و واکه ها، هجا، تکیه و دگرگونیهای واکه ای و همخوانی بهره گرفتم که ایشان به اینکه هر زبانی آواهای مخصوص به خود دارد که از ترکیب آنها واژگان و دیگر اجزای کوچکتر زبان را می سازد و آواهای یک زبان با زبان دیگر صد در صد تطبیق نمی کند. صرف نظر از اینکه صوتهای مشترکی که تقریبا در همه زبانهاست بعضی از صورتهای زبان ما با زبان دیگر تفاوت میکند. بنابراین آواهای هر زبانی را باید جداگانه مورد بررسی قرار داد اشاره کرده است. (برومند سعید،۱۳۷۳ : ۳۴ـ ۱۸)
و از دیدگاه علیزاده ، زبان شناختی به عنوان اصلی ترین وسیله ارتباط اجتماعی انسان و در مقام یکی از عناصر اصلی فرهنگ جوامع بشری دارای تاریخی کهن است و همساز و همراه با نوع حرکتها و سکون و اسارت و پیروزی هر قومی سیری پرماجرا و پویا داشته است. تکامل خاص خود را پیموده است. (علیزاده ۱۳۸۹ : ص۷۶ )
وحیدیان کامیار در مورد گونه های زبان بیان می دارد که در یک گذر اجمالی از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب ایران و حتی در برخی از سرزمینهای خارج از ایران، غالبا هر چه نوشته می شود یا گفته می شود گوینده یا نویسنده آن مدعی است که به فارسی می گوید اما گوناگونی این نوشته ها و گفته ها روشن است و باید گفت هر زبانی گونه هایی دارد و زبان به عنوان یک رفتار اجتماعی تحت تاثیر عوامل مختلف گونه های مختلف دارد. گونه زبانی ابتدا باید نمونه برداری از واحدهای مختلف زبان و شناخت جایگاه و رابطه هر یک با دیگری که اساس شناخت زبان داشت پس باید ابتدا زبان را به واحدهای آن تجزیه کرد که جمله مستقل که بزرگترین واحد زبان است و کوچکترین آن واج است و واحدهای زبان از کوچکترین تا بزرگترین دارای سلسله مراتب زیر است. واج، تکواژ، واژه ،گروه، جمله، جمله مستقل.
در این دستور دکتر گروه فعلی و ساختمان فعل و گروه اسمی و صرف و نحو را مورد بررسی قرار دادند.(وحیدیان، کامیار، ۱۳۸۹: ۱۰-۱)
کلباسی که در کتابشان بررسی یک گویش ایرانی که به گویش کلیمیان اصفهان پرداخته اند بیان میدارد که در بررسی آوا شناسی و واج شناسی، واجهای همخوانی( صامت) بیست و سه واج است و شش واج واکه ای (مصوت) که خصوصیات آوایی آنها را بیان کرده است و ایشان نیز در فصل اوّل به بررسی آواشناختی و واج شناسی اختصاص دارند و برخی از تفاوتهای آوایی بین این گویش و فارسی استاندارد پرداختند. و در فصل دوّم به ساخت واژه اختصاص دارد که در این فصل ساخت تصریفی و اشتقاقی و نیز واژه بستها مورد بررسی قرار گرفته. و در فصل سوّم به ساخت جمله و انواع آن اختصاص داده شده است و وجه و آهنگ بررسی شده بود.
شش واکه مرکب که در فارسی استاندارد وجود دارد در این گویش نیز دیده میشود و صداهای میانجی و تفاوتهای همخوانی که بین این گونه و فارسی معیار است مورد بررسی قرار دادند انواع کلمه در این گویش از نظر صرف تصریفی مورد بحث قرار گرفته که شامل اسم،مفرد و جمع ، ضمیر، صفت، قید، عدد،نقش نماها ( حروف اضافه، حروف ربط و حرف تعریف، حروف ندا )اصوات و فعل، مصدر ،اسم مفعول، و انواع فعل از نظر زمان و صرف و نحو (ساخت جمله) جمله، اجزا جمله و گروه اسمی و قیدی، گروه فعلی و انواع جمله از نظر تعداد فعل و انواع جمله از نظر آهنگ ( خیزان، افتان) مورد بحث قرار گرفته است (کلباسی، ۱۳۷۳: ۱۴۵-۱۹)
برومند سعید در واژه نامه گویش بردسیر در موارد گونه زبانی چنین گفته اند : زبانهای محلّی و منطقه ای که گروه خاصی بدان گفتگو می کنند گویشی می نامند. گویش از نظر توانایی کمتر از زبان رسمی نیست زیرا احتیاجات ارتباطی و اجتماعی و فرهنگی مردم یک منطقه را برآورده می کند، گویش ممکن است دارای ادبیات مکتوب هم باشد مانند کردی، کرمانی و …
زبان ابزاری است آوایی که برای ارتباط و تفاهم و تبادل علمی و فرهنگی میان افراد یک جامعه به کار می رود. و از مجموعه واژه های گویشی میتوان اوضاع اجتماعی،اخلاقی و نحوه معیشت و روابط انسانها، تعلیم و تربیت دیگر مظاهر اجتماعی روزگاران گذشته را بازشناسی کرد. (برومند سعید، ۱۳۷۵: ص۱۲-۷)
زمردیّان در بررسی گویش قاین این چنین آورده اند که گویش شناسی یکی از شاخه های علمی زبان شناسی است که هدف آن گرد آوری گویشها و توصیف علمی آنها می باشد. گویشها و زبانهای محلی منبع بسیار غنی برای پژوهشهای زبانی، ادبیات، جامعه شناسی مردم شناسی و تاریخی می باشند. در ایران گرد آوری گویشها و زبانهای محلّی ونیز بررسی علمی آنها میتواند خیلی از مشکلات لغوی و دستوری زبان فارسی را حل کند و واژگان آنها در ساختن واژه های نو مورد استفاده قرار گیرد، هم چنین با بهره گرفتن از دستور و واژگان آنها در ساختن واژه های نو مورد استفاده قرار گیرد و همچنین میتوان با بهره گرفتن از دستور واژگان بسیاری از نکات مبهمی را که در متون کهنه فارسی دری است بر طرف نمود زیرا در حقیقت این گویشها ادامه همان زبانی است که در متون کهنه فارسی دری به کار رفته است. این کتاب و گویش توصیف واجی و همخوانها، طبقه بندی همخوانها و صرف (ساخت شناسی) و دستگاه فعل و نحو و ساختمان واژه بررسی شده است. و بسیاری از واژگان عامیانه قاین ذکر شده است . (زمردّیان، ۱۳۶۸: ۲۰۴-۱۳)
به عقیده طباطبایی برای بیان یک مفهوم جدید چهار روش در پیش رو داریم:
۱-بیان آن مفهوم از طریق واژه های موجود در زبان و با کمک دستگاه نحو
۲-جعل واژه ای بسیط
۳-وام گرفتن از زبان بیگانه دیگر
۴-بیان آن مفهوم با بهره گیری از عناصر موجود در زبان و با کمک قواعد صرفی
به عقیده ی او جعل واژه یا وامگیری واژه ای را دارد زبان می کند که از نظر معنایی تیره اند و بار جدیدی بر حافظه گویش دارند.گویشور هر زبان با شنیدن واژه های مختلف رفته رفته با الگو ساخت آنها پی برد و به این ترتیب میتواند معنای صورتهایی را که تاکنون نشنیده است دریابد و خود صورتهایی جدید بسازد. ( طباطبایی، ۱۳۸۲: ص۱۱-۱۰)
بررسی دو گویش و گونه زبانی جیرفت و بافت نیز و مقایسه آن با فارسی معیار که توسط خانم جلالی انجام شده بود که ایشان نیز از نظر زبان شناسی، بررسی آوایی و واج شناسی و بررسی واژگان از نظر صرف و نحو مورد نظر قرار داده بودند و زبان شناختی و دستور زبان را توامان در نظر گرفته بودند. تاثیر پذیری گویش جیرفت از گویش استانهای هم مرز کرمان باشد هرمزگان و سیستان بلوچستان زمینه ساز این تفاوت و تمایز بوده است.
این بررسی زبان شناختی علمی این دو گونه برای حفظ نگهداری لهجه و گویش این دیار است که لهجه های ایرانی دارای ارزش فرهنگی هستند جمع آوری آنان از فراموشی آنها جلوگیری می کند. و نشان میدهد که این لهجه ها دارای ویژگی های آوایی،صرفی، و نحوی
می باشند. که مورد توجه قرار گرفت. که از لهجه هایی هستند که در عین حال دارای تفاوتهای با فارسی معیار دارند و باعث شده که از نوع گونه و گویش آنها پی به فرهنگ و آداب و رسوم و اعتقادات و روابط آنها برد.
با بررسی و مقایسه گویشهای رایج در استان کرمان میتوان به وجوه اشتراک و افتراق در این گویشها پی برد با این بررسی از سویی شاهد فرایندهای واجی مشترک آنها و نیز قرابت تاریخی و جغرافیایی این گویشها می باشد. از سوی دیگر شاهد تفاوت نسبی این گویشها هستیم این تفاوت در مقایسه با زبان، معیار در شهرستانهای مختلف استان کرمان شدّت و ضعف دارد و به عنوان مثال گویش جیرفت از نظر آوایی، واژگانی و دستوری شاخصه هایی دارد که آن را متمایز از گویش های سایر نقاط استان می کند.
در کتاب آوا شناختی ام . کی . سی مک موان ترجمه محمد فائض چنین آمده است:
صدا ادراک حرکت ذرّات هواست که باعث لرزش پرده گوش میشود ذرات هوابی نهایت کوچک هستند و زمانی که به حرکت درمی آیند الگوهایی از امواج صوتی را تشکیل میدهند. در صوت شناسی مفاهیمی مانند دامنه ارتعاش، طنین و تحلیل شکل امواج اساس شناخت ساختار امواج صوتی را تشکیل میدهد که آواشناسی یا مطالعه علمی گفتار، نه تنها شامل بررسی ساختار و الگوهای امواج صوتی می شود بلکه چگونگی تولید امواج صوتی را نیز بررسی می کند.
نظام نوشتاری الفبایی بسیاری از زبانها، نه تنها انسان را بر آن میدارد که تصور کند گفتار از قطعات آوایی تشکیل شده بلکه باعث به وجود آمدن اصطلاحاتی مانند همخوانی، و واکه نیز شده است. معمولا جهت توصیف خصوصیات فیزیکی که باعث بلندی صدا میشوند از واژه تکیه استفاده می شود. در واج شناسی با یک زبان واحد یا گونه ی واحدی از یک زبان سروکار دارد واژه یکی از نقاطی است که درآن دستور زبان و واج شناسی بهم می پیوندند و از نظر دستوری میتوان واژه ها را واحدهایی تلقی کرد که دارای ساختار نحوی می شوند و از ترکیب تکواژها،
( ریشه) پسوندها و پیشوندها ) بر طبق قوانین تمرینی و اشتقاقی که به وجود می آیند. ( مک موان ، ۱۳۷۳:ص ۲۲-۱۱)
بابک در بررسی زبان شناختی زرند گفته اند که پرسش و پرس و جو در شمار معانی (بررسی) در لغت نامه دهخدا است فرهنگ فارسی معین (بررسی) را (رسیدگی) و (تحقیق) معنی کرده است.
در این کار ، مراد از بررسی، پرس و جو و تحقیق است. به این اعتبار که پرس و جو گر و محقق، همچون رونده ای است که هنرش در رفتن است . این روند اگر توفیق یارش باشد، هرگز نمی رسد که رسیدن، پایان است. آن کس که گمان کند رسیده است، رفتن را آغاز نکرده بوده است. چون شناخت این بررسی ، وابسته ی تعریف دقیق شماری از اصطلاحات به کار رفته در آن است ، نخستین فصل را به تعریف اصطلاحات اختصاص داده اند. اصطلاحاتی مانند آوا، آهنگ، انسدادی، بی آوا، جمله ، تکیه و تکواژ و زبان و … ایشان گفته اند که زبان شناختی بررسی علمی زبان است که باید از مشاهده ی فرضیه سازی و آزمایش گذشت تا بتوان به نتیجه رسید. و گویش را صورت دگرگون شده ای از یک زبان که برای گویندگان به دیگر صورت های دگرگون شده قابل فهم باشد : مثلا کرمانی ، شیرازی و … از گویش های زبان فارسی هستند. ایشان در فصل دوّم کتاب توصیف واجی و توصیف همخوان ها را داشتند و در فصل سوّم دستگاه آوایی که شامل تکیه ، ابدال، حذف، افزایش و قلب است پرداختند و در کل به صرف (ساخت واژه) و به نحو (ساخت جمله) به بررسی علمی زبان شناختی پرداختند که من از مطالعه این کتاب بهره جستم. (بابک،۱۳۷۵:ص ۱۲ - ۷).
صفوی در کتاب زبان شناختی به مباحث زبانی زیر پرداخته اند :
ارزش هر واج در یک زبان به ارزش واج های دیگر آن زبان وابسته است که در کل نظامی را به وجود می آورند و عناصر موجود در این نظام در رابطه متقابل با یکدیگرند.