افقی

چرخش

سکان عمودی متحرک

سمتی

عمودی

گردش

در شکل ۲-۷ عملکرد سطوح کنترلی مشخص شده ­اند.

شکل ۲-۷- نحوه عملکرد سطوح کنترلی]۳۳[

در شکل ۲-۸ اجزای سطوح کنترلی مجموعه دم هواپیما مشخص شده اند.

(الف)

(ب)

شکل ۲-۸- اجزای تشکیل دهنده سطوح کنترلی، الف) بالابرنده ب) سکان عمودی متحرک]۶[
۲-۷- انواع دم
در طول یک قرن گذشته شکل­ های گوناگونی از دم بر روی هواپیماها به کار رفته­ا ند. این دم­ها غالبا شامل پیکربندی­هایی هستند که با بهره گرفتن از حروفی که شکل دم در دید از روبرو به آن شبیه است مانند Y,H,V,T نشان داده می­شوند. در این میان پیکربندی معمولی با دم افقی پایین یک انتخاب رایج است. در طراحی بیشتر هواپیماها دم معمولی، کنترل و پایداری کافی را با کمترین وزن فراهم می­ کند. حدود ۷۰% هواپیماهای در حال فعالیت یا حتی بیشتر از این مقدار چنین پیکربندی در مجموعه دم دارند. اما در عین حال دلایل زیادی برای استفاده از پیکربندی­های دیگر وجود دارد. به طور کلی مجموعه دم به شکل­های مختلفی طراحی و ساخته می­ شود که در اینجا به ذکر چندین نوع از متداولترین آنها می­پردازیم:

۲-۷-۱- دم معمولی :­
طراحی این دم آسان و پاسخگوی وظایف سه­گانه دم­ها می­باشند. معمولا کمترین وزن را در بین انواع دم­ها دارد. در هواپیماهایی مانند ایرباسA300 و بوئینگ Boeing 747، ایرباس A380 از این نوع مجموعه دم استفاده است.
۲-۷-۲- دم T شکل :
این نوع از دم کابرد وسیعی دارد. دم عمودی جهت تحمل دم افقی باید قوی­تر باشد. در این نوع، دم افقی دور از جریانات بال و ملخ است و به همین دلیل مساحت آن را کاهش می­دهد. همچنین لرزش در دم افقی کمتر است. و بنابراین خستگی روی سازه کمتر می­باشد. از مشخصه­های این دم این است، که احتمال واماندگی عمیق که بسیار خطرناک است وجود دارد. برای جلوگیری از این پدیده باید دهنه دم از فاصله موتور تا بدنه بیشتر باشد. این نوع مجموعه دم در هواپیماهایی مانند Boeing 727، Fokker 100 استفاده شده است.
۲-۷-۳- دم صلیبی شکل :
این دم به ندرت استفاده می­ شود. این دم بطور تئوریکی می­خواهد اثر تمام دم­ها را از داخل یک حلقه با مقطع ایرفویل که به عقب بدنه وصل می­ شود عبور داده و بهبود بخشد. در هواپیماهایی مانند جت فالکون Falcon 20 از این نوع مجموعه دم استفاده شده است.
۲-۷-۴- دم H شکل :
دلیل استفاده از این نوع دم، حفاظت دم­های عمودی از جریانات مغشوش عبور کرده از بدنه در زوایای حمله بالا است. دلیل دیگر قرار دادن سکان عمودی متحرک در مسیر جریانات عبور کرده از ملخ­ها در هواپیماهای چند موتوره است، تا کنترل هواپیما در هنگام از کار افتادن یک موتور بهتر شود. این دم نیز از دم معمولی سنگین تر می­باشد، ولی اثرات صفحه انتهایی ( عمود بودن یک صفحه در انتهای صفحه دیگر)، ابعاد کمتری را به دم اجازه می­دهد. هواپیماهای تهاجمی A-10 Thunderbolt برخوردار از این نوع مجموعه دم می­باشد.
۲-۷-۵- دم V شکل :
هدف اصلی این دم، کم کردن مساحت خیس شده می­باشد. در این دم، نیروهای عمودی و افقی دم، مولفه­های نیروهای وارده به سطوح V بوده و لذا این دم هم نقش دم عمودی و هم افقی را دارد. به این خاطر مساحت این دم کمتر از دم معمولی است. همچنین این دم پسای تداخل کمتری دارد. هواپیماهای Fouga CM-170 مجهز به این نوع از مجموعه دم می­باشد.
۲-۷-۶- دم Y شکل معکوس :
مکانیزم کنترل این نوع از مجموعه دم ساده­تر از مجموعه دم v شکل است. در این نوع دم، دو دم بالا فقط کنترل در پیچش را دارند، در حالی­که دم پایینی دارای سکان عمودی متحرک است. دلیل استفاده از این نوع دم در هواپیماهای جنگی، دور نگهداشتن دم افقی از جریانات گردابی بال در زوایای حمله بالا است. جنگنده معروف F-4 Phantom دارای این نوع از مجموعه دم می باشد.
۲-۷-۷- دم دوگانه :
این نوع دم، سکان عمودی متحرک را دور از خط مرکزی بدنه قرار می­دهد، و از پوشانده شدن آن توسط بدنه یا دم در زوایای حمله بالا جلوگیری می­ کند. بطور ساده، این نوع دم دارای ارتفاع کمتری در مقایسه با دم معمولی است. این نوع از مجموعه دم دارای دو سکان عمودی می باشد، در جنگنده­های مدرن مانند F-18 و Mig-29 و F-35 از این مجموعه استفاده شده است.
۲-۷-۸- دم متصل به بال توسط سازه لوله­ای و بلند :