1-9: نبود یا نقص روشنایی در معبر:

 

در سر بالایی هاي تند، نقاطی که اکثر مواقع مه آلود می باشد و داخل تونل ها عدم وجود روشنایی باعث عدم شناخت و دید کافی براي رانندگان میشود و سایر مواردي که پلیس از قبل ضرورت تامین روشنایی معابر مذکور را به اداره ذیربط اعلام تا نسبت به انجام آن اقدام نمایند در صورت قصور و بوجود آمدن حادثه ناشی از عدم وجود روشنایی مناسب در علت تامه تصادف باید لحاظ شود.

 

صور مختلف نقص وسیله نقلیه در تصادف:

 

نقص وسیله نقلیه به صورت یکی از انواع زیر نمایان میگردد که همواره میبایست مورد توجه سازندگان و تعمیرکاران وسایل نقلیه و یا تولید کنندگان و فروشندگان قطعات وسایل نقلیه به منظور رفع آن قرارگیرد و همچنین کارشناسان تصادفات نیز در حین رسیدگی به تصادفات به منظور مشخص نمودن میزان تاثیر نقص فنی وسیله نقلیه و موثر در بروز تصادفات با انواع آن آشنایی داشته و در اظهار نظرات کارشناسی خود نقص وسیله نقلیه را مد نظر قرار داده ودر صورت تشخیص موثر بودن نقص وسیله نقلیه در بروز تصادف ، سازمان ، شرکت ،اداره ،کارخانه یا اشخاص ذیربط را مسئول در حادثه وجبران خسارت مورد لحاظ قرار دهد.

 

نقص وسیله نقلیه شامل موارد زیر می باشد:

 

2-1: نقص در سیستم ترمز:

 

در صورتی که سیستم ترمز نصب شده توسط کارخانه سازنده بر روی وسیله نقلیه از نوع سیستم ترمز ضد قفل نبوده و یا اینکه سیستم ترمز دارای استانداردهای لازم نبوده و به همین دلیل تصادف رخ دهد در علت تامه تصادف باید کارخانه سازنده یا شرکت وارد کننده به عنوان مقصر تعیین گردد.

 

2-2: نقص در سیستم چرخها:

 

شامل رینگ چرخها ، توپی ، پیچهاي چرخ ، ژامبون چرخ ، می باشد که چنانچه مشخص گردد استحکام و نگهداري لازم را از ابتدا دارا نبوده اند ، در علت تامه تصادف باید شرکت سازنده یا وارد کننده به عنوان مقصر تعیین گردد.

 

2-3: نقص در لاستیک:

 

در صورت سپري نشدن زمان گارانتی، عمر مفید و قانونی آن چنانچه بطور ناگهانی بترکد یا دو پوست شود و موجب تصادف یا واژگونی وسیله نقلیه گردد در علت تامه تصادف باید شرکت سازنده یا وارد کننده به عنوان مقصر حادثه و مسئول در جبران خسارت تعیین شود.

 

2-4: نقص در سیستم انتقال نیرو:

 

شامل قفل شدن ناگهانی گیربکس یا دیفرانسیل در حین حرکت، بریدن پولس ها، چهار شاخه گاردان، میل گاردان، در صورت سپري نشدن زمان گارانتی، عمر مفید و قانونی آن و در صورتی که موجب تصادف یا واژگونی وسیله نقلیه گردد در علت تامه تصادف باید شرکت سازنده یا وارد کننده به عنوان مقصر حادثه و مسئول در جبران خسارت تعیین شود.

 

2-5: نقص سیستم ایمنی داخل خودرو:

 

با توجه به الزام نصب سیستم ایمنی کیسه هوا در داخل خودرو از تاریخ 1/1/90 و یا در صورت عدم کارایی آن و یا وجود زائده در داخل خودرو ، بر روي و یا جلو داشبورد که وسیله نقلیه را غیر ایمن نموده باشد و همچنین کمربند ایمنی غیر استاندارد که به هنگام وقوع حادثه شدت صدمه را براي راننده یا سرنشین ایجاد نماید، در علت تامه تصادف باید شرکت سازنده یا وارد کننده به عنوان مقصر حادثه و مسئول در جبران خسارت تعیین شود.

 

فلوچارت علل فنّی تصادفات

 

مبحث دوّم:

 

قواعد حاکم بر تعیین سبب مسئول در تصادفات رانندگی و مسئولیّت سازمانها در آن.

 

طرح بحث:

 

مهمترین بخش در مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات رانندگی که بار اصلی احراز آن بر دوش کارشناسان تصادفات است ، احراز رابطه سببیت بین عامل زیان با خسارت وارده است . کارشناس تصادفات باید با بررسی عوامل مختلف و آثار و علائم بر جای مانده از تصادف ، علت را شناسایی کرده و رابطه بین عامل زیان و ورود خسارت را با تعیین علت اصلی تصادف معین کند.(نیک فرجام، 1389، ص22)

 

پس در واقع برای تجزیه و تحلیل تصادف باید عللی که منجر به ایجاد آن شده اند را شناخت. نه تنها در تصادف بلکه در وقوع هر پدیده در حیطه محیط طبیعت یک سری عوامل دخالت دارند که متفقاً سبب حدوث آن واقع می گردند. مثلاً در طول سال فقط در شرایط خاصی تگرگ می بارد و با این که در بسیاری از اوقات، ابر در آسمان است ولی زمانی که شرایط نظیر تراکم ابر و درجه هوا و ارتفاع آن و سایر شرایط جوّی مناسب گردد این پدیده رخ می دهد؛ سانحه رانندگی نیز در نتیجه یک سری عوامل رخ می دهد. (رازانی، 1380، ص17)

 

لذا در این مبحث به قواعد حاکم بر تعیین سبب مسئول در تصادفات رانندگی و مسئولیّت سازمانها در آن و تحوّلات مسئولیّت مدنی سازمانهای مسئول در تصادفات رانندگی درمقرّرات اخیرالتصّویب خواهیم پرداخت.

 

گفتار اوّل: ضوابط تعیین سبب مسئول در حوادث رانندگی در رویه کارشناسان راهور:

 

به طور کلی هر تصادف نتیجه فرایند عوامل متعددی است که همگی به هم مرتبط می باشند و از زمان های دور آغاز و در نهایت به صحنه تصادف ختم می شوند . پس علت تصادف ، آن دسته از اوضاع و احوال و عواملی را در صحنه تصادف گویند که در وقوع تصادف به طور کلی موثر بوده، به ترتیبی که اگر یکی از این عوامل از صحنه تصادف حذف شود ، تصادف واقع نمی شود .

 

بر مبنای همین تعریف است که می گوییم در تصادفی که راننده ای فاقد گواهینامه و مهارت است ، شرط نداشتن گواهینامه او امکان دارد علت تصادف نباشد، ولی می تواند در وقوع تصادف ناشی از عدم مهارت راننده ، مورد توجه قرار بگیرد . بنابراین هر وضع و موقعیتی را که سهمی در وقوع تصادف داشته باشد ، علت تصادف گویند .

 

کشف و بررسی علت تصادفات و تعیین مقصر آن نیازمند مجموعه ای از ضوابط و معیارها می باشد این ضوابط معمولا از دو جهت مورد بررسی قرار می گیرند:

 

از جهت فنی : بدین سبب از لحاظ فنی بررسی می شود که مشخص شود چه عاملی (مادی و فیزیکی) موجب بروز تصادف شده و همچنین چه عاملی بیش از سایر عوامل سبب بروز تصادف می شود .

 

از جهت قضایی : منظور از بررسی و رسیدگی از جنبه قضایی آن است که تعیین و معلوم گردد که علت یا علل اصلی وقوع تصادف چه بوده است . البته باید توجه داشت که این نظریه (کارشناسی) همانند اظهار نظر قضات، دارای جنبه قضایی نبوده و صرفاً اظهار نظر و عقیده بوده و مانند سایر گزارش های پلیس می باشد . البته در این بررسی ضمن تعیین علت وقوع تصادف باید مقصر را تعیین نمود. بنابراین شناخت این علت ها ظرافت و دانشِ کار کارشناسی است و کارشناس تصادفات باید تسلط کامل به این امور و دانش شناخت آن را داشته باشد وگرنه از همان ابتدا مسأله تشخیص لوث می گردد و شخص یا اصلاً به حق خود نمی رسد و یا اینکه مجدداً بتواند به حق خود برسد ، مدتها طول خواهد کشید و هزینه های مضاعفی نیز متحمل خواهد شد.

 

علل فنی شرایط و اوضاع و احوالِ اعمالِ غیر عادی ، نامناسب و غیر قانونی هستند که در نهایت حادثه را به وجود می آورند . همان طور که گفته شد حوادث رانندگی متشکل از سه عنصر انسان ،راه و وسیله نقلیه می باشد . برخی از عوامل ایجاد حادثه در همان صحنه تصادف وجود دارند و برایهر کسی قابل درک است و حتی اظهار نظر هم برای افراد عادی ممکن است، مثل تجاوز به چپ یک وسیله نقلیه و برخورد با خودرویی که در روبرو و مسیر مخالف در حال حرکت است. اما آنچه از دیدگاه کارشناسی باید مورد شناسایی، ثبت و پیگیری قرار بگیرد ، علل پنهان و ناآشکار واقعه است. علل و عوامل تصادفات در عرف و رویه متداول فعلی، با توجه به فاصله زمانی که با وقوع تصادف دارند، به سه دسته 1. علل اولیه (ابتدایی) 2. علل واسط (میانی - قبلی) 3 .علل مستقیم تقسیم می شوند که همان علل فنّی تصادفات نامیده می شوند که به طور خلاصه به تشریح آنها می پردازیم.

 

علل فنّی تصادفات:

 

1-1 علل اولیه:

 

علل اولیه ، عللی هستند که در صحنه تصادف حضور ندارند ولی دخالت آنها در بروز حادثه کاملاًقابل درک است و منجر به ایجاد علل واسط می شود .

 

این علل ، عوامل ریشه ای و بنیادی در ایجاد تصادفات رانندگی هستند . بعضی از این عوامل ممکناست نزدیک به زمان تصادف ، بعضی دیگر مدت زمانی با تصادف فاصله داشته و گاهی نیز ممکناست مربوط به گذشته دور باشد.

 

زمانی که راننده ای وسیله نقلیه را با وجود عیب و نقص فنی به حرکت در می آورد این می تواند نتیجه عدم آگاهی وی و عدم آموزش صحیح و عادات و رفتار غلط او باشد . در حقیقت به وجود آورنده این کیفیات در راننده ، خانواده و مراکز آموزشی نظیر مهد کودک تا دانشگاه و آموزشگاه های رانندگی و رسانه های گروهی و… می باشند .

 

علل اولیه آن دسته از علل تصادفات رانندگی می باشندکه فعالیت یا عدم فعالیت سازمان های ذیصلاح و مرتبط به حمل و نقل ترافیک و سازمان های مسئول آموزش قوانین و مقررات یا خانواده ها و افراد در به وجود آوردن آنها مؤثر می باشند . بنابراین عواملی هستند که می توانند از دوران کودکی در شخصیت راننده شکل گرفته باشد یا اینکه از بدو تأسیس معبر و ادامه حفظ و نگهداری آن به وجود آید . یا از ابتدای تدوین مقررات و چگونگی اجرای آنها بروز داده شوند تا وقوع تصادف شکل گیرد و در صورت عدم برطرف نمودن آنها برای حوادث بعدی ادامه خواهد داشت .این علل مربوط به وظایف دولت ، سازمان ها ، نهادها و اشخاص مسئول و مرتبط با ترافیک است؛مانند مسامحه وزارت راه و شهرداری در ساختن راه ها ، کوتاهی آموزش و پرورش و وسایل ارتباط جمعی در آموزش مقررات و نکات ایمنی مربوط به ترافیک و بی توجهـی راهنمایی و راننـدگی در اجرای مقررات. در حقـیقـت علت العلل سوانح رانـنـدگی ، همان علل اولیه سوانح می باشد.

 

1-2 علل واسط (میانی - قبلی)

 

علل واسط عبارتند از شرایط و اوضاع و احوال حاکم بر وسیله نقلیه ، جاده و انسان و به این دلیل علل واسط نامیده می شوند که به طور مستقیم به حادثه مربوط نشده بلکه این عوامل منجر به علل مستقیم می شوند . زمانی که یک اتومبیل بدون داشتن چراغ خطر در تاریکی شب در حال حرکت است ، شرایط مخاطره آمیزی از این حیث فراهم می کند ولی می دانیم این کیفیت ، زمانی منجر به حادثه می شود که اتومبیل دیگر با سرعت زیاد متعاقب آن در حال حرکت باشد در نتیجه راننده وقتی متوجه خطر می شود که کاری از وی ساخته نیست یا فرضاً اتومبیل پشت سر ، سرعتی مطمئنه داشته ولی راننده آن توجه کافی به جلو نداشته و یا چشمان وی معیوب باشد در نتیجه خطر را به موقع رؤیت ننموده و با اتومبیل جلویی برخورد می کند ، یا زمانی که اتومبیلی در جاده ای لغزنده در حال حرکت است شرایط جوی حاکم بر جاده ، اوضاع و احوال مخاطره آمیز و غیر عادی به وجود آورده، زمانی که راننده مواجه با خطر بشود ، پا را روی ترمز قرار داده ولی نمی تواند وسیله نقلیه را کنترل و با وسیله نقلیه ای که از سمت مقابل در حال حرکت است به علت انحراف به سمت چپ جاده تصادف می نماید .

 

در همه حالت فوق ، جاده ، وسیله نقلیه و راننده شرایط مخاطره آمیز داشته و در نتیجهء این عوامل حادثه رخ داده است ولی علت مستقیم حادثه در حالت اول تأخیر در رویت راننده و در شقّ دوم ، تجاوز از سرعت مطمئنه است و به همین ترتیب زمانی که راننده ای ، وسیله نقلیه معیوب خود را (ترمز آن دو پا است) به حرکت در آورده و پس از رؤیت خطر می خواهد وسیله نقلیه را متوقف نماید ولی موفق نشده و حادثه رخ می دهد ؛ علت این حادثه ، عیب و نقص فنی وسیله نقلیه و علت مستقیم حادثه ، تجاوز از سرعت مطمئنه است. (در این حالت فرض شده که اتومبیل دوم در مسیر قانونی خود حرکت می کرده است.) با شرح موارد فوق روشن می شود که جهت پیشگیری از سوانح باید علل واسط را در سوانح مختلف شناسایی و ثبت و پس از تهیه آمارهای لازم و تجزیه و تحلیل آنها شرایط ایمنی جاده ها را افزایش داد که این کار در بسیاری از کشورها توأم با موفقیت چشمگیر بوده است.

 

مسلماً این شرایط تصادف زا خود ناشی از عللی است که باید ریشه یابی شود . اغلب کسانی که صحنه تصادف را می بینند ، می گویند فلان راننده مقصر است و تقریباً می توانند مقصر را تشخیص دهند ولی کمتر کسی به علت این تقصیر توجه می نماید . وظیفه کارشناس این است که زوایای ناشناخته این تقصیر را شناسایی و در خصوص کاهش آن ارائه طریق نماید .

 

عامل اصلی بروز سوانح به اعتقاد بیشتر متخصصین، انسان است. در میان ارکان اصلی تصادفات، انسان قوی ترین عنصر است . اتومبیل وسیله نقلیه ای است که هدایت آن با راننده است. تا شخص راننده داخل اتومبیل نشسته سویچ را باز نکند، اتومبیل حرکت نمی کند. و تا زمانی هم که اتومبیل متوقف است، حادثه ای را ایجاد نمی کند. حوادث رانندگی و ترافیکی از وقتی شروع می شوند که راننده پشت فرمان قرار گرفته و اتومبیل را داخل خیابان و جاده می راند. بنابراین در می یابیم که حوادث رانندگی امکان ندارد بدون مدخلیت راننده صورت گیرد، از این روست که همه هشدارها، آموزش ها ، توصیه ها و مسئولیت ها متوجه راننده ( انسان) است.

 

در مورد وضعیّت وسیله نقلیه و راه نیز در گفتار بعد توضیح داده خواهد شد.

 

1-3 علل مستقیم

 

علت مستقیم عبارت است از هر وضعیت مخاطره آمیز و یا فعل یا ترک فعلی که خلاف قانون و قاعده و یا غیر عادی و خطرناک بوده و مستقیماً سبب بروز سانحه می گردد 1 و اگر وجود نداشته باشند ، تصادف واقع نمی گردد.

 

علل مستقیم در حقیقت مجموعه اعمالی هستندکه از علل ابتدایی سرچشمه گرفته و در علل واسط به صورت عوامل تسهیل کننده ظهور می نمایند و موجب بروز علل مستقیم می شوند که از اجزاء این علل ، نوعِ خطا که همان علت اصلی تصادف یا علت تامه است ، به وسیله کارشناس ، شناسایی میگردد . در واقع کارشناس تصادفات با توجه به علل فنی به ویژه انتساب علت مستقیم به مقصر، مسئول واقعی حادثه را مشخص می کند .

 

همان طور که گفته شد، طیف علل بسیار وسیع می باشد ولی علل مستقیم ، بسیار نزدیک به زمان وقوع حادثه و مقارن آن می باشند و مستقیماً سبب بروز آن می گردند . برابر تعریف و توصیفی که از علت مستقیم حادثه به عمل آمد ، این علل به چهار گروه منقسم شده اند که به شرح ذیل می باشند :

 

تخلف از مقررات