بر اساس نتایج این تحقیق، ارزیابی عملکرد در ایجاد خلاقیت ونوآوری در کارکنان نقش به سزایی دارد بر این اساس پیشنهاد می شود ایجاد انگیزه و اشتیاق بیشتر نسبت به وظایف در بین کارکنان موجب افزایش خلق ایده و راهکارهای جدید بین آنها می شود و برای اینکه انگیزه و اشتیاق در بین کارکنان افزایش یابد باید عملکرد کارکنان مورد ارزیابی قرار می گیرد تا برحسب عملکرد کارکنان با پاداش دادن و ارتقا مقام ومسئولیت و غیره ، باعث افزایش انگیزه وایجاد روحیه خلاقیت و نوآوری در بین کارکنان شود.

۵-۴- پیشنهادها برای تحقیقات آتی
در این قسمت با توجه به تجربیات کسب شده در تحقیق انجام شده، به سایر محققین پیشنهاد هایی جهت تحقیقات آتی ارائه می گردد:
بررسی رابطه مسئولیت اجتماعی با ارزیابی عملکرد در کلاس جهانی سازمانها
نقش مدیریت استراتژیک در دستیابی به کلاس جهانی سازمانها
بررسی تاثیر مدیریت ارتباط با مشتری بر مولفه های کلاس جهانی سازمانها
بررسی ارزیابی مولفه های کلیدی کلاس جهانی با یکی از مدلهای ارزیابی
۵-۵- محدودیتها ومشکلات تحقیق
انجام هرتحقیق بدون وجود محدودیتها و مشکلات قابل تصور نیست ، این محدودیتها و مشکلات می تواند بر نتایج تحقیق تاثیر گذار باشد . بنابراین محقق موظف است تا حدامکان در رفع محدودیتها و مشکلات اقدام نماید. در این تحقیق محدودیتها ومشکلاتی وجود داشت از قبیل :
عدم آشنایی برخی از افراد جامعه آماری با مبانی نظری موضوع تحقیق که پس از توضیحات توجیهی به آنها ، تا حدود زیادی این مشکل برطرف گردید.
باوجود اطمینان به پاسخ دهندگان از محرمانه بودن اطلاعات ، بعضی از آنها از جواب دادن به برخی از سوالات فردی خودداری کرده بودند.
یکی دیگر از محدودیتهای این تحقیق این است که نتایج و یافته های بدست آمده تنها قابل کاربرد در جامعه آماری تحقیق حاضر می باشد و نمی توان آن را به جامعه آماری دیگر تعمیم داد .
محدودیت منابع در خصوص موضوع مورد مطالعه ، یکی دیگر از مشکلات تحقیق بود .
منابع و مأخذ
منابع فارسی
منابع انگلیسی
منابع فارسی
آذر ، عادل ، مومنی ، منصور ، ۱۳۸۶ ، ” آمار و کاربرد آن در مدیریت “ ، انتشارات سمت ، چاپ هشتم
ایران زاده ، سلیمان ، سلطانی ، غلامرضا ،۱۳۸۸ ، ” مدیریت و تولید در کلاس جهانی “ ، انتشارات فروزش
بلانچارد، کنت و وارگون ، تری ، ١٣٧٧ ،“ نزدیک به خطر: جهانی شدن در فرصت باقیمانده “ ، ترجمه: منوچهر سلطانی، چاپ اول ، تهران ، شرکت چاپ و نشر بازرگانی
پل ار. نیون ، ۱۳۸۶ ، ” ارزیابی متوازن – گام به گام “ ، ترجمه پرویز بختیاری و همکاران ، سازمان مدیریت صنعتی
جاجی مزدارانی، محسن ، ۱۳۹۱ ،” ارزیابی عملکرد اداره کل آموزش و پرورش شهرستانهای تهران بر اساسEFQM”، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
حافظ نیا ، محمد رضا ، ۱۳۸۳ ، ” مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی “ ، نتشارات سمت
خاکی ، غلامرضا ، ۱۳۹۰ ،“روش تحقیق در مدیریت “ ، انتشارات باز تاب ، چاپ ششم
خاکی ، غلامرضا ،۱۳۸۴، ” روش تحقیق با رویکرد پایان نامه نویسی “ ، دانشگاه وزارت فرهنگ و آموزش عالی ، انتشارات درایت
دراکر ، پیتر ، ۱۳۸۰ ، ” مجموعه مقالات “ ، ترجمه : فضل الله امینی، جلد اول ، فصل سوم، تهران،انتشارات نشر فرا.
رابرت کاپلان و دیوید نورتون ، ۱۳۸۶ ، ” سازمانهای استراتژی محور “ ، ترجمه پرویز بختیاری ، سازمان مدیریت صنعتی
رحیمی ، غفور ، ۱۳۸۵ ، ” ارزیابی عملکرد و بهبود مستمر سازمان “ ، مجله تدبیر، شماره ۱۷۳
سینگانی، فارسیجانی، حسن ؛ ۱۳۹۰ ، ” بررسی نقش مدیریت دانش در سازمانهای تولیدی برای رسیدن به کلاس جهانی “ ، مجله مطالعات مدیریت راهبردی ، شماره ۶ ، ص ص ۱۵-۳۸
صفری شالی، رضا، ۱۳۹۰ ، ” راهنمای تدوین طرح تحقیق “ ، انتشارات جامعه و فرهنگ، چاپ سوم
عالم تبریز ، اکبر ، وهمکاران،۱۳۹۲، ارزیابی عوامل پیاده سازی موفق تولید در کلاس جهانی با بهره گرفتن از رویکرد یکپارچه مدل سازی ساختاری تفسیری (ISM) ، تئوری گراف و رویکرد ماتریسی ( مورد مطالعه » ایران خودرو و سایپا )، دانشگاه تهران، نشریه مدیریت صنعتی ، دوره ۵ ، شماره یک ، ص ص ۶۳-۸۱
عبدالکریمی، امیرحسین؛ فارسیجانی ، حسن ، ۱۳۸۵، “بررسی نقش مدیریت کیفیت برای رسیدن به کلاس جهانی و ملحق شدن به WTO " ارائه شده درچهارمین کنفرانس مدیریت سرآمدی و سیستم های کیفیت
فارسیجانی ، حسن ، ۱۳۹۲ ، ” اصول مدیریت کلاس جهانی “ ، انتشارات برایند پویش
فارسیجانی ، حسن ، ۱۳۸۹ ، ” روش های تولید و عملیات در کلاس جهانی “ ، انتشارات سمت
فارسیجانی ، حسن ، ۱۳۸۶ ، ” کلاس جهانی سازمان و مدیریت کیفیت جامع “ ، مر کز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران
فارسیجانی ، حسن ، ۱۳۷۹، ” چالشهای نوین مدیریت صنایع در قرن ۲۱ جهت دستیابی به رقابت در کلاس جهانی ” ، مجله مدیریت ، شماره ۴۵ ، مهر و آبان ماه
کریمی ، تورج ، ۱۳۸۵ ، ” مدلهای نوین ارزیابی عملکرد سازمانی “ ، مجله تدبیر ،شماره ۱۷۱
موتمنی ، علیرضا ، وهمکاران ، ۱۳۸۹، ” ارزیابی عملکرد راهبردی بانکها “ ، مطالعات مدیریت راهبردی ، شماره یک ، ص ص ۱۴۱- ۱۵۹
میرقادری، سید هادی ؛ فارسیجانی، حسن، ۱۳۸۶ ، ” طراحی مدل توسعه ویژگیهای سازمان برای رسیدن به کلاس جهانی “ ، مجله مطالعات مدیریت راهبردی
هومن ، حیدرعلی ، ۱۳۸۴، “مدل یابی معادلات ساختاری بار کاربرد نرم افزار لیزرل “ انتشارات سمت ، چاپ اول
منابع انگلیسی References
Blanchard, Ken & Stoner, Jesse (2004), “The vision thinking: without it you’ll never be a world-class organization” Leader to Leader, No. 31, PP. 21-28
Cantrell, Susan (2001), “Challenges and Best Practices in Measuring High – Knowledge Work”،Art of Work, May 15, pp.1-4
Clark, T.and Clegg, S. (2000), Changing Paradigms, London: Harper Collins.
Denton, Keith (2002), “Learning how to keep score”, Industrial management, March/April, PP. 28-33.
ِِDokic٫Ivan٫Slavko٫Arsovski٫Snežana٫Pešic-Dokic. (2012). Quality And World Class Manufacturin. Serbia: University of Kragujevac. Intenational Quality Conference
Drury.C. (1990), “Cost Control performance Measurement in an AMT Environment”, Management Accounting, UK, 68(10), November, pp.42- 46.
Eid, R. (2009). Factors affecting the success of world class manufacturing implementation in less developed countries: the case of Egypt. Journal of Manufacturing TechnologyManagement, 20(7), 989–۱۰۰۸
Farsijani, H., and Carruthers, A. (1996) “World Class Manufacturing and the Small and Medium Sized Enterprise.” Proceedings of the International Symposium Advanced, University of Manufacturing Processes, Systems and Technologies (AMPST Bradford: Bradford, UK, 1996. www.emodiran.com

۲-۸-۲-۷-­ تفرجگاه گلم زرد و گره چکا
تفرجگاه گلم زرد و گره چگا در فاصله ۶۰ کیلومتری ایلام و در مسیر صالح آباد واقع شده است. این تفرجگاه زمستانی به دلیل آب و هوای مساعد، سرسبزی و زیبایی­های طبیعی مورد استفاده مردم ایلام و دوست­داران طبیعت قرار می­گیرد. این تفرجگاه در مجاورت دشت وسیع و زیبای دشتلک قرار دارد که جذابیت­های آن را دو چندان می­ کند.
۲-۸-۲-۸-­ تفرجگاه کلم بدره
این تفرجگاه ییلاقی در فاصله ۷۰ کیلومتری ایلام دره کلم (حد فاصل ایلام – بدره) قرار دارد. وجود باغات، گونه­ های مختلف گیاهی و رودخانه پُر آبی که از دامنه کبیرکوه سرچشمه می­گیرد، این منطقه را به یکی از زیباترین مناطق ساخته است. زمان استفاده از تفریحگاه کلم بدره، تمام فصول سال و به ویژه فصل تابستان است و عمده مراجعین آن را اهالی شهرهای نزدیک استان تشکیل می­دهد.
۲-۸-۲-۹-­ تفریحگاه جنگلی تنگ ارغوان (تنگ قوچعلی)
این تفریحگاه تقریباً در فاصله دو کیلومتری شهر ایلام در کنار تونل جدید آزادی واقع می­باشد. وجود جنگل انبوه بلوط دردو سمت جاده و تیغه­های سنگی و زیبای کوهستان و گردشگاه­های مناسب و درختان ارغوان در طول تنگه و ترکیب رنگ­ها در نظام طبیعی و مراتع پرپشت و گونه­ های نادر گیاهی مانند گون، طویلک، قارچ و استفاده از گیاهان معطر در محدوده این تنگه و ارتفاعات ییلاقی آن در مسیر گز گردکان و سورگه صنعت زنبورداری را در تهیه عسل ناب ایلامی رونق بخشیده است.
۲-۸-۲-۱۰-­ سایر گردشگاه­های جنگلی برحسب شهرستان­های استان
شهرستان ایلام: تفرجگاه­های جنگلی مله پنجاو، حاجی بختیار و آبزا، منجل، نخجیر و میان تنگ.
شهرستان مهران: تفریحگاه جنگلی کنار سد مهران و رودخانه کُنجانچم در ۶ کیلومتری صالح­آباد.
شهرستان شیروان چرداول: مناظر زیبای تنگ قیر در چرداول، چشم اندازهای کشتزارها و شالیکاری­های پیرامون شهرهای شیروان و چرداول.
شهرستان آبدانان: مناظر طبیعی و تفریحگاه سهراب.
شهرستان دره شهر: چشم اندازهای طبیعی کبیرکوه و مناظر کنار رودخانه سیمره و همچنین مناظر طبیعی کوه اناران.
۲-۸-۳-­ ارتفاعات و کوه­ها
۲-۸-۳-۱-­ کبیرکوه
کبیرکوه به مجموعه کوه­های بلندی است که خود قسمتی از رشته کوه بزرگ زاگرس است گفته می­ شود. این رشته از دیوارهای جنوبی دره رودخانه آب آفتاب و کنجان چم شهرستان مهران شروع شده و رو به رودخانه کرخه در دهستان الوار گرمسیری از شهرستان خرم آباد لرستان ادامه می­یابد. دامنه­های شمال و شمال شرقی آن به دره­های رودخانه سیمره، کرخه و دامنه­های جنوب و جنوب غربی آن به مرز ایران و عراق منتهی می­ شود.
دره کنجان چم تا دره رودخانه کرخه ۱۷۵ کیلومتر و عرض آن در حد فاصل رودخانه سیمره یا کرخه تا مرز ایران و عراق بین ۴۵ تا ۸۰ کیلومتر است. این کوهستان پهنه­ای به وسعت ۹۵۰۰ کیلومتر مربع را زیر پوشش قرارداده است.
این رشته کوه از شاخه­ های بسیاری تشکیل یافته که به سمت غرب و جنوب غربی از ارتفاع آن­ها کاسته می­ شود و بلندترین آن­ها که خط الرأس رشته مزبور را تشکیل می­ دهند در بخش شرقی آن واقع شده ­اند. بلندترین این کوه­ها، قله­ای به نام کبیرکوه است که ۲۷۹۰ متر ارتفاع دارد و در ۱۸ کیلومتری شرق روستای ارکواز واقع شده است. از این رشته که کوهستان وسیعی را تشکیل داده است رودخانه­های فراوانی سرچشمه می­گیرند. و اکثراً به خاک عراق وارد می­ شود و تعداد دیگری از رودخانه­ها نیز به رودخانه سیمره و کرخه می­پیوندند.
برای صعود به بلندترین قله این کوه می­توان از راه اتومبیل رو ایلام به دره شهر و از طریق روستای بهرام خانی و راه کولم به روستای گوران و پس از طی گردنه پینه به خط الرأس رشته مزبور دست یافت به طول ۵/۱۲ کیلومتر طی کرد تا به قله رسید.

۲-۸-۳-۲-­ اهوران
کوه اهوران در ۸۳ کیلومتری شمال شرقی ایلام واقع شده است. ارتفاع این کوه ۲۱۲۰ متراست. این کوه از دره جزمان رود در غرب شروع شده و به طول ۲۴ کیلومتر رو به سوی جنوب شرقی کشیده می­ شود و در آن جا به کوه­های کولیته و کازه تر می­پیوندد.
۲-۸-۳-۳-­ بانکول
کوه بانکول در ناحیه مهراب، در۱۰ کیلومتری شمال ایلام شده است. ارتفاع این کوه ۲۳۰۴ متراست. رودخانه­های مورت، کنگیر و آب زنگان از کوه بانکول سرچشمه می­گیرند. این کوه نیمه جنگلی از شمال غربی به سوی جنوب شرقی با طول ۳۰ کیلومتر و با عرض متوسط ۶ کیلومتر کشیده شده و از سوی جنوب شرقی به کوه مانشت متصل است. راه اتومبیل رو کرمانشاه به ایلام از غرب آن می­گذرد.
۲-۸-۳-۴-­ چمن گیر
کوه چمن گیر در ناحیه شیروان و در فاصله ۲۲ کیلومتری جنوب شرقی ایلام واقع شده است. ارتفاع کوه چمن گیر ۲۵۷۸ متراست. این کوه سرچشمه رودخانه­های گراب و چرداول می­باشد. این کوه از جنوب شرقی به کوه سیوان و از شمال غربی به کوه قلارنگ متصل می­ شود و جزو رشته کبیرکوه از کوهستان زاگرس به شمار می ­آید.
۲-۸-۳-۵-­ سامله
کوه سامله در ناحیه زردلان در فاصله ۸۴ کیلومتری شمال ایلام واقع شده است. ارتفاع این کوه حدود ۲۱۵۰ متراست رودخانه گشتانی ازاین کوه سرچشمه می­گیرد.
۲-۸-۳-۶-­ سرخ خانی
کوه سرخ خانی در ناحیه چرداول و در فاصله ۳۳ کیلومتری شمال شرقی ایلام واقع شده است. ارتفاع کوه سرخ خانی ۲-۳۰ متر می­باشد.
۲-۸-۳-۷-­ سرکب
کوه سرکب در ناحیه میشخاص و در فاصله ۸ کیلومتری جنوب شرقی ایلام واقع شده است. ارتفاع کوه سرکب ۲۱۲۰ متر است و جزو رشته کبیرکوه از کوهستان زاگرس به شمار می­رود و رودخانه آب آفتاب از این کوهستان سرچشمه می­گیرد.
۲-۸-۳-۸-­ شره زول
کوه شره زول در ناحیه چوار در ۲۳ کیلومتری شمال غربی شهرستان ایلام واقع شده است. ارتفاع این کوه حدود ۲۰۵۰ متراست و به صورت رشته نسبتاً طویلی به درازای ۴۱ و پهنای متوسط آن ۱۵ کیلومتر از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد و گسترش یافته است. دهستان چوار در جنوب و دهستان­های سهراب و مرکزی در دامنه­های شمالی این کوه جای گرفته­اند. بخش شمال غربی آن از جنگل­های بلوط پوشیده شده است. رودخانه­های کنگیر، گلال رود، کزاب و مورت از این کوه سرچشمه می­گیرند.
۲-۸-۳-۹-­ شلم
کوه شلم در ۵ کیلومتری جنوب شرقی ایلام واقع شده و ۲۱۷۴ متر ارتفاع دارد. این کوه از جنوب شرقی به کوه سرکب متصل است و سرچشمه اصلی رودخانه کنجانچم می­باشد.
۲-۸-۳-۱۰-­ قلاجه
کوه قلاجه در۴۱ کیلومتری شمال غربی ایلام واقع شده است. ارتفاع این کوه از سطح دریا حدود ۲۰۵۰ متراست.
این کوه از سوی شمال غربی به طرف جنوب شرقی کشیده شده از سوی جنوب شرقی به کوه کله جمن متصل می شود.
این کوهستان دهستان آسمان­آباد را در دامنه­های جنوبی خود جای داده است و جاده کرمانشاه – ایلام آن را قطع می­ کند. رودخانه آب چیکا از دامنه­های شمال و رودخانه آب آسمان­آباد از دامنه­های جنوبی این کوه سرچشمه می­گیرند. بخشی از این کوه به وسیله جنگل­های بلوط پوشیده شده است.
۲-۸-۳-۱۱-­ قلارنگ
کوه قلارنگ در فاصله ۱۱ کیلومتری شمال ایلام واقع شده و ۲۴۷۳ متر ارتفاع دارد. رودخانه­های آب آفتاب و آب زنگوان از این کوه سرچشمه می­گیرند. این کوه از غرب به کوه مانشت و از جنوب شرقی به کوه چمن گیر متصل است و جزو رشته کبیرکوه به شمار می­رود.
۲-۸-۳-۱۲-­ مانشت
کوه مانشت در ۶ کیلومتری شمال شرقی ایلام واقع شده و ارتفاع آن ۲۶۲۹ متراست از این کوه­، رودخانه­های مورت و آسا زنگان سرچشمه می­گیرند. این کوه از شمال­غربی به کوه بانکول و از جنوب­غربی به کوه گاوه راه متصل است و دامنه­های شرقی و غربی آن را جنگل­های بلوط پوشانیده است.
۲-۸-۳-۱۳-­ کوه ملینجه
کوه ملینجه در ناحیه چرداول­، در ۳۴ کیلومتری شمال­شرقی ایلام واقع شده و ارتفاع آن ۲۱۹۳ متر است. رودخانه آب چیکا از این کوه سرچشمه می­گیرد.
۲-۸-۳-۱۴-­ دینارکوه
دینارکوه در ۲۵ کیلومتری شمال دهلران واقع شده و ارتفاع آن ۱۹۵۵ متراست. این کوه به صورت قوسی از شمال به جنوب کشیده شده و ناحیه آبدانان را در دامنه شرقی خود جای داده است.
رودخانه­های ده بانه، آب سیول، آب خزینه و آب گل گل از این کوه سرچشمه می­گیرند. این کوه از جنوب شرقی به سیاه کوه متصل می­ شود و کوه دال در دامنه شمال­غربی آن واقع شده است.
۲-۸-۳-۱۵-­ بهار آب
کوه بهارآب در ناحیه چرداول در۳۴ کیلومتری شمال­شرقی شهرستان ایلام واقع شده است. این کوه با ارتفاع ۱۹۷۰ متر جزء کوهستان زاگرس به شمار می­رود.

به دلیل موقعیت آسیب پذیر کودکان اداره اموال کودک، یکی از جلوههای حمایت از کودک و از حقوق مالی کودک میباشد. در این گفتار به بررسی اداره اموال کودک در حقوق ایران و فرانسه میپردازیم.
بند اول : اداره اموال کودک در حقوق ایران
یکی از وظایف مهم والدین طبق ماده ۱۲۱۷ قانون مدنی اداره اموال طفل است که البته کلمه ولی قهری آورده شده است و همچنین طبق ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی ولی قهری طفل باید رعایت مصلحت صغیر و کودک را تحت هر شرایطی بنماید. اداره اموال باید به نحو احسن و مطلوب انجام شود، البته تشخیص و معیار سنجش در این ماده مشکل می‌باشد؛ وانگهی ضمانت اجرای معاملات انجام شده توسط وی که به ضرر صغیر بوده مشخص نگردیده است و از طرف دیگر ممکن است ولی قهری در پنهان و به دور از چشم دیگران اقدام به ضرر رساندن به اموال صغیر نماید. قانون مدنی در مقابل ضررهای وارده به اموال کودکان ساکت است، ولی اکثر حقوقدانان عقیده دارند چنین معاملاتی باطل و عده‌ای دیگر آن را غیرنافذ و معتقدند هنگامی که طفل کبیر گردید، می‌تواند آن را تنفیذ نماید. نکته مهم در مورد ضررهایی است که به طور پنهانی به اموال کودکان وارد می‌شود و هیچ کس نمی‌تواند از حقوق آنان دفاع نماید و قانون تصمیمی اتخاذ ننموده است، همان طور که از کودکان باید حمایت نمود، اموال آنان نیز محترم و باید مورد حمایت قرار گیرند تا اطفال بعد از رسیدن به سن رشد بتوانند به نحو مطلوب از آن استفاده نمایند. ولی قهری نماینده‌ فرزند نابالغ (مولی‌علیه) خود خواهد بود و مکلف است در اداره اموال و مواظبت شخص محجور (مجنون٬ صغیر و سفیه) و حفظ حقوق و منافع او بکوشد، البته اگر محجور، سفیه باشد، حجر او محدود به امور مالی است و ولی او وظیفه‌ای جز اداره اموال ندارد. ولی قهری می‌تواند تصرفاتی در اموال محجور کند و معاملاتی برای او انجام دهد، مشروط بر اینکه مصلحت او را رعایت کند. به طور کلی می‌توان گفت قانون اختیارات گسترده‌ای را برای اداره امور محجور به ولی قهری داده است و تنها چیزی که این اختیارات را محدود می‌کند، غبطه و مصلحت محجور است؛ به این معنی که ولی قهری حق ندارد عملی انجام دهد که برخلاف مصلحت یا متضمن ضرری برای محجور باشد.^[۱۷۴]

هر یک از پدر و جد پدری می‌تواند به تنهایی قراردادهایی برای محجور منعقد کند؛ مثلا مال او را بفروشد یا اجاره دهد یا مالی برای او خریداری کند و در صورتی که مصلحت محجور رعایت شده باشد، طرف معامله حق اعتراض و برهم زدن معامله را نخواهد داشت. به طور کلی مطابق ماده ۱۱۸۳ قانون مدنی «در کلیه امور مربوط به اموال و حقوق مالی مولی علیه، ولی نماینده قانونی او می‌باشد.»
در روابط خانوادگی ولایت عبارت از اقتداری است که قانونگذار به منظور اداره امور مالی به پدر و جد پدری یا وصی مورد انتخاب از طرف آنان اعطا کرده است. ماده ۱۱۸۰ قانون مدنی عنوان می کند: در کلیه امور مربوط به اموال و حقوق مالی کودک، ولی نماینده قانونی وی است و در واقع سرپرست، نظارت کننده بر اداره اموال کودک است و حضانت مربوط به نگهداری و تربیت وی. به همین جهت است که مادر به استناد حق حضانت نمی تواند هیچ عمل حقوقی را به نمایندگی از طرف کودک و به حساب او انجام دهد. برای مثال کودکی که به حکم قانون و بنا به تصمیم دادگاه، تحت حضانت مادر قرار دارد در صورتی که دارای پدر یا جد پدری است، نمی تواند از ناحیه فرزند تحت حضانت خود، فعالیت حقوقی از قبیل عقد قرارداد، شرکت در دادرسی و طرح شکایت و… بکند و حتی نمی تواند پس از مرگ خود برای کودک جانشین تعیین کند. پدر و جد پدری طبق ماده ۱۱۸۰ قانون مدنی هم ردیف هستند به نحوی که هر یک(پدر و جد پدری) نسبت به فرزندان خود ولایت دارند و اقدام هر کدام نسبت به کودک تحت نظارت، به تنهایی کفایت می کند. مثلا با بودن پدر، جد پدری نیز می تواند از جانب کودک تحت نظارت طرح شکایت کند یا از حساب بانکی وی برداشت کند. توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که هیچ عاملی به طور قاطع و برای همیشه حق و تکلیف ولایت را از بین نمی برد، در واقع عواملی که به حکم قانون باعث از بین رفتن حق پدر و پدربزرگ می شوند از موانع اجرای چنین حقی است؛ یعنی با از بین رفتن مانع، دوباره ولایت بازمی گردد. مثلا در صورت خیانت و ناتوانی و بی لیاقتی پدر و با نبودن جد پدری، مطابق مواد ۱۱۸۴ و ۱۱۸۶ قانون مدنی برای کودک «امین» منصوب می شود و هم چنین به علت غیبت یا زندانی بودن و مانند این ها، مطابق ماده ۱۱۸۷ قانون مدنی و بنا به پیشنهاد دادستان دادگاه یک نفر« امین» برای اداره امور کودک و سایر امور راجع به او به صورت موقت تعیین می شود. وظایف و مسئولان «امین» نسبت به کودک مانند قیم یا سرپرست وی است که باید با نظارت دادستان باشد.^[۱۷۵] در عمل بسیار اتفاق می افتد که پدری فوت می کند، اما جد پدری(پدربزرگ) هم چنان زنده است که مطابق مقررات قانونی در چنین مواردی حضانت کودک یعنی تربیت و نگهداری وی برعهده مادر است، اما ولایت یعنی اداره امور مالی وی برعهده جد پدری است، لیکن جد پدری به علت پیر بودن یا ناتوانی یا بیماری قادر به این کار نیست، مثلا در خصوص مقدار ارث کودک از میراث پدرش باید تصمیم گیری شود یا مثلا دیه یا مالی به صغیر قرار است داده شود و نیاز به امضای سرپرست است، در این موارد مادر نمی تواند از ناحیه کودک تحت حضانت خود این کار را انجام دهد. در چنین مواردی است که باید تقاضای تعیین کسی به عنوان «امین» دهد. اما در مواردی هم که جد پدری از دنیا رفته باشد و کودک بدون سرپرست باشد برای وی «قیم» تعیین می شود و معمولا مادر طفل به عنوان سرپرست قانونی یا قیم منصوب می شود که اقدام های وی در خصوص اداره اموال کودک با نظارت دادستان صورت می گیرد. در صورتی که جد پدری زنده باشد می تواند نسبت به امور مالی کودک به لحاظ ولایتی که بر نوه خود دارد تصمیم گیری کند.
بند دوم : اداره اموال کودک در حقوق فرانسه
قانونی در این کشور به تاریخ ۱۴ دسامبر ۱۹۶۴ به تصویب رسیده و در ۱۵ ژوئن ۱۹۶۵ به موقع اجرا گذاشته شده است. این قانون مواد ۳۸۹ تا ۴۸۲ و بعضی مواد دیگر قانون مدنی فرانسه را عمیقا اصلاح و پاره ای را نیز حذف کرده است. در حقوق فرانسه, صغیر کسی است که به سن بیست و یک سال تمام نرسیده باشد (ماده ۳۸۸ قانون مدنی فرانسه). صغیر در حقوق فرانسه, مانند حقوق ایران محجور شناخته شده و اصولا از اداره امور مالی و غیر مالی خود و انجام اعمال حقوقی بدون دخالت نماینده قانونی خویش ممنوع است. قانونگذار فرض می کند که قوای انسان در سن معینی (۲۱ سال در حقوق فرانسه) به رشد کافی می رسد، لذا این سن را سن کبر تلقی می کند و شخص را به محض رسیدن به این سن از حجر خارج می کند و در اداره امور خویش آزاد می گذارد.^[۱۷۶] در مواردی که صغیر از اداره امور خود و انجام اعمال حقوقی ممنوع و به اصطلاح محجور است، قانونگذار برای جلوگیری از ضرر و انجام کارهای صغیر، شخصی را به نام ولی یاقیم به حمایت از او می گمارد و به مواظبت و اداره اموال صغیر مکلفش می دارد.^[۱۷۷] کلمه قیمومت در اینجا به معنی tutelle به کار رفته است و منظور از آن معنایی غیر از معنای قیمومت در حقوق ایران است. در حقوق ایران قیمومت سمتی است که در صورت فقدان ولی قهری (پدر و جد پدری ) و وصی منصوب از طرف ایشان به وسیله قاضی برای مواظبت شخص و اداره اموال محجور به کسی واگذار می گردد. لیکن tutelle در حقوق فرانسه اصولا هنگامی آغاز می شود که پدر و مادر صغیر در قید حیات نباشند، یا صغیر پدر و مادر قانونی نداشته باشد. ممکن است پدر یا مادر بعد از مرگ دیگری کسی را به سمت قیم tutelle تعیین کند و نیز ممکن است به حکم قانون یا طبق تصمیم شورای خانواده یا دادگاه این سمت به کسی داده شود.^[۱۷۸] مواظبت شخصی و اداره اموال صغار در زمان حیات پدر و مادر اصولا به عهده آنان است و نظر به علاقه طبیعی پدر و مادر به اطفال خود و حمایت طبیعی که از آن ناشی می شود، قانونگذار کمتر در این امر دخالت می کند. برای حمایت از طفلی که دارای پدر و مادر است اصولا می توان به آنان اعتماد کرد. لیکن طفلی که پدر و مادر خود را از دست داده، یا پدر و مادر قانونی نداشته باشد به حمایت بیشتری نیازمند است؛ لذا قانونگذار فرانسه قیمومت را بیش از ولایت پدری و اداره قانونی اموال تنظیم کرده و قواعد مفصلی در باب قیمومت آورده است. قیمومت، طبق قانون ۱۹۶۴ فرانسه اصولا هنگامی آغاز می گردد که هیچ یک از پدر و مادر زنده نباشند، یا قانونا پدر و مادری وجود نداشته باشند : طفل نامشروعی که هیچیک از پدر و مادر او را نشناخته باشند دارای این وضع است (ماده ۳۹۰ اصلاحی ق.م.ف ).^[۱۷۹] در قیمومت برخلاف رژیم ولایت پدری و اداره قانونی اموال ارکان نظارت متعدد است. وظیفه اساسی و کلی قیم علاوه بر مواظبت شخص صغیر آن است که اموال او را با رعایت امانت , همچون (پدر خوب خانواده ) اداره کند (ماده ۴۵۰ قانون مدنی فرانسه). قیم دارای اختیاراتی نسبت به شخص صغیر و اختیاراتی نسبت به اموال او است. طبق ماده ۴۵۰ قانون مدنی فرانسه (مواظبت صغیر بر عهده قیم است). اصولا قیم نسبت به شخص صغیر دارای همان اختیاراتی است که قانون برای اعمال کننده ولایت پدری شناخته است، که از مهمترین آنها حق حضانت است. قیم علاوه بر مواظبت شخص دارای اختیاراتی نسبت به اموال صغیر است. البته ممکن است مواظبت شخص صغیر به یک نفر و اداره اموال او به شخص دیگری واگذار گردد و به عبارت دیگر قیمی برای شخص و قیمی برای مال تعیین شود. ولی معمولا شخص واحدی عهده دار امور غیر مالی و امور مالی صغیر خواهد بود.^[۱۸۰] به طور کلی قیم در حقوق فرانسه مانند حقوق ایران, نماینده قانونی صغیر است و کلیه اعمال لازم برای زندگی را به نمایندگی از او انجام می دهد ( ماده ۴۵۰ قانون مدنی فرانسه)، مگر اعمالی که صغیر طبق قانون میتواند به تنهایی انجام دهد. بنابراین اداره کلیه اموال صغیر به عهده قیم است و صغیر جز در موارد استثنایی در آن دخالت نمی کند. اختیارات قیم در اداره اموال صغیر عام است بدین معنی که قیم جز در موارداستثنایی برای اداره اموال و انجام اعمال حقوقی، احتیاج به اجازه شخص یا مقام دیگری ندارد. بنابراین قیم اصولا اموال صغیر را مانند اموال خود اداره خواهد کرد. لیکن استثنا آتی که قانون پیش بینی کرده، متعدد است؛ برای بعضی از اعمال اجازه شورای خانواده لازم است و در پاره ای موارد اجازه قاضی جای اجازه شورای خانواده را می گیرد. در یک مورد (افراز به تراضی) قیم باید علاوه بر اجازه شورای خانواده موافقت دادگاه شهرستان را نیز جلب کند . بالاخره انجام بعضی از اعمال به کلی ممنوع است. ^[۱۸۱]
فصل سوم:
حقوق والدین در مقابل کودک
فصل سوم: حقوق والدین در مقابل کودک
قدرشناسی از ولی نعمت امری فطری و طبیعی است و هر انسان طبیعتا از افردای که به او احسان نموده و یا خدمت کرده‌اند، تقدیر و سپاس به‌عمل می‌آورد. جایگاه پدر و مادر در این مقام بس عظیم و ارزشمند است. خداوند از همان روز نخست که انسان را آفرید و از حضرت آدم و حوا نسل بشر تداوم یافت به توسط پیامبران، مقام و منزلت والدین را بیان کرده و سپاس از زحمات بی‌دریغ آنان را به فرزندان گوشزد فرمود. قران کریم در برخی آیات وحدانی خویش به این مهم تصریح و عالی‌ترین آموزش اخلاقی را که در حقیقت کامل‌ترین منشور اخلاقی بشر می‌باشد به جهانیان عرضه نموده است.والدین حقوقی بر فرزندان خود دارند که ازجمله میتوان به این موارد اشاره کرد:
۱-احسان و نیکی در حق والدین: قران کریم معیار ارزش را در رابطه با پدر و مادر، احسان قرار داده است و هیچ آیه‌ای نیامده که باید با پدر و مادر رفتاری عادلانه داشته باشیم. زیرا در چنین موضوعی، عدل کارایی ندارد.^[۱۸۲] هیچ چیز در نظر والدین زیبا و پربهاتر از نیکی فرزند به آن‌ها نمی‌باشد. صرف ‌نظر از آن که انجام این نیکی‌ها و وفاداری‌ها، قدر‌شناسی‌ کوچکی است نسبت به مقدار فراوانی از زحماتی که پدران و مادران تحمل می کنند و در حقیقت فرزند مدیون آنهاست، ولی والدین با نیکی‌های فرزندانشان‌خود را خوشبخت و پیروز می ببیند^[۱۸۳] و اینک چند آیه وحدیث در احسان به والدین: «واعبدوالله و لاتشرکو و بالوالدین احساناً»^[۱۸۴]
۲- احترام و تواضع: «وَقَضَی رّبُکَ اَلّا تَعْبُدُوا اِلّا اِیّاهُ وَ بِالْوالِدینِ اِحساناً اِمّا یَبْلُّعَنَ عِنْدَکَ الْکِبَرَ اَحَدُهُما اَوْ کِلا هُما فَلا تَقُل لَهُما اُفٍ و لا تَنْهَرْ و قُلْ لَهُما قَولاً کریماً-واَحْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَّ الرَّحْمَه»
خدای تو حکم فرموده جز او نپرستید هیچ کس را و درباره پدر و مادر نیکویی کنید چنان که هر دو یا یکی ازآن‌ها پیر و سالخورده شدند، به آنها اف نگو و آن‌ها را از خود مران و با ایشان با اکرام و احترام سخن گو و همیشه بال تواضع و تکریم را با کمال و مهربانی برای آنها بگستران»^[۱۸۵]
۳- اطاعت از والدین: در قرآن کریم اطاعت و تکریم پدر و مادر در کنار اطاعت پروردگار ذکر شده است و این نشان دهنده این مطلب است که حق پدر و مادر از بزرگ ترین حقوق و برهمه چیز مقدم است. بیچاره و بدبخت کسی است که در انجام وظایف نسبت به پدر و مادر کوتاهی نموده یا مغضوب آنها قرار گیرد.^[۱۸۶] به روایت ابوبکر صدیق رضی‌الله عنه: رسول خدا(ص) فرموده است: مجازات بقیه گناهان را خدا از هر که بخواهد تا قیامت به تاخیر می اندازد، مگر حق کشی و نافرمانی والدین، که مجازات آن‌ قبل از آخرت در دنیا هم به آدمی اعمال میشود.^[۱۸۷] امام صادق فرمودند:« مردی نزد پیامبر آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، مرا سفارش کن. فرمودند:« چیزی را شریک خداوند قرار مده، اگر چه به آتش سوخته شوی و شکنجه بینی، مگر این که به زبان در ظاهر اظهار کنی و قلبت به خدا ایمان داشته باشد و سفارش دیگر درباره پدر و مادرت است که از آن ها فرمان ببر و به آنها نیکی کن، هر چند که زنده یا مرده باشند و اگر به تو دستور دادند که خداوند و مالت را کنار بگذاری، این کار را بکن که انجام این کار، از ایمان است.»^[۱۸۸]
“وَ برّاً بِوالِدتی وَلَمْ یَجْعلنی جَبّاراً شَقّیاً : و مرا نسبت به مادرم خوش رفتار ساخته و زورگو و تیره بختم نگردان”^[۱۸۹]
۴- شکر و دعا :‌ از وظایف فرزند شکر گذاری و دعاست. امام رضا فرمود :‌ آن کس که سپاس والدین را نگوید، خدای را سپاس نگذارده است:« من لم یشکر والدیه لم یشکر الله»
۵-حقوق والدین بعد از مرگ آن‌ها : بسیاری از پدر و مادر‌ها در حیاتشان نیاز مادی به فرزندانشان ندارند، اما نیاز معنوی چه در این عالم و چه در عالم برزخ امری حتمی است، آن ها سخت محتاج به دعا و استغفار فرزندان و بازماندگان خود هستند. دو رکعت نماز فرزند باعث شادی و تعالی روح آنان در عالم برزخ و قبر است. و چه بسا پدر و مادر در حیاتشان از فرزندانشان راضی بودند. ولی پس از مرگ به خاطر فراموش‌کردن و از یادبردن آن‌ها مورد غضب پدر و مادر قرار گرفته و عاق والدین می‌شوند.^[۱۹۰] از آن جا که پدر و مادر نقش اساسی را در تربیت فرزند دارند و از آن جا که در سالهای کودکی همه‌ی نیازمندی‌های فرزند خود را با دل سوزی و بذل مال و سعی زیاد مرتفع کرده‌اند و هیچ کس دیگر مثل پدر و مادر این طور ایثارگرانه عمل نمی‌کنند، خداوند دستور می‌دهد که فرزند حتی بعد از مرگ برای آنان رحمت و مغفرت طلب کنند:‌ این بدان معناست که ازآنان نگسلد و رابطه‌اش با آنان منقطع نشود و خدماتی را که از آنان دریافت کرده نباید فراموش کند.
۶-رفع نیاز آن‌ها
رفع نیاز والدین از اشرف سعادت و افضل قربات است و در آیات و اخبار ترغیب بسیار به آن شده است. پس هر مومنی را سزد که نهایت اهتمام را در اکرام و تعظیم والدین به جا آورد و کوتاهی و تقصیر در خدمت ایشان ننماید. و اگر نیاز ضروری داشته باشند پیش از آن که اظهار کنند به ایشان بدهد و اف بر ایشان نگوید.^[۱۹۱]
مبحث اول: حقوق غیر مالی
پدر و مادر حقوقی بر فرزندان خود دارند که از آن جمله، حقوق غیرمالی میباشد. در این مبحث به بیان انواع حقوق غیرمالی والدین میپردازیم.
گفتار اول: حق احسان و نیکی
پدر و مادر نسبت به فرزند خود، واسطه در آفرینش هستند و خداوند به خاطر این که پدر و مادر باعث به وجود آمدن فرزند می شوند، نیکی و شکرگزاری به آن ها را هم ردیف شکرگزاری خویش قرار داده است. پدر و مادر به خاطر این که یک انسان را به وجود می آورند و با تمام سختی ها، او را بزرگ می کنند و به جامعه انسانی تحویل می دهند، شایسته تکریم و نیکی هستند. و اگر این نیکی و تکریم نباشد پدر و مادر دیگر انگیزه ای برای به وجود آوردن فرزندان ناسپاس نخواهند داشت. و نسل بشری را در مخاطره ی انقراض و از بین رفتن قرار خواهند داد.
به اعتقاد برخی مفسران، امر به احسان به والدین در کنار پرستش خدا، از آن‌ روست که پدر و مادر سبب ظاهری در هستی یافتن فرزندان هستند.^[۱۹۲]“مسکویه”^[۱۹۳] در تحلیل این‌که چرا در قرآن به فرزندان توصیه شده است به والدین احسان و حقوقشان را رعایت کنند و به والدین در خصوص فرزندانشان چنین توصیه‌ای نشده، بر آن است که والدین در واقع فرزندشان را چیزی جدای از خودشان نمی‌دانند و وی را عین خود قلمداد می‌کنند،از این ‌رو آن چنان‌که خود را دوست می‌دارند، وی را نیز دوست می‌دارند و رشد و ترقی فرزندشان را رشد و ترقی خود می‌دانند و چون به وجودآورنده فرزند هستند، در واقع او را ادامه خود می‌شمارند، که با فنای آن‌ها باقی می‌ماند. در احادیث نیز بر جایگاه ویژه والدین و احسان به ایشان علاوه بر قرآن تاکید شده و در جوامع حدیثی شیعه و سنی، بخش مستقلی بدان اختصاص یافته است.^[۱۹۴] تا جایی که خوش‌ رفتاری علاوه بر قرآن، با آنان و اطاعت از ایشان را رفتاری عقلانی^[۱۹۵] و حاکی از شناخت صحیح بنده از خدا دانسته ^[۱۹۶]و در مقابل، حق‌ ناشناسی و نافرمانی از آنان را حرام و در زمره گناهان کبیره برشمرده‌اند.^[۱۹۷] به‌علاوه، در کوتاهی کردن نسبت به رعایت ایشان هیچ عذری پذیرفته نیست. به علاوه، به فرزندان سفارش شده است پس از مرگ والدین نیز به ایشان احسان کنند، ^[۱۹۸]از جمله با اموری چون طلب آمرزش، قرائت قرآن، پرداخت صدقه، پرداخت دیون مالی و دیگر تعهدات، صله رحم با نزدیکان و احترام به دوستان والدین و ارتباط با آنان^[۱۹۹] و نیز به جای آوردن نماز، روزه و حج از جانب والدین.^[۲۰۰] حتی در کتاب های فقهی به‌جای آوردن قضای نماز و روزه پدر بر پسر بزرگ او واجب شده‌است.^[۲۰۱]
گفتار دوم: حق احترام و تکریم
در اسلام آن قدر که به احترام و تکریم پدر و مادر توصیه و سفارش شده، نسبت به دیگران توصیه نشده است و آثار مطلوب و بزرگی که در پی این احترام و قدردانی نصیب انسان می شود،. بر کسی پوشیده نیست و از آن اموری است که در نزد خدای حساب گر، جایگاه عظیمی دارد.
قرآن شریف نیز در آیات قابل توجهی مانند آیات:۸۳ سوره بقره، ۳۶ سوره نساء، ۱۵۱ سوره انعام، ۲۳ سوره شعراء، ۱۴ سوره لقمان و… سخن از والدین و احسان و نیکی در حق آنها را به میان می‌آورد.
البته حق هم همین است که قرآن کریم نسبت به پدر و مادری که از ابتدای تولد فرزند زحمت ها و مشقت هایی را متحمل شده اند، این گونه عنایت داشته باشد و امر به احسان و تکریم این دو بزرگوار را بعد از دعوت به توحید و یکتاپرستی خدای (جلّ و اعلی) قرار دهد.
در آیه ۳۶ سوره نساء می خوانیم: «وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِکُواْ بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا…».^[۲۰۲]
اهمیت احترام و نیکی به پدر و مادر در این آیه و آیات مشابه دیگر به بهترین وجه ممکن نمودار شده و بیان می شود که پس از دستور به عبودیت و یگانه پرستی، آن چه که در مرتبه بعد قرار می گیرد و اولویت دارد، احسان و تکریم مقام بلند پدر و مادر است.
باز هم سخن از توحید و بلافاصله پس از آن امر به تواضع و احسان و تجلیل از والدین و کمک به آن ها در امور زندگی و نهی از رنجش و آزار آنان، حتی با کوچک ترین کلام نامناسب است. بلکه باید با نرمی و کلامی نیکو و مودبانه با آنان سخن گوید؛ «قولاً کریماً».
اما به طور مسلم زحمتی که مادر به خصوص در ایام کودکی در قبال فرزندان خود متحمل می شود، نسبت به پدر بیشتر است و این زحمت و مشقت بیشتر، تکریم و احترام بیشتری را می طلبد؛ چنان که در روایات متعدد نسبت به احترام به مادر سفارش های ویژه ای شده است.
احترام به پدر و مادر معنی گسترده و وسیعی دارد، به طور خلاصه هر شکل و هر نوع بی احترامی و هر چیزی که موجب ناخشنودی و نارضایتی آن ها شود باید از آن دوری جست. اگر بیان محرمات الهی از شرک شروع می شود و نکته رمز قرآن این است که در واقع شرک سرچشمه اصلی همه ی مفاسد اجتماعی است و ذکر نیکی به پدر و مادر بلافاصله بعد از مبارزه با شرک و قبل از دستورهای مهمی همانند تحریم قتل نفس و اجرای اصول عدالت می آید، دلیل بر اهمیت فوق العاده حق پدر و مادر در دستورهای اسلامی است. این موضوع وقتی روشن می شود که می بینیم به جای تحریم آزار پدر و مادر که هم آهنگ با سایر تحریم های این آیه است موضوع احسان و نیکی کردن، ذکر شده است؛ یعنی نه تنها ایجاد ناراحتی برای آنها حرام است، بلکه علاوه بر آن احسان و نیکی در مورد آنان نیز لازم و ضروری است.
اصل توحید یکی از اساسی ترین تعلیمات انسانی انبیا الهی است. در این آیه پروردگارت فرمان داده که تنها او را بپرستید و نسبت به پدر ومادر نیکی کنید. « و قضی ربک الا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احساناً» قضا مفهوم و معنی موکدتری از امر دارد و امر و فرمان قطعی و محکم را می رساند و این نخستین تاکید در این مساله است. قرار دادن توحید یعنی اساسی ترین اصل اسلامی، در کنار نیکی به پدر و مادر تاکید دیگری است بر اهمیت این دستور اسلامی، مطلق بودن احسان، که هرگونه نیکی را در بر می گیرد و هم چنین والدین که مسلمان و کافر را شامل می شود، سومین و چهارمین تاکید در این جمله است. توجه به این نکته نیز لازم است که فرمان معمولا روی یک امر اثباتی می رود و در این جا روی نفی رفته است (پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید) ممکن است این شکل سخن راندن برای این باشد که: از جمله «قضی» فهمیده می شود که جمله دیگری در شکل اثباتی در تقدیر است و در معنی چنین می باشد. پروردگارت فرمان موکد داده است او را بپرستید و غیر او را نپرستید و یا این که مجموع جمله ی نفی و اثبات ( لا تعبدوا الا ایاه) در حکم یک جمله اثباتی است.^[۲۰۳]
گفتار سوم: حق اطاعت
در سوره لقمان اشاره شده که به پدر و مادر احترام کنید و به حرف آن ها گوش دهید مگر در مواقعی که امر به شرک خدا کنند این شرک چه محدوده ای دارد و تا چه حد عمل به اوامر پدر و مادر جایز است؟
اطاعت از پدر و مادر و احترام به آن ها تا جایی لازم است که مغایر احکام واجب یا حرام الهی نباشد. لذا اگر پدر ومادر انجام عمل حرام و یا ترک فعل واجبی مانند نماز را از فرزند خواهان باشند، نباید از آن ها پیروی نماید. اما در سایر موارد اعم از کارهای مباح و یا مستحب رعایت احترام و رضایت آن ها لازم است. مثلا اگر روزه مستحبی بود اما پدر و مادر فرزند را امر کنند که روزه مستحبی نگیرد، در صورتی که مخالفت با آن ها، موجب اذیت آن ها شود، بنا بر فتوای اکثر مراجع جایز نیست.^[۲۰۴] منظور از شرک در آیه شریفه شرک آشکار و خروج از مدار توحید است. ولایت پدر و مادر در راستای اطاعت خداوند متعال، معنا پیدا می کند. به عبارت دیگر چون خداوند توصیه کرده است که از پدر و مادر اطاعت کنید، در طول اطاعت حکم الهی، مطیع دستورات پدر و مادر نیز هستیم. البته این نکته علاوه بر بیان شرعی مذکور، جنبه عاطفی و اخلاقی نیز می تواند داشته باشد. اما در باب جعل ولایت برای پدر یا مادر، حکم اسلام نافذ است. بنابراین در دستوراتی که والدین برخلاف حکم الهی می دهند، نباید از آن ها اطاعت کرد، گرچه اطاعت نکردن از آن ها به معنای جواز بدرفتاری فرزند با پدر و مادرش نیست، برای نمونه، اگر پدر به پسرش که حج واجب بر گردن دارد، بگوید که چون دلش برای او تنگ می شود، پس حج نرود، پسر باید با ادب و صمیمیت و مهربانی با پدر رفتار کرده، با او سخن بگوید، تا پدر را قانع کند، اما در هر صورت گوش دادن به این دستور پدر جایز نیست، چون برخلاف حکم الهی است. خلاصه آن که لزوم رفتار مناسب و همراه با رافت اسلامی با پدر و مادر، با اطاعت نکردن از امر آن ها در دستوراتی که برخلاف شرع است، در تعارض نیست و منافاتی ندارد.
اطاعت از پدر و مادر در طول اطاعت از خداست، و در عین اطاعت نکردن از این دستورات، احترام به پدر و مادر ضروری و سفارش شده است.^[۲۰۵]
شاید پرسیده شود که جلب رضایت والدین، تا چه حد و تا کجا لازم است؟ در این مورد، باید متذکر شد که اگر چه ممکن است به نظر برسد که به طور نامحدود باید در جهت تامین رضایت والدین عمل کرد؛ اما این امر تا بدان جاست که اطاعت از والدین، تضادی با اطاعت خداوند نداشته باشد. در حقیقت، احسان نسبت به والدین و تکریم آنان تا آن جا لازم است که اگر آنان بر دینی غیر از دین مبین اسلام بودند، بنابر نص صریح قرآن و روایات، باز مجاز نیستیم که ترک احسان کنیم و در امور دنیوی باید مطیع آن ها باشیم و در مسایل دینی و مذهبی، اگر اطاعت و فرمان پدر و مادر، مخالف فرمان خدا و رسولش باشد، در این صورت، اطاعت از آنان لازم نیست.
قرآن کریم در آیات زیادی در کنار توصیه به اطاعت از والدین، این نکته را نیز گوشزد می کند که متابعت از پدر و مادر، مشروط بر عدم تضاد با فرمان خداوند است و در صورتی که متابعت از والدین، سبب خروج از عبودیت شود، این اطاعت لازم نیست.
خداوند متعال، پیش از آنکه اطاعت از والدین را بخواهد، دعوت به عبودیت و پرستش و اطاعت خویش و عمل به اصل توحید را می خواهد. بالاترین حق را خداوند بر گردن ما دارد که بر تمام حقوق دیگر، مقدم است. در حقیقت، همه چیز باید فدای هدف اصلی، یعنی توحید شود.
خلاصه آن که رضایت والدین و دوستی آنان، بسیار مورد سفارش است؛ ولی این امر نباید باعث اطاعت کورکورانه و بی تعقل شود، به صورتی که حتی به دعوت کفرآمیز آنان نیز رضایت دهیم.
مبحث دوم: حقوق مالی
در پاره‌ای آیات مدنی، به فرزندان توصیه شده است که حقوق مالی و اقتصادی والدین را رعایت کنند.
فرزندان باید از اموالشان به پدر و مادر انفاق کنند و در وصیت و میراث سهم والدین را، آن‌گونه که دستور داده شده است، در نظر بگیرند
گفتار اول: اجرت والدین
از موارد قابل بحث در زمینه اجرت والدین، میتوان به اجرت حضانت اشاره کرد. از ماده۱۱۶۸ق.م «نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.» چنین استنباط می گردد که پدر یا مادر در نگاهداری و حضانت طفل به تکلیف قانونی خود عمل می کند و برای انجام این وظیفه قانونی حق مطالبه اجرت ندارد و تکلیف حضانت تبرعی و مجانی است. سوالی که مطرح می شود این است که چرا مادر برای شیر دادن به طفل می تواند اجرت مطالبه کند ، ولی برای حضانت و نگاهداری طفل نمی تواند دستمزد و اجرت بگیرد؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت شیر دادن با حضانت متفاوت است ، زیرا شیر دادن جزو وظایف زن نیست ، درحالی که حضانت از جمله وظایف اوست. البته اگر حضانت طفل به کسی غیر از مادر یا پدر محول شده باشد ، طبق ضوابط کلی و عمومی ، چون عمل او محترم است ، به وی اجرت تعلق می گیرد ، مگر این که حضانت کننده طفل قصد تبرع داشته باشد. هرگاه نگاهداری به شخصی غیر از پدر و مادر واگذار شود ، اجرت حضانت بدوا به عهده پدر است و اگر پدر فوت شده باشد، به عهده مادر خواهد بود. در مورد قیم ، که ممکن است عهده دار حضانت نیز باشد ، به استحقاق اجرت تصریح شده است.^[۲۰۶]
هنگامی که نزاعی بین والدین نیست و با کمال صمیمیت زندگی می کنند، هر دو به مقدار توانشان در منزل و بیرون منزل کار می کنند، تا سعادت خود و فرزندانشان را فراهم سازند. مرد به طور معمول در بیرون خانه به فعالیت مشغول است و زن چه شاغل و چه غیر شاغل، طوری برنامه ریزی می کند که کارهای خانه زمین نماند و هیچ گاه بحث های حقوقی پیش نمی آید. آنان هم حقوق خود را اعمال می کنند و هم به تکلیف خود عمل می نمایند. پدر معمولا غذا، لباس، مسکن و هزینه های تحصیلی و سپس هزینه ازدواج فرزندان را تهیه می نماید و مادر بچه ها را شیر می دهد، تمیز می کند، درس محبت به آنان می دهد، و در خانه آشپزی، ظرف شویی، لباس شویی انجام می دهد. این وضعی است که در اکثر خانواده ها است و هیچ گاه از سوی زن، سخن از مزد و اجرت مطرح نمی شود. حال سخن این است که آیا زن حق اجرت گرفتن بر چنین اموری را دارد؟ گاهی برخی شروط را ضمن عقد به گونه ی صریح مطرح می سازند، اما برخی شروط را مطرح نمی سازند، زیرا عرف بر همان استوار است، مانند این که در معاملات و خرید و فروش، شروطی برای قیمت یا جنس ذکر می کنند، ولی شرط صحت را مطرح نمی سازند زیرا مسلم است و عقد بر همان مبنا خوانده می شود و کالا باید صحیح باشد.اگر معیوب بود خریدار حق بر هم زدن معامله را دارد، اگر چه آن را ضمن عقد شرط نکرده باشند.^[۲۰۷]
در بحث ما نیز امور عرفی مانند شرط صحت در معاملات می باشد، مگر این که صراحتا خلافش شرط شود، که در آن صورت شرط تصریح شده خلاف عرف قابل قبول می باشد. اگر چه فقیهان گاهی سخن از جواز اجرت گرفتن همسر به میان آورده و بر آن آیه قرآن، روایات و اجماع را به عنوان دلیل ذکر کرده اند.
گفتار دوم: نفقه والدین
در فقه شیعه پرداخت نفقه برخی از اشخاص بر انسان واجب است. سبب واجب شدن نفقه یکی از سه امور ؛زناشویى ، قرابت و مالکیت است. از جمله کسانی که نفقه آنان بر عهده انسان است والدین هستند. علاوه بر همسر و فرزندان که واجب النفقه انسان هستند و شخص باید نفقه آنان را پرداخت کند، پدر و مادر نیز جزو واجب النفقه های انسان هستند. روایات متعددی در این باب رسیده است. امام صادق (ع) در حدیثی می فرمایند: شخص را می توان برای پرداخت نفقه والدین و فرزندان و همسرش اجبار کرد. لذا بر طبق روایات، مراجع عظام تقلید، نفقه والدین را واجب می دانند. پس اگر پدر یا مادر یا هر دوی آن ها توانایی اداره زندگی خودشان را نداشته باشند، بر فرزند واجب است در صورت توانایی در حد کفاف، به زندگی آن ها کمک کند. وجوب پرداخت نفقه مخصوص پسران نیست بلکه نفقه والدین در صورت توانایی دختر، بر او هم واجب است. و اگر پسر توانایی مالی نداشت، در صورت امکان بر پسر پسر، یا دختر پسر، یا فرزندان دختر(نوه های دختری پدر) پرداخت نفقه واجب است. البته واضح است که وجوب پرداخت نفقه والدین درباره والدین حقیقی است ولی کمک به کسانی که بر انسان حق دارند و برای او زحمت کشیده اند و اصولا کمک به نیازمندان و آشنایانی که توانایی مالی ندارند، از اعمال مورد پسند و محبوب خداوند است. تامین هزینه زندگی اقارب نسبی معسر در خط صعودی و نزولی به شرط تمکن منفق، از واجبات دینی و مسلمات فقه و حقوق اسلامی است؛ مساعدت به دیگر اقارب نیازمند، هم از مستحبات شرعی به شمار می رود. لیکن بسیاری از خانوده ها از وظایف خود در قبال والدین تنگدست، یعنی بارزترین مصداق های اقارب و الزامات قانونی ترک انفاق ایشان ، اطلاع کافی ندارند و در برابر این وظیفه الهی ، تنها براساس عرف و عادت، یا تمایلات درونی خویش رفتار می نمایند. قوانین مدون، نفقه در مورد والدین را ملحوظ نموده، برای آن ضمانت اجرایی حقوقی و کیفری در نظر گرفته و ترک انفاق را جرم تلقی کرده است. لیکن به نظر می رسد به همه ابعاد روح لطیف اسلام در وضع قوانین مزبور نپرداختهاند و نه تنها در رفع نیازهای مادی، معنوی و عاطفی والدین، همه جانبه گری لازم را نداشته و تمام حیطه های زندگی ایشان را مدنظر قرار نداده است، بلکه اصولا درخصوص برخی هزینه های ضروری ایشان نیز ساکت مانده است. لذا تعارض ها و ابهام های برخی مواد قانونی در این زمینه حقوق والدین را تحت شعاع قرارداده است. از نظر علمای اسلامی آیات کریمه برضرورت پیوند محکم نسل نو با نسل گذشته، در سایه تقوای الهی دلالت می نماید، و اطلاق خطاب های مذکور بیان گر این مطلب است که در وجوب موارد فوق شرط مقابله مطرح نمی باشد. از سوی دیگر حقوق اسلامی که مبتنی بر کرامت انسانی و عدالت اجتماعی است، مسلمین را ملزم به پرداخت نفقه اقربای مستمند نموده است و به صله رحم نیز سفارش نموده است. پرداخت نفقه والدین به عنوان تکلیف اولاد، در حقوق اسلامی از نظر بعد اجتماعی نیز قابل تامل است.
بند اول : مروری بر قوانین مربوط به نفقه اقارب

به عبارت دیگر ماشینی که به وسیله ماشین دیگر کنترل میگردد. بعضی دیگر میگویند که اتوماسیون فقط به سیستمی گفته میشود که به موجب آن اطلاعات لازم دائماً به وسیله ماشینآلات در اختیار ماشین مورد نظر گذاشته میشود تا بتواند به کار خود ادامه دهد.
به هر حال بحث و تفسیر درباره کلمه اتوماسیون بحدی توجه دانشمندان و علاقمندان را به خود جلب کرده است گه کنفرانسهای گوناگونی برای این منظور تشکیل شده و میشود و در تمام این کنفرانسها مساله تعریف اتوماسیون به صورت یک مساله حاد جلوهگرمیشود.

نظریات در مورد اتوماسیون متفاوت است. گروهی از مردم چنین تصور میکنند که اتوماسیون بهشت را از آسمان به زمین خواهد آورد وضعی فراهم خواد کرد که همه مردم بتوانند همان طور که همیشه در انتظارش بودند زندگی کنند. اما گروه دیگر درست نظر عکس را دارند. این گروه عقیده دارند که اتوماسیون موجب بیکاری وسیعی خواهد شد و نباید اجازه داد که اتوماسیون توسعه زیادی پیدا کند.
تعاریفی که برای اتوماسیون شده از تعاریفی که برای مکانیزاسیون (جانشیون کردن ماشین به جای انسان) میشود خارج نیست. شاید یک علت که موجب شده است کلمه اتوماسیون شایع شود این است که مکانیزاسیون جانشین انرژی انسان است حال آنکه اتوماسیون جانشین مغز انسان است^[۹].
سیر تکاملی فناوری اداری
سیر تکاملی فناوری اداری شامل دوره های زیر میباشد (حبیبی، ۱۳۸۳):
فناوری اداری
فناوری رایانه ای
فناوری ارتباطات
در دورهی اول کارفرمایان در تلاش بودند تا محیطی را به وجود آورند که جدا از مسائل کارخانهای و در معنای عام محیط تولید، کلیه امور اداری، پرسنلی و تجاری در آن صورت گیرد. از مهمترین شاخصهای این دوره انجام مطالعاتی در مورد جابهجایی و فضاسازی برای محیطهای اداری بود. در حقیقت در این دوره سعی در جدا ساختن فعالیتهای اداری از فعالیتهای تولیدی بود و در نهایت واحدهای ستادی از لحاظ مکانی از واحدهای اجرایی جدا گردیدند. تفکر این دوره این چنین بود که محیطی با شرایط بهتر برای انجام امور اداری که در آن زمان، بیشتر امور محاسباتی نظیر حسابداری، حقوق و دستمز و مالی بود، فراهم گردد.
در دورهی دوم، یعنی فناوری رایانه، با ورود رایانههای کوچک که از سرعت و دقت بالایی بهرهمند بودند، مدیران تصمیم گرفتند که با بهره گرفتن از این وسایل و سرمایهگذاری در رایانه ای کردن سازمان خود از سرعت و دقت رایانه در کاهش زمان کار و حذف اشتباهات انسانی استفاده کرده و پیامد این حرکت به وجود آمده این بود که کاربران را برای انجام امور روزمرهشان به خوبی یاری کرد.
در دورهی سوم، یعنی فناوری ارتباطات، با گسترش روزافزون و همه جانبه علوم و فناوری رایانه و استفاده از وسایل جانبی آن و یکپارچه شدن و ادغام هر یک از این سیستمها در یکدیگر. در حقیقت امروزه سیستمهای اداری سیستمهای جهانی هستند که وظیفهی اصلیشان ایجاد ارتباط و بهبود ارتباطات هستند. نوعاً ارتباطات از لحاظ تجاری از اهمیت به سزایی برخوردار است. از مشخصات دیگر این دوره که الان در آن به سر میبریم، این است که سازمانها و شرکتها به ارزش واقعی اطلاعات به هنگام و یا با کیفیت پی بردهاند و در بازارهای پیچیده امروزی نبود ارتباط با منابع اطلاعات به معنای از دور خارج شدن سازمان است. به دست آوردن ارتباطات درست و با کیفیت و مربوط به معنی هماهنگی و سازگار بودن سازمان با محیط و جوابگو بودن نسبت به تغییرات است.
اتوماسیون اداری
بسیاری عقیده دارند که سیستم و چارچوبی به نام اتوماسیون اداری وجود ندارد بلکه ترکیبی از وسایل و تجهیزات گوناگون برای تسهیل در امور مرتبط با فعالیت های اداری را اتوماسیون اداری می نامند. اما از دههی ۱۹۶۰ که جنبه های بیشتری از کاربردها و فعالیتهای اداری و بازرگانی گسترش یافت، وجود یک سیستم یکپارچه اداری و مناسب که حجم عظیم اطلاعات، مکاتبات، مراسلات را در برگیرد به وضوح احساس شد که با نامهای مختلفی همچون سیستمهای اداری، سیستمهای اطلاعات اداری، سیستمهای کاربر نهایی و سیستمهای محاسباتی کاربر نهایی نامیده شده است. در وافع اتوماسیون اداری در سال ۱۹۶۴ وقتی که آببیام محصول جدید خود یعنی نوار مغناطیسی و ماشین تایپ سلکتوری را معرفی کرد، شروع شد. ماشین تایپی که میتوانست به صورت اتوماتیک از روی حروف ضبط شده بر روی نوار مغناطیسی تایپ کن. این عملیات تایپ اتوماتیک خیلی زود به سیستمهای کوچک در ریزپردازندهها تبدیل شد. تکاملهای بعدی در این زمینه ایجاد شد و نیاز واقعی به تکامل این بود بود که طی دههی ۱۹۷۰ کارآیی کارخانه ها ۸۵ تا ۹۰ درصد افزایش یافت. در حالی که کارآیی دفتری تنها ۴ درصد افزایش داشت. پس بایستی سیستمهای به وجود میآمدند که موجب افزایش بهره وری و کارایی دفاتر هم میشدند (رحیمیکیا و همکاران، ۱۳۹۰).
سیستمهای اتوماسیون اداری تعریف مشخصی ندارند بلکه منحصر به تعیین دیدگاه های کاربر است و این خود بدین معنی است که سیستمهای اتوماسیون اداری دارای تعاریف بیشماری است. اتوماسیون اداری شامل تمام سیستمهای الکترونیکی است که انواع ارتباطات داخلی و خارجی سازمان را برقرار کرده یا تسهیل میکند. حجم بزرگی از امور روزمره سازمانها، امور دفتری هستند. میتوان گفت امور دفتری از جمله کارهایی در سازمان است که تمامی کارکنان و سطوح مختلف مدیران (اجرایی، عملیاتی، میانی، ارشد) با آن سروکار دارند. از این میان، کارکنانی که مسئولیتهایی از قبیل انتشار یا ذخیره (بایگانی) اطلاعات و کار با واژهپردازها را بر عهده دارند (دادهکاران)، کاربر اصلی و دائمی سیستمهای توماسیون اداری و ساری سیستمهای ارتباطی (نظیر سیستمهای مدیریت اسناد) هستند.
زیرسیستم های اتوماسیون اداری
گرچه معمولاً از اتوماسیون اداری برای برقراری ارتباطات روزمره مانند تبادل نامه یا پیام استفاده میشود، ولی کاربردهای واقعی آن فراتر از کاربردهای معمول آن هستند. بنابر صرافیزاده (۱۳۸۷) ابزارهای اصلی اتوماسیون اداری شامل کلمهپرداز، پست الکترونیک، تابلوی اعلانات الکترونیکی، پست صوتی، پردازش تصویر، سیستم نوشتار گروهی، کنفرانس ویدیویی و اتوماسیون جامع می باشد. برخی از مهمترین کاربردهای این ابزارها عبارتند از:
تهیه و اسناد مدارک
دریافت و ارسال پیام
انتقال نامه و مکاتبات از طریق خطوط تلفن
پشتیبانی از جعبههای پستی صوتی و ارائه خدمات پیچیده تلفنی
دسترسی برخط به مکاتبات و اسناد دیگر
ارتباط رو در رو و بدون نیاز به مسافرت
ترکیب اسناد و پیامها
نمودار زیر از حبیبی (۱۳۸۳) انواع زیر سیستمهای اتوماسیون اداری را نشان میدهد:
شکل ‏۲-۲:زیر سیستم های اتوماسیون اداری
تاثیر استفاده از سیستم اتوماسیون اداری
استفاده از سیستم اتوماسیون اداری علاوه بر این که باعث افزایش محصول یا بازده و صرفهجویی در وقت و یا نیروی کار میشود، باعث موارد زیر نیز میگردد (موسویمدنی و نوروزی، ۱۳۸۵ و رحیمیکیا و همکاران، ۱۳۹۰):
کنترل بهتر بر کار به خاطر تقسیم کمتر نیروی کار
تبدیل اطلاعات از یک شکل به شکل دیگر صورت میگیرد. مانند نوشتن روی نوار که پس از آن روی کاغذ تایپ میشود.
قعالیتهای غیرمولد مانند بایگانی، نگهداری سوابق و به هنگامرسانی کمتر انجام میشود.
سازماندهی پرسنل بهتر انجام میشود، چرا که با بهره گرفتن از امکانات کنفرانس تلفنی، مسافرت و گردهمایی کمتر انجام میشود.
وابستگی کمتر به ادارات برای تهیه کپی، چاپ و امور مشابه دیگر.
نیاز کمتر به تشریفات و کنترل جهت نظارت بر جریان کار بین ادارات.
به دلیل افزایش اثربخشی کارکنان در انجام یک سری کار خاص، رضایت شغلی آنها افزایش مییابد.
افزایش رضایت مشتری به دلیل ارائه بهتر اطلاعات و خدمات به موقع.
رقابت بیشتر سازمان از طریق استفاده بهتر از منابع اطلاعاتی و قابلیت لازم برای عکسالعمل نسبت به فشارها و فرصتها.
اما کاربرد سیستمهای اتوماسیون اداری معایبی را نیز در بر دارد که عبارتند از (جلیلی، ۱۳۸۳):
ایجاد تغییرات در محیط انسانی
نادیده گرفتن شدن برخی از روابط اجتماعی و انسانی در کارها
به صورت مکانیزه در آمدن فعالیتها
پیچیده شدن و سختی کار با سیستمها
بروز اخلاق توجیه اشتباهات صورت گرفته و نسبت دادن آنها به سیستم
مشکلات جسمانی کارکنان در کار با رایانه
نپذیرفتن سیستمهای مکانیزه توسط مدیران و یا کارکنان
کم شدن امنیت اطلاعات هم از نظر دسترسی و هم از نظر تخریب.
نتایج حاصل از پژوهشها و تحقیقات ارائه شده در خصوص تاثیر استفاده از سیستم اتوماسیون اداری نکات زیر را مشخص کردند:
فناوری اطلاعات بر تمامی ابعاد و جوانب سازمانها تاثیرات شگرفی میگذارد و مدیران سازمانها جهت اداره کارا و اثربخش سازمان ملزم به توجه به مسائل مرتبط با فناوری اطلاعات هستند. چه در غیر این صورت محکوم به فنایند.
سیستم اطلاعات مدیریت به عنوان افق و چشماندازی است و مقدمهای برای ورود به توسعه و پیشرفت و همچنین همسو با جامعه پیشرفته جهانی که در صورت تعلل و عدم شناخت سیستمهای موجود برای سازمان ایجاد هزینه نموده و عدم کارایی را به همراه خواهد داشت. لذا سیستم اطلاعات مدیریت میبایستی به عنوان یک واحد مدیریتی در سازمانها مورد توجه قرار گیرد و از احیا طرح تکریم ارباب رجوع گرفته تا سرعت در کار و غیره مورد نیاز میباشد.
توسعه سیستمهای اطلاعات از جمله سیستم اتوماسیون اداری در یک سازمان امری یک بار برای همیشه نیست. بلکه باید به صورت دورهای به کار توسعه سیستمهای اطلاعات پرداخت. این ویژگی از ویژگیهای سیستمی تحمیل میشود چرا که هر سیستمی دارای عمر محدودی است و باید در دوره های خاصی آن را روزآمد کرد. به همین دلیل سیستمهای اداری دارای چرخه زندی هستند. چرخه زندگی یک سیستم اطلاعات از نقطه شکلگیری موضوع و نیاز به سیستم اطلاعات آغاز شده و پس از تولید سیستم، استفاده و نگهداری در زمان نیاز به تغییر و باز طراحی پایان مییابد.

۱-۱۰ متابولیسم و تبدیل بیولوژیک
۱-۱۰-۱اکسیداسیون
۱-۱۰-۱-۱ اپواکسیداسیون
اپواکسیداسیون^[۸۱] وابسته به به سیتوکرم P450 حلقه فوران انتهایی آفلاتوکسن‌های B₁ و G₁ منجر به تولید متابولیت‌های فوق‌العاده الکتروفیل می‌گردد که قادر به آلکیلاسیون اسیدهای نوکلئیک می‌باشند (۱۲ و۸۴). آفلاتوکسین B₁ – ۸ و۹ اپوکسید را می‌توان به صورت صناعی تولید کرد ولیکن این ترکیب تنها در محیط‌های فاقد ترکیبات الکتروفیل و نوکلئوفیل پایدار است. متعاقب افزودن اپوکسیدهای صناعی به محیط، فرایند هیدرولیز غیرآنزیمی این ترکیبات به سرعت آغاز شده و دی‌هیدریول^[۸۲] تولید شده پس از ۵ ثانیه به طور کامل محو می‌گردد. در حضور گلوتاتیون و گلوتاتیون – S –ترانسفراز^[۸۳] ، اپوکسیدهای صناعی به گلوتاتیون ملحق می‌شوند (۷۶). احتمالاً دیول در نتیجه هیدرولیز سریع ۸ و۹ اپوکسید ایجاد می‌گردد. دیول بیش‌ترین نقش را در اتصال آفلاتوکسین B₁ به پروتین بر عهده دارد (۴۵).
متابولیسم آفلاتوکسین B₁ – دیول که توسط آنزیم‌های کبد موش صحرایی کاتالیز می گردد، نقش مهمی در مقاومت گونه‌های خاص به مسمومیت با آفلاتوکسین B₁ بر عهده دارد. اتصال کوالانت به DNA از طریق اپوکسیداسیون به عنوان یکی از مشخصات تمامی مشتقات دارای حلقه فورانی انتهایی اشباع نشده آفلاتوکسین است. جداسازی DNA متصل به اپوکسیدهای آفلاتوکسین P₁ و M₁ از عصاره کبد موش‌ها، بیان‌گر این نکته است که متعاقب هیدروکسیلاسیون آفلاتوکسین B₁ ممکن است اپوکسیداسیون رخ داده و متابولیت‌های الکتروفیلیک تولید گردند. بیو ترانسفرماسیون آفلاتوکسین B₂ اشباع در موقعیت‌های ۸ و۹ منجر به تولید متابولیت‌های متصل به DNA می‌گردد(۷۸ و ۸۴).
۱-۱۰-۱-۲ هیدروکسیداسیون
اکسیداسیون آفلاتوکسین‌ها از طریق سیتوکرم سیستم P450 منجر به تولید متابولیت‌های هیدروکسیدی می شود که دارای اثرات بیولوژیک کمتری از آفلاتوکسین ها می‌باشند. هیدروکسیداسیون آفلاتوکسین B₁ در موقعیت کربن‌های ۳ و۹ به ترتیب باعث ایجاد آفلاتوکسین‌های M₁ و Q₁ که متابولیت‌ اصلی آفلاتوکسین B₁ در آزمایشگاه است، می‌گردد. (۶۳ و ۷۵). آفلاتوکسین Q₁ می تواند تحت تاثیر میکروزوم های کبدی انسان اپوکسیده شود. (۷۶).
آفلاتوکسین M₁، متابولیت آفلاتوکسین B₁ در شیر و ادرار است(۵۵ و ۶۳). آفلاتوکسین M₁ تنها ۲ درصد از قابلیت جهش‌زایی آفلاتوکسین B₁ را داشته جهت ایجاد سمیت سلولی نیاز به سیستم‌های متابولیکی ندارد. هیدروکسیلاسیون ثانویه در محل کربن ۹a آفلاتوکسین B₁ منجر به ایجاد آفلاتوکسین P₁ می‌گردد. به نظر می‌رسد ۹a و ۴ دی‌هیدروآفلاتوکسین B₁ متابولیت اصلی آفلاتوکسین B1 در میکروزوم کبد موش صحرایی باشد. آفلاتوکسین B₂ متعاقب هیدروکسیداسیون در موقعیت ۹a به آفلاتوکسین M₂ تبدیل می‌گردد (۳۸ و ۵۵).
۱-۱۰-۱-۳ دمتیلاسیون
O- دمتیلاسیون یک راه بیوترانسفورماسیون در گونه‌هایی است که قابلیت تولید آفلاتوکسین P₁ را دارند (۳۱). آفلاتوکسین P₁ معمول‌ترین متابولیت ادراری آفلاتوکسین در افراد مبتلا به سرطان کبد است (۷۹). به نظر می‌رسد O- دمتیلاسیون آفلاتوکسین M₁ منجر به تولید ۴، ۹a دی‌هیدرو آفلاتوکسین^[۸۴] B₁ می‌گردد (۳۸).
۱-۱۰-۱-۴ تولید آفلاتوکسین B_2a وآفلاتوکسین G_2a
هیدراسیون پیوند دوگانه حلقه فورانی انتهایی آفلاتوکسین B₁ و G₁ منجر به تولید آفلاتوکسین‌های B₂ و G₂ می‌گردد این واکنش آنزیمی نبوده و در محیط اسیدی به طور خود به خودی رخ می‌دهد. متعاقباً هیدروکسیلاسیون میکروزومی آفلاتوکسین های B₂ و G₂ ، منجر به تولید آفلاتوکسین B_2a وآفلاتوکسین G_2a می‌گردد (۴۷).
۱-۱۰-۲ احیا
آفلاتوکسیکول^[۸۵] متعاقب احیای گروه کتونی شماره ۱ آفلاتوکسین B₁ ایجاد می‌گردد (۳۴). این متابولیت به عنوان یکی از مهم ترین متابولیت‌های پلاسمای موش صحرایی مطرح است. چن در سال ۱۹۸۱ موفق شد کاتالیزور مؤثر در روند تبدیل آفلاتوکسین B₁ به آفلاتوکسیکول یعنی آنزیم ردکتاز سیتوزولی^[۸۶] را شناسایی کند آفلاتوکسیکول نیز مانند آفلاتوکسین B₁ دارای اثرات سرطان‌زایی و جهش‌زایی است (۸۲). آفلاتوکسیکول به‌راحتی به آفلاتوکسین B₁ اکسیده می‌شود (۹۰). این ترکیب می‌تواند به عنوان مخزن آفلاتوکسین B₁ در بدن عمل نماید و از این طریق یاعث افزایش نیمه عمر مؤثر آن در بدن گردد.
در صورت اکسیداسیون کربن شماره ۹a آفلاتوکسیکول، آفلاتوکسیکول M₁ تولید می‌شود (۶۰). احیای گروه کتونی کربن شماره ۱ آفلاتوکسین Q₁ منجر به تولید آفلاتوکسیول H₁ می‌گردد (۲۵).
۱-۱۰-۳ الحاق
۱-۱۰-۳-۱ الحاق گلوکورونیدی اپوکسید
فرم الحاقی آفلاتوکسین B₁ – ۸ و۹ اپوکسید متصل به گلوتاتیون به عنوان یکی از مهم‌ترین متابولیت‌های موجود در صفرای موش صحرایی در معرض آفلاتوکسین B₁ است (۳۳ و ۳۸). پدیده الحاق با گلوتاتیون به عنوان یک واکنش مهم جهت تعیین حساسیت گونه‌های مختلف نسبت به اثرات سمی آفلاتوکسین B₁ مطرح است (۷۰). این واکنش از طریق آنزیمی به نام فعالیت گلوتاتیون-S- ترانسفراز تحقق می‌یابد (۲۶ و ۶۹). فعالیت این آنزیم از گونه‌ای به گونه‌ی دیگر متفاوت است (۴۳ و ۶۸). موش در برابر اثرات سرطانزایی و تومورزایی آفلاتوکسین B₁ مقاوم می‌باشد. به نظر می‌رسد فعالیت شدید گلوتاتیون-S- ترانسفراز بر علیه آفلاتوکسین B₁ – ۸ و۹ اپوکسید در موش به عنوان پایه این مقاومت به سرطانزایی مطرح باشد (۶۸). به نظر می‌رسد که سه ایزو آنزیم ۱-۱، ۱-۲(Ya -Yc)، ۲-۲ (Yc – Yc) (Ya –Ya) بیش‌ترین فعالیت الحاقی را بر علیه آفلاتوکسین B₁ – ۸ و۹ اپوکسید نشان می‌دهند. یک گلوتاتیون-S- ترانسفراز با فعلیت‌های اختصاص بالا بر علیه آفلاتوکسین B₁ – ۸ و۹ اپوکسید از بافت موش جداسازی و تعیین توالی^[۸۷] شد (۱۷). این بخش که به MYC موسوم است از قرابت آمینواسیدی ۸۵ درصدی و شباهت بالای توالی‌های c DNA زیر بخش YC موش صحرایی برخوردار بود (۱۷).
۱-۱۰-۳-۲ الحاق مشتقات هیدروکسیله
گلوکورنید – آفلاتوکسین M₁ و گلوکورنید – آفلاتوکسیکول از مهم‌ترین متابولیت های صفراوی آفلاتوکسین B₁ در قزل‌آلای رنگین‌کمان به شمار می‌روند.
بنابراین گردش کبدی – روده‌ای آفلاتوکسیکول منجر به افزایش نیمه عمر آفلاتوکسین B₁ در بدن می‌گردد. فرم الحاقی گلوکورونید- آفلاتوکسین P₁ به عنوان یکی از مهم‌ترین متابولیت‌های صفراوی آفلاتوکسین B₁ در موش صحرایی به شمار می‌رود(۶۰).

۱-۱۱ اثرات بیولوژیک
اثرات بیولوژیک آفلاتوکسین‌ها، موضوع کتب و مقالات متعددی است و به طور کلی، نقش‌های متفاوتی شامل سمیت حاد و مزمن، اثرات سمی بر روی سلول‌ها، سمیت عصبی، فعالیت سرکوب ایمنی، ناقص‌الخلقه‌زایی، جهش‌زایی، سرطانزایی، خواص ضدتوموری، اثرات حشره‌کشی، خواص ضدمیکروبی و اثرات فیتوتوکسیک را به این دسته از ترکیبات نسبت می‌دهند(۵).
۱-۱۱-۱ سمیت حاد و مزمن
سمیت مایکوتوکسین‌های مختلف، به ویژه آفلاتوکسین‌ها، براساس ساختمان شیمیایی آن‌ها و نوع گونه حیوانی درگیر به شدت متفاوت می‌باشد. در میان چهار نوع اصلی آفلاتوکسین، آفلاتوکسین B₁ بیشترین سمیت را دارد و انواع G₁، B₂، G₂ به ترتیب به دنبال آن قرار می‌گیرند. آفلاتوکسین‌های M₁ و Q₁ نیز به علت حضور یک پیوند دوگانه ساختمانی از نوع ۲،۳- وینیل‌اتر^[۸۸] نسبتاً سمی می‌باشند. میزان LD₅₀^[89] آفلاتوکسین B₁ برای گونه‌های مختلف حیوانی متفاوت است. برای مثال این میزان برای جوجه‌اردک ۳/۰ تا ۶/۰ و برای موش صحرایی ۹/۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می‌باشد. حیوانات را می‌توان براساس پاسخ بافتی به آفلاتوکسین در دو گروه طبقه‌بندی‌کرد:
گروه حساس شامل؛ گوساله، جوجه‌اردک، خوکچه هندی، خوک، ماهی قزل‌آلا، موش صحرایی و بوقلمون.
گروه نسبتاً مقاوم شامل؛ بز، گوسفند، هامستر و موش(۵).
در مسمومیت حاد، علائمی نظیر رنگ‌پریدگی و بزرگی کبد، گلومرولونفریت^[۹۰]، احتقان ریوی^[۹۱] و حتی مرگ مشاهده می‌گردد. اولین نشانه‌های مسمومیت مزمن شامل کم‌اشتهایی و کاهش رشد در حیوانات مسموم می‌باشدو به طور کلی، علاوه بر اختلالات عمومی، برخی ارگان‌های بدن به طور اختصاصی توسط مایکوتوکسین‌های مختلف تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در این رابطه، آفلاتوکسین‌ها به بافت کبد تمایل داشته و منجر به سمیت کبدی می‌شوند. البته علاوه بر کبد، سایر ارگان‌ها نیز به شدت توسط مقادیر بالای آفلاتوکسین‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند. خونریزی‌های موضعی در بسیاری از ارگان‌ها، به ویژه در ریه‌ها، قابل توجه می‌باشد و در برخی موارد، نکروز موضعی^[۹۲] در میوکارد، کلیه و طحال در چند روز اول مصرف آفلاتوکسین B₁ در موش‌های صحرایی نر (۲/۷ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) ‌و ماده (۹/۱۷ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) مشاهده شده است. در مجموع، اثرات سمی آفلاتوکسین‌ها در حیوانات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در این رابطه، حتی از موجوداتی نظیر دافنیا^[۹۳]، پوسیلیا رتیکولاتا^[۹۴] و آرتمیا^[۹۵] نیز استفاده شده است(۵).
۱-۱۱-۲ سمیت سلولی
کشت‌های سلولی انسانی و حیوانی مدل مناسبی برای مطالعه سمیت سلولی می‌باشند. مزیت این گونه‌ها عدم نیاز به فرآیندهای پیچیده کنترلی است که در رابطه با به کارگیری ارگانیسم کامل بایستی مورد توجه قرار گیرد. بررسی‌های انجام شده در رابطه با سمیت سلولی ناشی از آفلاتوکسین‌ها نشان داده است که مجاورت سلول‌های جنینی ریه انسان با مخلوطی از ۴ نوع آفلاتوکسین اصلی با مهار رشد و سرکوب تقسیم میتوز در این سلول‌ها همراه است. آفلاتوکسین‌ها همچنین می‌توانند فرایند میتوز را در کشت لوکوسیت‌های انسانی مهار کنند. اثرات سمیت سلولی این گروه از متابولیت‌های سمی با بهره گرفتن از رده‌های مختلف سلولی نظیر سلول‌های جنین اردک، سلول‌های کبدی چانگ^[۹۶] ، سلول‌های هلا^[۹۷]، سلول‌های جنینی کبد انسان، سلول‌های کلیه میمون و غیره مورد مطالعه قرار گرفته است. استفاده از این سیستم کم‌هزینه، کم‌حجم و سریع می‌تواند جایگزین مناسبی برای سایر روش‌ها به ویژه آزمون‌های حیوانی باشد(۵).
۱-۱۱-۳ جهش‌زایی
به طور کلی، مایکوتوکسین‌هایی که با DNA میانکش دارند واجد خواص جهش‌زایی و سرطان‌زایی می‌باشند. با توسعه آزمون آمس^[۹۸] در سال ۱۹۷۵، امکان بررسی سریع و دقیق جهش‌زایی ترکیبات شیمیایی از جمله مایکوکسین‌ها فراهم گردید. به کارگیری این آزمون در رابطه با ترکیباتی نظیر آفلاتوکسین B₁، که نیاز به فعال‌سازی بیولوژیک دارند، در حضور سیستم آنزیمی سیتوکروم ۴۵۰-P امکان‌پذیر می‌گردد. در این رابطه می‌توان از عصاره‌ی کبد حیوانات آزمایشگاهی به عنوان منبع سیستم آنزیمی مذکور بهره برد. براساس نتایج حاصل از آزمون آمس در رابطه با آفلاتوکسین B₁، نشان داده شده است که این ترکیب یک جهش‌زای بسیار پرقدرت است. اثرات جهش‌زایی آفلاتوکسین B₁ بر روی سویه‌های وابسته به هیستیدین سالمونلاتیفی‌موریوم و باکتری‌های لیزوژن^[۹۹] مورد تایید قرار گرفته است. اثرات جهش‌زایی و سرطان‌زایی آفلاتوکسین B₁ به دنبال متابولیزه شدن آن و تبدیل به فرم فعال به وسیله سیستم اکسیدازی وابسته به سیتوکروم ۴۵۰-P اعمال می‌شود. آفلاتوکسین B₁ می‌تواند منجر به جهش در لاروهای مگس سرکه و صدمه به سنتز DNA در کشت‌های سلول جنین انسان و کبد رت بالغ بشود. این ترکیب عامل القای شکستگی‌های کرومورومی در بابون و میمون رزوس نیز می‌باشد. تغذیه موش‌ها با جیره غذایی آلوده به آفلاتوکسین با بروز ناهنجار‌های کروموزومی نظیر تکه تکه شدن^[۱۰۰]، پلی‌پلوئیدی میوزی^[۱۰۱] و اپلئیدی^[۱۰۲] همراه است. کوشش‌هایی در راستای سرکوب فعالیت جهش‌زایی آفلاتوکسین B₁ به وسیله‌ی تغییر رژیم غذایی صورت گرفته است. در این رابطه، ویتامین‌های مختلف نظیر رتینوئیدها^[۱۰۳]، ریبوفلاوین، فولیک اسید، منادیون، سیانوکوبالامین، اسکوربیک اسید و پیریدوکسین توانایی مهار فعالیت جهش‌زایی آفلاتوکسین B₁ را دارد(۵).
۱-۱۱-۴ ناقص‌الخلقه‌زایی
مایکوتوکسین‌های مختلف دارای اثرات ناقص‌الخلقه‌زایی در حیوانات می‌باشند. در این رابطه، ناقص‌الخلقه‌زایی آفلاتوکسین‌ها به خوبی به اثبات رسیده است. تزریق داخل صفاتی یک دوز آفلاتوکسین B₁ به میزان ۴ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در هامستر ماده پس از روز هشتم بارداری منجر به ناقص‌الخلقه شدن یا مرگ جنین‌ها گردیده است. مقادیر ۲ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن از این سم فاقد اثرات فوق می‌باشد. اثرات ناقص‌الخلقه‌زایی آفلاتوکسین B₁ در جنین جوجه به صورت تاخیر در رشد، فقدان مغز^[۱۰۴]، فقدان چشم، میکروفتالمی^[۱۰۵]، شکاف کام و لب شکری تظاهر پیدا می‌کند(۵).
۱-۱۱-۵ تداخل با فرآیندهای بیوشیمیایی
بررسی اثر آفلاتوکسین‌ها در سطح سلولی نشان‌دهنده‌ی تاثیر پذیری جایگاه‌های مختلف سلولی می‌باشد. در این رابطه، مسیرهای بیوشیمیایی متعددی دچار اختلال می‌شوند. تداخل در بیوسنتز ماکرومولکول‌ها از عوارض عمده این متابولیت‌های قارچی محسوب می‌شود. تداخل در متابولیسم انرژی، میانکش با DNA و مهار بیوسنتز آن، تداخل در فعالیت RNA پلی‌مراز و مهار بیوسنتز RNA و همچنین مهار بیوسنتز پروتئین از مهمترین اثرات بیوشیمیایی آفلاتوکسین محسوب می‌شود(۵).
۱-۱۱-۶ میانکش آفلاتوکسین با DNA
شواهد مستقیم و غیرمستقیم فراوانی دال بر اتصال فرم فعال آفلاتوکسین B₁ به ماکرومولکول‌های سلولی به ویژه DNA موجود است. محققین مختلف نشان داده‌اند که متابولیت فعال آفلاتوکسین B₁ یعنی آفلاتوکسین B₁-اپوکسید، می‌تواند از طریق اتم نیتروژن شماره۷ گوانین به طور کووالانت به DNA متصل شود. به دنبال مجاورت آفلاتوکسین B₁ با DNA در حضور میکروزوم‌ها^[۱۰۶] و NADPH، بیش از ۱۰ فرم اتصالی آفلاتوکسین B₁ –DNA تشکیل می‌گردد که فرم اصلی آن‌ها ترانس-۸، ۹- دی‌هیدرو-۸- (۷- گوانیل)-۹- هیدروکسی آفلاتوکسین B₁ (آفلاتوکسین B₁-⁷N- گوانین)^[۱۰۷] نامیده می‌شود. به طور کلی، اتصال آفلاتوکسین B₁ به DNA در گونه‌های مختلف حیوانی و نیز در بافت‌های مختلف متفاوت می‌باشد. تمایز سلولی در بافت هدف در زمان در معرض قرار گرفتن موجود زنده با افزایش سرطانزایی آفلاتوکسین همراه است، زیرا منجر به تثبیت آسیب وارده به DNA پیش از ترمیم شدن آن می‌گردد. این احتمال وجود دارد که میانکنش بین عامل سرطانزا (آفلاتوکسین B₁) و ماکرومولکول‌ها (DNA) در خلال فاز S (سنتز DNA) مؤثرتر باشد و بتواند القای سرطان کبد در بافت‌های تمایز یافته را سبب شود. نسبت اتصال آفلاتوکسین B₁ به DNA بیش از RNA و به RNA بیش از پروتئین می‌باشد(۵).
در رابطه با مکانیسم مولکولی ایجاد سرطان ناشی از آفلاتوکسین B₁ در کبد ماهی قزل‌آلا نشان داده شده است که جهش نقطه‌ای^[۱۰۸] در آلل پروتوانکوژن‌های Ki-ras^[109] اتفاق می‌افتد. آفلاتوکسین سنتز DNA را از طریق از بین بردن توانایی آن در ایفاینقش به عنوان یک قالب متاثر می‌سازد و تاثیری بر آنزیم‌های مسئول سنتز DNA ندارد. آفلاتوکسین B₁ سنتز DNA، RNA و پروتئین را به ترتیب از طریق تخریب یا ایجاد شکستگی در یک رشته‌ منفردDNA، تاثیر بر یک رشته منفرد DNA و اختلال در نسخه‌برداری تحت تاثیر قرار می‌دهد(۵).
۱-۱۱-۱ اثرات حشره کشی : آفلاتوکسین B₁ دارای اثرات حشره کشی بوده و فعالیت لارو کشی آن در مگس سرکه گزارش شده است.
۱-۱۱- ۸ سمیت گیاهی: آفلاتوکسین جوانه زدن برخی گیاهان را مهار می کنند و کاهش کلروفیل در گیاهان را القا می کند(۵).
۱-۱۲ بیماری‌های دامی‌ ناشی از آفلاتوکسین
مایکوتوکسین‌ها می‌توانند در مقادیر بالا از طریق اغذیه‌ی نباتی به بدن حیوانات، بویژه گاوهای شیری و گوشتی و طیور، وارد شده و باعث بیماری و مرگ و میر گردند. خسارات اقتصادی ناشی از مایکوتوکسین‌ها شبیه توده یخ شناوری است که تنها قسمت بیرون از آب آن به چشم ما می‌آید و این زمانی است حیوانات مقادیر بالایی از سم را مصرف کرده و به بیماری حاد مبتلا گردیده و یا تلف شده‌اند. در حالیکه در عمل، صدمات اصلی ناشی از این دسته از سموم از نظر مخفی‌ می‌ماند زیرا اثرات مربوط به دریافت مداوم مقادیر ناچیز سم متغیر و نامشخص بوده و به سادگی قابل تشخیص نیستند. بیماری‌های حیوانی ناشی از مصرف مواد غذایی آلوده به مایکوتوکسین‌ها را می‌توان در یکی از سه گروه زیر طبقه‌بندی کرد:
مایکوتوکسیکوزهای اولیه حاد: این دسته از بیماری‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که غلظت‌های بالاتر تا متوسطی از مایکوتوکسین‌ها به مصرف رسیده و موجب سندرم بیماری حاد و یا مرگ حیوانات شوند.
مایکوتوکسیکوز اولیه مزمن: عوارض ناشی از این گروه از بیماری‌ها که به دنبال مصرف مقادیر متوسط تا کم مایکوتوکسین‌ها اتفاق می‌افتند، شامل کاهش میزان رشد، کاهش توانایی تولید مثل و پایین آمدن کیفیت گوشت است(۵).
عوارض ثانویه مایکوتوکسین‌ها: این اختلالات در نتیجه‌ی دریافت مقادیر بسیار ناچیز از مایکوتوکسین‌های خاص بروز می‌کند.
امروزه مشخص شده است که اکثریت موارد آلودگی با مایکوتوکسین‌ها به صورت مایکوتوکسیکوز مزمن و یا عوارض ثانویه مایکوتوکسینی بروز می‌کند. (۵)
مایکوتوکسین‌ها به عنوان یکی از علل ایجاد بیماری در انسان و حیوانات مطرح هستند. بیشترین تحقیقات انجام گرفته در مورد مایکوتوکسین‌ها در خصوص اثرات سرطانزایی آفلاتوکسین صورت گرفته است. تاثیرات عمومی ناشی از مصرف آفلاتوکسین در دام کاهش تولید به علت رشد آهسته در طی درگیری حاد و مزمن است. بین سال‌های ۱۹۲۶ – ۱۹۴۴ وقوع کارسینوم کبدی با منشاء اولیه در خوک‌ها در مراکش رو به فزونی گذارد. خوک‌های فوق‌الذکر از روغن شیرینی پزی تهیه شده از پنبه‌دانه و بادام زمینی تغذیه شده بودند(۵).
در سال ۱۹۵۲ هپاتوم‌های مشابهی در موش صحرایی مشاهده شد ولی تا سال ۱۹۶۰، زمانی که بیماری ناشناخته بوقلمون در انگلستان تلفات زیادی به بار آورد، ارتباط بین این بیماری‌ها با مواد غذایی مشخص نشد (۸۹). ویلی در سال ۱۹۷۸ نشان داد که عامل مشترک ایجادکننده بیماری یک مایکوتوکسین به نام آفلاتوکسین است. آفلاتوکسین‌ها گروهی از متابولیت‌های قارچی هستند که بسته به دوز و مدت در معرض بودن از اثرات سمی و سرطانزایی متفاوتی برخوردارند. حساسیت به آفلاتوکسین بسته به گونه، نژاد، سن و میزان پروتین جیره متفاوت است (۱۹). ارتباط بین آفلاتوکسیکوز و کاهش ایمنی همورال و سلولی در گاو، خوکچه هندی، سگ، خرگوش، قزل‌آلا، حیوانات آزمایشگاهی و خوک به اثبات رسیده است (۲۹ و ۶۶).
نشان داده شده است که حضور آفلاتوکسین در جیره باعث افزایش بروز بیماری‌های عفونی و تومورها می‌گردد (۳۸). علایم بالینی بسته به خلوص آفلاتوکسین، میزان آفلاتوکسین و طول دوره مصرف، سن و گونه حیوان مصرف‌کننده و کفیت جیره متفاوت است. علایم بالینی عمومی شامل بی‌اشتهایی، یرقان، افسردگی، کاهش وزن، ترشحات بینی، اختلالات گوارشی، آسیت و هیدروتوراکس است. در خوک کاهش وزن، بی‌اشتهایی، یرقان، خونریزی و مرگ ناگهانی از بارزترین چهره‌های بیماری است (۳۸ و ۵۲). در حالی که در اسب بی‌اشتهایی، افسردگی، لرزش، ادرار قرمز مایل به قهوه‌ای و مدفوع تیره از مشخص‌ترین چهره‌های بالینی بیماری محسوب می‌گردد(۱۴ و ۲۹).
بی‌اشتهایی، افسردگی، کاهش وزن، کاهش تولید شیر و حساسیت به نور از علایم بالینی گاوهای مبتلا به مسمومیت با آفلاتوکسین به شمار می‌رود(۵۹ و ۶۴).