هادیزاده و همکاران در بررسی بیماران MDR-TB ریسک فاکتورهای مرتبط به آن در مراجعین به بحث سل انستیتو پاستور ایران در طی سل­های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۳ از مجموع ۱۴۴۲ بیمار کشت مثبت برای داروهای رده اول دوم ۲/۰ درصد XDR-TB و ۷/۰ درصد مقاومت به افلاتوکسین گزارش کردند (Hadizadeh. et al., 2013).

۲-۲۰. مایکوباکتریوم بوویس

1. 1. bovisاز اجرام متعلق به مجموعهM. tuberculosis(MTB) است و تفریق اعضاM. tuberculosis بویژه در مناطقی که بیماری بصورت همه­گیر بوده یا تماس بین انسان و حیوان زیاد است برای پیشبرد درمان موفق سل ضروری می­باشد زیرا مرگ و میر ناشی ازM. bovis بیشتر ازM. tuberculosis بوده وM. bovis دارای مقاومت ذاتی به آنتی­بیوتیک پیرازینامید می­باشد.

1. 1. bovisبطور معمول در گاوسانان (شامل گاو، گاومیش و گاومیش وحشی آمریکا) و گوزن­سانان (شامل گوزن و گوزن شمالی) یافت می­ شود .(Wobeser G., 2009)

آلودگی به عامل سل در انسان­ها بواسطه نوشیدن شیر آلوده و یا از طریق انتقال تنفسی ایجاد می­ شود. در انسان بویژه در کودکان گونه سل گاوی باعث سل پیشرونده شده که بیشتر عقده های لنفاوی و یا اندامهای گوارشی و استخوان­ها را فرا می گیرد. با پاستوریزاسیون، خطر انتقال آلودگی از طریق شیر میتواند تقریباً بطور کامل از بین برود .(Bahrmand A.R. et al., 1994)

1. 1. bovisدر انسان می ­تواند ریه­ها، عقده­های لنفاوی و سایر قسمت­ های بدن را درگیر کند. همه افراد آلوده بهM. bovisبیمار نمی­شوند. افرادی که آلوده هستند اما بیمار نیستند را تحت عنوان عفونت پنهان سل می­نامند. افراد مبتلا به عفونت پنهان سل (LTBL) احساس مریضی نکرده، هیچ­گونه علائم بیماری نداشته و قادر به انتشار سل به سایرین نیستند. با این حال برخی از افراد مبتلا به شکل عفونت پنهان می­توانند تبدیل به بیمار سل شوند. با توجه به حساس بودن طیف وسیعی از حیوانات اهلی و وحشی نسبت بهM. bovis ، همواره کنترل و ریشه کنی سل گاوی با مشکلات فراوانی همراه می­باشد (Rua-Domenech R.D. et al., 2006).

1. 1. bovisنسبت به ضد­عفونی­کننده­ها از مقاومت تا حد زیادی برخوردار بوده و در شرایط رطوبت و تاریکی می ­تواند مدت زیادی زنده بماند. مایکو باکتریوم بوویس بطور کلی ساختمان یک باکتری را داراست. اما این باکتری مانند همه مایکوباکتریوم­ها دیواره سلولی بسیار ضخیمی دارد. عموماً یک مایکوباکتریوم در لایه سطحی خود از یک کپسول منتشر، یک دیواره دو لایه ای و غشاء پلاسمائی تشکیل شده که احتمالاً بقاء میکروب را در محیطهای نامساعد )چه در محیط و چه در داخل سلول میزبان( حفظ میکند. دیواره سلولی مایکو باکتریوم­ها از نظر ساختمان شیمیائی ترکیبی از پپتیدو گلیکان، آرابینوگالاکتان و اسید مایکولیک و همچنین لیپیدهائی همانند مایکوزیدها، Cord Factor و سولفالیپیدها بوده که این اجزاء دیواره سلولی در پاتوژنز باسیل­های سلی نقش دارند .(Rahimi M.K. et al., 2009)

۲-۲۰-۱. اهمیت سل گاوی
سل در گاوها اغلب بصورت مزمن بوده و شیوع بیماری در سطح گله به شکل پنهان اتفاق می­افتد و ممکن تعداد زیادی از جمعیت دامی موجود در یک گله به باسیل سل آلوده شوند. سل گاوی علاوه بر از دست رفتن ارزش اقتصادی، کاهش تولید شیر تا ۲۵ درصد و تلفات حیوانات مبتلا میتواند موجب ابتلاء انسان گردد. این بیماری از نظر بهداشت عمومی در جوامع انسانی نیز واجد اهمیت است. در طول قرن بیستم میزان بروز سل گاوی در کشورهای توسعه یافته روند رو به کاهش داشته است ولی در کشورهای در حال توسعه، روند رو به کاهش سل گاوی مشاهده نمی­ شود. با شیوع جهانی بیماری ایدز و اهمیت مقاومت چند داروئی در باسیل سل موجب گردیده که سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۳ میلادی سل را بیماری اولویتدار این سازمان جهانی عنوان نماید. میزان شیوع سل گاوی در کشورهای توسعه یافته و در کشورهای در حال توسعه از اختلاف زیادی برخوردار است طوری که میتوان گفت این بیماری در کشورهای توسعه یافته در حال ریشه­ کنی می­باشد ولی در کشورهای در حال توسعه نه تنها برنامه ­های کنترل و ریشه­ کنی سل گاوی پیشرفت چندانی نداشته بلکه حتی در برخی موارد میزان شیوع سل گاوی افزایش یافته است (Palmer M.V. et al., 2012).
۲-۲۱. مایکوباکتریوم بوویس ب.ث.ژ
۲-۲۱-۱. فیلوژنی
مقایسه ژنوم سویه Mycobacterium bovis (M .bovis) با M. TB از این حقیقت پرده برداشته هست که M. TB در طول دوره اهلی کردن حیوانات یعنی ۱۵۰۰۰-۱۰۰۰۰ سال قبل از، M. TB منشا گرفته است (Hewinson R.G. et al., 2006).
مطالعات مقایسه­ ای، پلی­مورفیسم­های جالبی را در ژنوم این دو گونه نشان داده است. در مقایسه سویه غیر بیماری­زای BCG M. bovis با سویه بیماریزای M. tuberclosis H37Rv چندین ناحیه موسوم به نواحی تفاوت یا (RD1-RD16) Regions of difference در BCG M. bovis H37Rv دیده می­شوند که BCG M. bovis فاقد آن­ها است و این نواحی حدود ۱۴۰ پروتئین مختلف را کد می­ کند .(Inserm., 2004) RD1 تنها ناحیه است که بطور کامل در سویه­های ضعیف شده BCG M. bovis وجود ندارد ولی در تمام اجزای مجموعه M. tuberculosis وجود دارد. چنان­چه ناحیه RD1 بوسیله complementation مجددا وارد ژنوم BCG M. bovis شود، قدرت بیماریزایی آن تا حدودی باز می­گردد. از طرفی عرضه مجدد ۱۵ ناحیه متفاوت دیگر بین BCG M. bovis و BCG M. bovis، تاثیری برتوان بیماری­زایی M.bovi BCG ندارد (Inserm., 2004).
ناحیه RD1 حاوی ژن کد کننده آنتی­ژن ۶ kDa early-secreatory Antigenic Target (ESAY-6) است که بوسیله سلول­های T انسانی شناسایی می­ شود. تمام سویه­هایی که بطور گسترده در تهیه واکسن بر علیه سل بکار رفته­اند فاقد این آنتی­ژن بوده ­اند. در نتیجه از این نظر پروتئین­های متعلق به ناحیه RD1 به عنوان اهداف بلقوه مناسبی جهت تشخیص آنتی­ژن مصونیت بخش یا بعنوان جایگزین توبرکولین ویا طراحی راه­کارهای درمانی مورد توجه قرار دارند.
مطالعات در زمینه حضور یا فقدان نواحی RD در تعداد زیادی از سویه­های کمپلکس M. tuberculosis به تعیین ارتباط ژنتیکی اعضا مختلف این کمپلکس کمک کرده و سبب شده طرح تکاملی نوین باسیل سل ارائه شود. بر اساس این طرح احتمال می­رود که M. bovis جد تکاملی M. tuberculosis باشد. رابطه تکاملی M. bovis و M. tuberculosis نیز چگونگی اشتقاق سویه­های مختلف نیز مولد واکسن ب.ث.ژ از M. bovis بیماری­زا بر اساس نواحی RD در شکل زیر آمده است (تصویر ۲-۶) .(Inserm., 2004)
تصویر۲-۶: درخت تبارشناسی زیرسویه­های مختلف BCG M. bovis بر اساس اطلاعات پراکندگی آن­ها
و خصوصیات مولکولی .(Inserm., 2004)
اختلاف ژنتیکی از نظر نواحی اختلاف بین دو سویه M. bovis و M. tuberculosis و حذف این نواحی در ب ث ژ و زیر سویه­های مختلف آن به دلیل استفاده از محیط­های کشت متفاوت و شرایط وجود دارد.
سویه­های موجود BCG M. bovis همگی از سویه ضعیف شده کالمت-گرین M. bovis در اوایل قرن بیستم بوجود آمده­اند. در پی گسترش این سویه به آزمایشگاه­های مختلف در سراسر جهان، پاساژهای مکرر بر روی محیط کشت در این آزمایشگاه­ها انجام شد و در نتیجه تغییرات ژنتیکی اضافی نظیر حذف، جهش­های نقطه­ای یا مضاعف شدن در این سویه بوجود آمد. تجریه و تحلیل تغییرات ژنتیکی همراه با اطلاعات تاریخی در مورد پراکندگی و گسترش سویه­هایBCG M. bovis اجازه میدهد سویه­های مختلف M. bovis BCG کاملا متمایز شده و کنترل کیفیت مولکولی در زمینه تولید واکسن اعمال شود. این امر همچنین به تعیین سویه­های خاصBCG M. bovis با قدرت حفاظت بخشی بیشتر کمک می­ کند (Behr M.A and Small P.M., 1999). در جدول زیر (۲-۵) برخی از این تغییرات ژنی را در سویه­های مختلف مشاهده می­کنید.
جدول۲-۵: برخی تغییرات ژنی در سویه­های BCG M. bovis (Behr MA and Small P.M., 1999)