بخش پنجم- آشنایی با حوزه معاونت توسعه مدیریت و برنامه ریزی منابع انسانی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی تهران
مقدمه:
در شرایط حاکم بر جهان امروزی، از قبیل تسهیل ارتباطات و سرعت انتقال اطلاعات، در دسترس بودن فناوری های نوین، و وجود رقابت بر سر منابع محدود، رسیدن به اهداف سازمانی با روش های سنتی مدیریتی را عملاً غیر ممکن ساخته است. مدیریت در معنای امروزی آن دیگر محدود به آگاهی از منابع سازمان نیست (که البته این بسیار ضروری است،) بلکه نیاز به نگرشی دارد که نه تنها پیش رو، بلکه فراگیر و همه جانبه توانایی رصد کردن محیط را داشته باشد. مدیریت استراتژیک به معنای دیدن و احساس کردن تغییراتی است که نه تنها در محیط اطراف در زمان حال، بلکه درک و پیش بینی وضعیت در آینده را برای مدیر استراتژیک فراهم می کند.

لذا بسیار ضروری است که مدیران سازمان های نوین، نه تنها از وضعیت سازمان خود، بلکه ذینفعان و عوامل مؤثری که در محیط اطراف فعالیت می کنند، چه در حال و چه در آینده مطلع باشند. بنابراین مدیریت استراتژیک روشی است که مدیران برای رسیدن به اهداف سازمانی در جهان پر تغییر امروزی باید از آن استفاده کنند.
محور مدیریت استراتژیک نگرش استراتژیک و یکی از ابزاریهای آن تدوین برنامه استراتژیک و اعلام و ابلاغ استراتژی های سازمان است، به نحوی که کلیه اعضای سازمان تا آخرین رده، و کلیه ذینفعان از آن باخبر و مطلع بوده و جهت حرکت خود را با آن تنظیم و اصلاح نمایند.
این معاونت بر خود لازم می داند، با توجه به رسالت و وظیفه سازمانی، توسعه مدیریت را بر اساس موارد ذکر شده فوق، و به ویژه استقرار نظام مدیریت استراتژیک، در معاونت و مدیریت های تابعه به اجرا گذارد. به همین مناسبت لازم است که کلیه مدیران و کارکنان واحدهای مختلف دانشگاه علوم پزشکی تهران، و ذینفعان خارج از دانشگاه، از راهبردهای معاونت توسعه مطلع باشند. این راهبردها بر مبنای اسناد بالادستی کشور، سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه علوم پزشکی تهران، شامل قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی، نقشه علمی سلامت کشور، و سیاست های راهبردی هیات امنا و شورای سیاست گزاری و نقشه علمی دانشگاه علوم پز ش کی تهران تدوین شده است
امید است اساتید و فرزانگان جامعه علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و کلیه عزیزانی که به نحوی این راهبردها را مرور می نمایند، با ارائه نقطه نظرات انتقادی و ارشادی، ما را در شروع این حرکت بزرگ یاری نمایند.
برنامه استراتژیک معاونت توسعه:
برای تدوین برنامه استراتِژیک معاونت توسعه، به روش برایسون (بومی شده برای دانشگاه) و از فرم هایی استفاده شد که قبلاً برای تدوین برنامه استراتژیک از آن استفاده شده بود. از آنجایی که عملاً استراتژی های معاونت توسعه از نظر فنی باید توسط مدیریت ها تدوین شود، فرم ها برای تحلیل وضعیت محیطی و تدوین استراتژی های بخش های مختلف حوزه معاونت توسعه به مدیران حوزه تحویل شد. مدیران با تدوین چشم انداز و ماموریت ها و تحلیل محیط داخلی و بیرونی، و عوامل مؤثر بر فعالیت سازمان، و اولویت بندی این عوامل، و با توجه به اسناد بالادستی به خصوص برنامه پنجم توسعه، نهایتاً وضعیت حوزه تحت مدیریت خود را از نظر وضعیت استراتژیک تحلیل و استراتژی های پنج ساله برای مدیریت مربوط را با توجه به وضعیت سازمان خود، تدوین کردند. در حوزه این معاونت استراتژی ها جمع بندی شد و موارد همسان ادغام شد و در نهایت ۱۰ استراتژی به عنوان استراتژی های معاونت توسعه تدوین و اعلام شده اند.
مراحل بعدی این برنامه عبارتند از: تدوین برنامه های عملیاتی با توجه به ۱۰ استراتژی تدوین شده معاونت، و سپس تدوین شاخص های ارزیابی میزان جاری شدن استراتژی ها و برنامه ها و در نهایت ارزیابی توسط شاخص های تدوین شده و استفاده از روش کارت امتیازی متوازن برای ارزیابی میزان جاری شدن استراتژی ها در کلیه واحدهای سازمان.
استراتژی های معاونت طی بخشنامه ای به کلیه واحدهای دانشگاه اعلام می شوند.
لارم به ذکر است که استراتژی های اعلام شده کاملاً منعطف بوده و ممکن است با توجه به نتایج ارزیابی های دوره ای، دچار اصلاح و یا تغییر (حذف یک یا چند استراتژی و اضافه شدن یک یا چند استراتژی جدید) شوند.
چشم انداز:
معاونت توسعه مدیریت و برنامه ریزی دانشگاه علوم پزشکی تهران، تامین منابع دانشگاه را با توجه به برنامه های واحدهای مختلف دانشگاه در چارچوب نظامی دانایی-محور تامین و توزیع می کند و با بهره گرفتن از فناوری های نوین و مدیریت بهینه اطلاعات و نیز استفاده از روش های مدیریتی نوین، مدیران را توانمند و ارزیابی می نماید و موجب ارتقای بهره وری در کلیه سطوح و فعالیت های واحدهای تابعه شده تا دانشگاه بتواند کلیه ماموریت های خود را به نحو احسن انجام و به اهداف از پیش تعیین شده خود دست یابد.
ماموریت ها:

• • برنامه ریزی، ارزیابی، نظارت و ارتقای مدیریت در واحدهای تابعه دانشگاه

• • تامین و توزیع منابع مالی مورد نیاز واحدهای تابعه با توجه به برنامه ها

• • تامین؛ توزیع بهینه و توانمندسازی منابع انسانی با توجه به ماموریت های واحدهای تابعه

• • احقاق حقوق دانشگاه در دعاوی

• • مدیریت و نظارت بر پروژه ها و طرح های عمرانی .

استراتژی های معاونت توسعه مدیریت و برنامه ریزی منابع:

1. 1. برون سپاری و واگذاری خدمات قابل ارائه به بخش غیر دولتی

1. 1. توسعه نظام فناوری اطلاعات با استقرار نظام جامع اطلاعات مدیریت ارائه خدمات به ارباب رجوع به صورت الکترونیک

1. 1. نهادینه سازی مدیریت دانش

1. 1. استقرار نظام مدیریت جامع کیفیت

1. 1. ارتقای بهره وری و توانمندسازی نیروی انسانی، دورکاری و آموزش مجازی

1. 1. توسعه عمرانی در چارچوب آمایش سرزمین و نظام ارزیابی راهبردی محیطی

1. 1. استقرار نظام ارزیابی و مدیریت عملکرد

1. 1. بهبود تخصیص منابع مالی

1. 1. اصلاح نظام ساختاری دانشگاه در راستای ماموریت ها و نقشه ی علمی

1. 1. استقرار نظام مدیریت استراتژیک

منشور اخلاقی : منشور اخلاقی:
هدف ما جلب رضایت کلیه ذینفعان معاونت توسعه مدیریت و برنامه ریزی منابع دانشگاه اعم از مدیران ارشد-کارشناسان-کارکنان-بیمارستانها-دانشکده ها-شرکت ها و موسسات می باشد ، مبنای عملکرد ما قوانین حاکم بر کشور در راس آن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می باشد ما خود را موظف به رعایت حقوق کلیه ذینفعان می دانیم و ارائه خدمت همراه با ادای احترام به مقام شامخ کلیه عزیزان موجب افتخار ماست سعی ما در گره گشایی از مشکلات کلیه همکاران می باشد.
دانشکده ها :

1. 1. دانشکده بهداشت

1. 1. دانشکده داروسازی

1. 1. دانشکده پزشکی

1. 1. دانشکده دندانپزشکی

1. 1. دانشکده توانبخشی

1. 1. دانشکده پرستاری و مامایی

1. 1. دانشکده پیراپزشکی

1. 1. دانشکده طب سنتی

1. 1. دانشکده مدیریت

1. 1. دانشکده مجازی

1. 1. دانشکده دوره های شبانه

1. 1. دانشکده فن آوریهای نوین

1. دانشکده تغذیه و رژیم شناسی

نمودار ۴-۶- نمودار هیستوگرام متغیر حمایت محیطی ادراک شده ۶۱
نمودار ۴-۷- نمودار هیستوگرام متغیر پویایی محیطی ادراک شده ۶۲
نمودار ۴-۸- نمودار هیستوگرام متغیر نگرش ۶۳
نمودار ۴-۹- نمودار هیستوگرام متغیر هنجارهای ذهنی ۶۴
نمودار ۴-۱۰- نمودار هیستوگرام متغیر کنترل رفتاری ادراک شده ۶۵
نمودار ۴-۱۱- نمودار هیستوگرام متغیر تمایل به کارآفرینی سازمانی ۶۶
چکیده
امروزه سازمان ها نه تنها، به پرورش رفتار کارآفرینانه جهت رقابت موفق در این محیط متغیر و پیچیده نیاز دارند، بلکه برای ادامه حیات و رشد، باید هرچه بیشتر خلاق و نوآور باشند. از اینرو برای این که سازمان ها در بازار، رقابتی تر عمل کنند باید رویکردی کارآفرینانه داشته باشند. لازمه بهره مندی از مزایای کارآفرینی سازمانی، شناخت دقیق عوامل تاثیرگذار بر تمایل به بروز رفتارهای نوآورانه و کارآفرینانه در سازمان است. از اینرو، تحقیق حاضر به بررسی عوامل موثر بر تمایل به کارآفرینی سازمانی پرداخته است. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق، بانک های خصوصی شهر رشت (شامل بانکهای صادرات ایران، ملت، قوامین، پارسیان، پاسارگاد و بانک تجارت) مورد بررسی قرار گرفتند. برای جمع آوری داده ها تعداد ۴۰۰ پرسشنامه در ۴۰ شعبه از این شش بانک خصوصی فعال در سطح شهر رشت (هر شعبه ۱۰ عدد پرسشنامه) توزیع گردید که از این تعداد، ۳۲۸ عدد پرسشنامه قابل قبول استخراج شد که مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. ضمنا در تحقیق حاضر از شیوه نمونه گیری غیراحتمالی در دسترس استفاده شده است. در ادامه از مدل یابی معادلات ساختاری جهت آزمون ۷ فرضیه مطرح شده در این تحقیق استفاده به عمل آمد. روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نوع علّی است. نتایج به دست آمده از آزمون فرضیه ها نشان می دهد که نگرش، هنجارهای ذهنی و همچنین کنترل رفتاری ادراک شده به طور مستقیم بر تمایل به کارآفرینی سازمانی تاثیر دارند. همچنین متغیرهای انگیزش، مهارت های فردی، حمایت محیطی ادراک شده و پویایی محیطی ادراک شده بطور غیرمستقیم بر تمایل به کارآفرینی سازمانی تاثیر می گذارند. بعلاوه مشخص گردید که متغیرهای انگیزش و مهارت های فردی بر نگرش تاثیر مثبت داشته و متغیرهای حمایت محیطی ادراک شده و پویایی محیطی ادراک شده نیز بر کنترل رفتاری ادراک شده تاثیر مثبت دارند.

واژگان کلیدی: کارآفرینی سازمانی، صنعت بانکداری، نوآوری
فصـل اول
کلیـات تحقیـق
۱-۱ مقدمه
از مهمترین ویژگیهای جهان امروز، تغییرات گسترده، افزایش پیچیدگیها و رقابتهاست و سازمانهای امروزی در محیطی پیچیده و در عین حال پویا فعالیت می کنند. تحولات عظیم و مستمر از خصوصیات این محیط و فضای کسب و کار است که لزوم توجه به هماهنگی با محیط را پررنگ می کند (۷۳۷، ۲۰۰۷ ،Menzel et al). از سوی دیگر، اقتصاد جهانی در شرف تحول و ایجاد تغیرات ژرف و اساسی است و بالطبع سازمانهای تولیدی و خدماتی نیز از این امر مستثنی نیستند. شرایط محیطی و رقابتی به حدی پیچیده، پویا و نامطمئن است که سازمانها دیگر نمی توانند تنها با تغیرات روبنایی مانند تغییر روشها، سیستمها، ساختار، فناوری و غیره حیات و بقای بلندمدت خود را تضمین کنند (۶۶۸، ۲۰۱۲ ،Boso et al). همچنین آنها نمیتوانند فقط با تعدادی از افراد خلاق و کارآفرین و یا اجرای چند طرح کارآفرینانه بر رقبای کوچک، چابک، نوآور، فرصت گرا و کم هزینه فائق آیند (۲۰۹ ،۲۰۱۱ ،D’Souza and Mulla)، بلکه باید شرایطی را فراهم کنند تا همه کارکنان روحیه کارآفرینانه پیدا کنند و بتوانند براحتی، مستمر و بطور فردی یا گروهی فعالیتهای کارآفرینانه خود را به اجرا درآورند. این مهم مستلزم پیاده سازی پدیده ای مهم تحت عنوان کارآفرینی سازمانی است (حسین پور و زارعی وش، ۱۳۸۹، ۱۷۲-۱۷۱). کارآفرینی سازمانی به مفهوم تعهد شرکت به ایجاد و معرفی محصولات جدید، فرآیندهای تازه و سیستمهای سازمانی نوین است (مقدسی، ۱۳۸۸، ۳). بعبارت دیگر، کارآفرینی سازمانی، فرآیندی است که در آن محصولات یا فرآیندهای نوآوری شده از طریق القا و ایجاد فرهنگ کارآفرینانه در یک سازمان به منظور دستیابی به نتایج نوآورانه برخوردار هستند. این فرایند نیازمند تمایل به کارآفرینی است. تمایل به کارآفرینی سازمانی، به مفهوم سازی و پیاده سازی یک ایده، فرایند، محصول، خدمت یا یک کسب و کار جدید دلالت دارد (۱۶۴ ،۲۰۱۰ ،Srivastava and Agrawal). در نتیجه، امروزه شناسایی عوامل موثر بر کارآفرینی سازمانی به یک ضرورت برای سازمان ها تبدیل شده است. کارآفرینی سازمانی تحت تاثیر عوامل بسیار زیادی قرار دارد که در این تحقیق، بر اساس مدل تحقیق فینی و همکاران (۲۰۱۳) تاثیر انگیزش، مهارت های فردی، حمایت محیطی ادراک شده، پویایی محیطی ادراک شده، نگرش، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری ادراک شده بر کارآفرینی سازمانی مورد سنجش قرار خواهد گرفت.
۱-۲ بیان مسأله
امروزه صنعت بانکداری به عنوان بخشی از بازار خدمات، در تمام دنیا به کسب و کاری کاملاً رقابتی تبدیل شده است. در ایران هم با توجه به تحولاتی که اخیراً در صنعت بانکداری رخ داده است از جمله،گسترش بانک های خصوصی و پیوستن بانک های دولتی به بخش خصوصی، رقابت در این صنعت در حال افزایش است. (محمدیان و شفیع ها، ۱۳۸۷، ۵۵). از طرف دیگر، تا چند سال اخیر صنعت بانکداری ایران تحت سلطه کامل بخش دولتی بود و بانکها در یک محیط غیررقابتی و باثبات فعالیت می کردند و ضرورتی برای توجه به کیفیت خدمات نمی دیدند، اما در سالهای اخیر، ظهور بانکهای خصوصی، فضای صنعت بانکداری را دگرگون نمود و اکنون رقابت در این بخش نیز به شدت افزایش یافته است (شاهین و ابوالحسنی، ۱۳۸۹). افزایش تعداد بانکها و رقابت میان آنها، پیامدهایی از قبیل کاهش سهم بازار را در پی داشته است. از اینرو بانکها برای بدست آوردن سهم بیشتر از بازار، ناگزیر بدنبال راه هایی جهت کسب رضایت بیشتر و وفاداری مشتریانشان هستند. با توجه به شدت رقابت در صنعت بانکداری، امروزه بسیاری از این بانکها به دنبال ایده های کارآفرینانه و نوآورانه هستند و گرایش و اشتیاق بیشتری به استفاده از کارآفرینی نشان میدهند (۳۵۲ ،۲۰۰۳ ، Dess et al). پیچیدگی و تلاطم محیط کسب و کار امروز، سازمان ها را وادار کرده تا در پاسخگویی به تغییرات محیطی توانایی های خود را افزایش دهند. در پاسخ به تغییرات قابل توجه در محیط کسب و کار، بسیاری از سازمان ها اهمیت بیشتری به کارآفرینی برای ایجاد ارزش جدید به مشتریانشان قائل می شوند (مبینی دهکردی، ۱۳۹۱، ۴۸). در واقع، شرایط محیطی یک سازمان و تقاضای گسترده از آن و همچنین وجود فرصت ها و تهدیدات، تصمیم گیری استراتژیک را به یک عنصر کلیدی در سازمان تبدیل نموده است. بهره گیری از کارآفرینی سازمانی و ایده های نوآورانه که سرچشمه آن از درون سازمان است، از جمله استراتژی هایی است که برخی از سازمانها از آن بهره می گیرند. با نهادینه شدن کارآفرینی در سازمان نه تنها افراد سازمان علاقه مند به ایجاد تغییر در محیط پیرامون خود می شوند، بلکه نوآوری های موردنظر سازمان را نیز راحت تر می پذیرند و در نتیجه سازمان سریع تر با محیط وفق می یابد (کمالیان و دیگران، ۱۳۸۹، ۱۸۴). برخلاف سازمان های محافظه کار که خطرگریز و به دور از نوآوری هستند، سازمان های کارآفرین خطرپذیر، نوآور و پیشرو می باشند (یداللهی فارسی و دیگران، ۱۳۸۵، ۵۸). تمایلات کارآفرینانه افراد سازمان یکی از ویژگیهای اساسی و ضروری برای عملکرد بالای سازمان می باشد (مبینی دهکردی، ۱۳۹۱، ۴۸). کارآفرینی سازمانی یکی از عواملی است که بیشترین تاثیر را بر موفقیت و رشد اقتصادی بنگاه ها، کشورها و دولت ها دارد. ضرورت کارآفرینی سازمانی ناشی از ناسازگاری و عکس العمل کند سازمان ها نسبت به تغییرات روزافزون، سریع و پیچیده و نامطمئن محیطی بوده و سرعت عمل و نوآوری را به عنوان عوامل کلیدی و رمز حیات و بقای سازمان در صحنه رقابتهای فشرده امروزی معرفی می کند (یداللهی فارسی و دیگران، ۱۳۸۵، ۵۶-۵۵). از این رو شناسایی و توجه به عوامل موثر بر تمایل به کارآفرینی سازمانی، اولین قدم و اساسی ترین مساله سازمان های امروزی محسوب می شود. کارآفرینی سازمانی، عنصر مهمی در توسعه اقتصادی و سازمانی بشمار می رود و نه تنها می تواند برای سازمان های بزرگ اهمیت داشته باشد، بلکه می تواند برای سازمان های کوچک و متوسط نیز مهم باشد (۲۰۰۴ ،Bohringer and Maurer). بعلاوه، کارآفرینی سازمانی موجب تغییرات ساختاری، به چالش کشیدن فرهنگ سازمان حاکم، تشکیل گروه های کارآفرینانه و ایجاد دیدگاه مشترک بین کارکنان و مدیران برای رسیدن به آرمان سازمان و در نهایت کارآفرین شدن سازمان می شود (یداللهی فارسی و دیگران، ۱۳۸۵، ۵۹). در واقع، کارآفرینی سازمانی، فرآیندی است که در آن سازمان می کوشد تا همه کارکنان بتوانند در نقش کارآفرین انجام وظیفه کنند و تمام فعالیت های کارآفرینانه فردی و گروهی به طور مستمر، سریع و راحت در سازمان مرکزی یا تحت پوشش به ثمر برسد. در کارآفرینی سازمانی، یک سازمان محیطی را فراهم می سازد تا اعضا بتوانند در امور کارآفرینی مشارکت کنند و طی آن محصولات، خدمات یا فرآیندهای نوآورانه از طریق ایجاد فرهنگ کارآفرینانه به ظهور می رسند (انصاری و سلمانی زاده، ۱۳۸۸، ۱۷۲-۱۷۱). امروزه بسیاری از سازمان ها به لزوم کارآفرینی سازمانی پی برده اند. این تغییر گرایش در استراتژی سازمان ها در پاسخ به سه نیازی است که بر آنها تحمیل گردیده است: ۱) افزایش سریع رقبای جدید، ۲) ایجاد حس بی اعتمادی نسبت به شیوه های مدیریت سنتی در سازمان ها و ۳) خروج بهترین نیروهای کار از سازمان ها و اقدام آنها به کارآفرینی مستقل (۴۷۸، ۲۰۱۲ ،Adonisi and Van Wyk). کارآفرینان سازمانی فاصله میان نوآوران و مدیران سازمان را از بین میبرند، ایده های جدیدی را مطرح و آن ها را به واقعیت های پرسودی تبدیل می کنند، از یک دورنمای قوی برخوردار هستند و شهامت تحقق بخشیدن به آن را نیز دارند، می توانند تصور کنند که چه کسب و کاری و چه تولیداتی مورد نیاز مشتریان می باشد و بالاخره اینکه آنها قادر به ترسیم فرایند کارآفرینی از ایده تا عمل هستند (کمالیان و دیگران، ۱۳۸۹، ۱۸۶). پذیرفته شده که کارآفرینی سازمانی برای سازمان هایی که در پی کارآیی و اثربخشی هستند، یک نیاز اساسی است (کاوسی و زنجان طلب، ۱۳۹۰، ۲۱۸). در نتیجه، کارآفرینی سازمانی راهبردی است جهت رشد؛ و ابزاری موثر برای دستیابی به مزایای رقابتی می باشد (یداللهی فارسی و دیگران، ۱۳۸۵، ۵۶). با این تفاسیر و با توجه به تاکیدی که در ادبیات موضوع بر اهمیت و ضرورت کارآفرینی سازمانی صورت گرفته، تحقیق حاضر بر آن است تا عوامل موثر بر تمایل به کارآفرینی سازمانی را در بانک های خصوصی شهرستان رشت بررسی نماید. لذا به منظور دستیابی به هدف مورد نظر سوال پژوهشی ذیل مطرح گردیده است: «عوامل موثر بر تمایل به کارآفرینی سازمانی در بانک های خصوصی شهرستان رشت کدامند؟».
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق
امروزه بر کسی پوشیده نیست که در دنیای پرتلاطم و متغیر، دوام و توسعه سازمان ها در گروی همسو شدن با تحولات سریع و گام نهادن در مسیر کارآفرینی می باشد. سازمان های کارآمد و موفق، سازمان هایی هستند که کارآفرینی را بعنوان جزء تفکیک ناپذیری از ویژگیها و خصایص خود دانسته و در جهت تقویت روحیه کارآفرینی سازمانی، از هیچ کوششی فروگذار نکنند. بنابراین سازمان هایی در عرصه رقابت موفق خواهند بود که خلاقیت و نوآوری را وظیفه اصلی خود بدانند (۱۴۶ ،۲۰۱۲ ،Litzky et al). واژه کارآفرین سازمانی در سال ۱۹۸۵ توسط «گیفورد پینکات» از ترکیب دو واژه Intracorporate و Entrepreneur ابداع شد. او تلاش کرد راه هایی برای ایجاد کارآفرینی در درون سازمان و تبدیل سازمان ها به سازمان های کارآفرینانه ارائه کند. کارآفرینان سازمانی اشخاصی هستند که در درون سازمان های بزرگ اعمال و رفتار کارآفرینانه دارند و در همه سطوح سلسله مراتب سازمانی یافت می شوند. آنها از طریق فرایند کارآفرینی باعث تحول در سازمان می شوند. عنصر کلیدی کارآفرینی سازمانی، نوآوری است. مطابق این نظریه، هر انسان مدیر یا غیرمدیری در درون سازمان از استعداد خلاقیت برخوردار است. خلاقیت با ساختن و یافتن فکرهای جدید و نوآوری با کاربرد آنها سر و کار دارد. نوآوری می تواند در اشکال مختلف مانند نوآوری در فرآیندها و روشها، نوآوری در محصولات یا خدمات و نوآوری در نحوه انجام امور در درون سازمان ها ظاهر شود. امروزه مفهوم کارآفرینی سازمانی به طور گسترده در تلاش برای ایجاد روحیه کارآفرینی در درون سازمان های بزرگ است (عابدی، ۱۳۸۱، ۱۱۶-۱۱۵). طی سال های اخیر، ایجاد و تاسیس مشاغل کارآفرینانه سهم عمده ای از مشاغل ایجاد شده را به خود اختصاص داده است. برخی کشورهای پیشرفته صنعتی برنامه های حمایتی گسترده ای را از کارآفرینان تدوین نموده و به اجرا گذاشته اند. هر اندازه که نقش و اهمیت کارآفرینان در رشد و توسعه اقتصادی بیشتر آشکار می شود، ضرورت شناخت زمینه های کارآفرینی بیشتر احساس می شود (زارع و دیگران، ۱۳۸۶، ۷۲). کارآفرینی سازمانی یک نوع رفتار سازمانی است. رفتار سازمانی تابعی از عوامل زمینه ای و ساختاری است. برای اینکه رفتار سازمانی کارآفرینانه باشد و سازمان با رویکرد کارآفرینی به هدف های توسعه ای دست یابد، می بایست عوامل زمینه ای و ساختاری اثرگذار بر توسعه کارآفرینی سازمانی شناسایی و مدیریت شوند (یداللهی فارسی، ۱۳۸۴، ۱۳۳-۱۳۲). کارآفرینی سازمانی، شامل پرورش رفتارهای کارآفرینانه در سازمان است. سازمان ها می توانند خلاقیت و نوآوری را از طریق تشویق کارکنان برای فکرکردن توسعه بدهند و به آنها برای تعقیب برنامه هایشان، آزادی و انعطاف پذیری بدهند، بدون اینکه آنها را در باتلاق بوروکراتیک قرار دهند. از این رو کارآفرینی سازمانی به عنوان سیستم توانمندسازی افراد تلقی می گردد که خلاقیت کارکنان را به طور برنامه ریزی شده و سنجیده به کار می گیرد (۲۸۰ ،۲۰۰۵ ،Luo et al). مسلما با توجه به پیچیده شدن سازمان ها، رشد تکنولوژی، نو و بدیع بودن علم سازمان ها، مدیران به طور روزافزون تلاش می کنند دریابند چگونه سازمان های خود را کارآفرین و خلاق سازند تا باعث رشد و موفقیت سازمان هایشان شوند، زیرا اگر ایده نو وارد سازمان نشود، رو به زوال می روند. در واقع، برای سازمان های امروز، خلاقیت و نوآوری و کارآفرینی هر کدام به مثابه پله های نردبان ترقی هستند که باید با آگاهی کامل و موفقیت طی شود (طاهری و همکاران، ۱۳۸۹، ۴۶). با این تفاسیر و با عنایت به اینکه کارآفرینی سازمانی و به تبع آن سازمانهای کارآفرین، از مهمترین عوامل پیشرفت کشورهای امروزی محسوب می شوند و نیز با توجه به نیاز فعلی کشور برای پیشرفت و توسعه و رسیدن به جایگاه واقعی، کارآفرینی سازمانی می تواند کشور را در رسیدن به این مهم یاری رساند (فراهانی و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۳-۴۲). بنابراین شناسایی عوامل موثر بر تمایل به کارآفرینی سازمانی می تواند بسیار حائز اهمیت باشد.
۱-۴ اهداف تحقیق
۱-۴-۱ هدف اصلی:
هدف اصلی تحقیق حاضر، سنجش تاثیر عوامل موثر بر تمایل به کارآفرینی سازمانی در بانک های خصوصی شهرستان رشت (شامل بانکهای صادرات ایران، ملت، قوامین، پارسیان، پاسارگاد و بانک تجارت) می باشد.
۱-۴-۲ اهداف فرعی:
- سنجش تاثیر انگیزش بر نگرش
- سنجش تاثیر مهارت های فردی بر نگرش
- سنجش تاثیر حمایت های محیطی ادراک شده بر کنترل رفتاری ادراک شده
- سنجش تاثیر پویایی محیطی ادراک شده بر کنترل رفتاری ادراک شده
- سنجش تاثیر نگرش بر تمایل به کارآفرینی سازمانی
- سنجش تاثیر هنجارهای ذهنی بر تمایل به کارآفرینی سازمانی
- سنجش تاثیر کنترل رفتاری ادراک شده بر تمایل به کارآفرینی سازمانی
۱-۴-۳ هدف کاربردی:
کمک به مدیران سازمان ها به ویژه مدیران بانک های خصوصی به منظور طراحی سیستم ها و استراتژی های مناسب برای تقویت و توسعه فعالیت های نوآورانه و کارآفرینانه در سازمان، با بهره گرفتن از نتایج تحقیق.
۱-۵ چارچوب نظری
هر تحقیق به یک چارچوب نظری نیاز دارد. چارچوب نظری مبنایی است که تمام تحقیق بر روی آن قرار داده میشود و یک شبکه منطقی، توسعه یافته، توصیف شده و کامل بین متغیرهایی است که از طریق فرآیندهایی مانند مصاحبه، مشاهده و بررسی ادبیات و موضوع فراهم میشود (خاکی، ۱۳۸۲، ۱۶۳). در نتیجه، پس از شناسایی متغیرهای مناسب باید شبکه ای از روابط میان متغیرها تدوین شود تا بتوان فرضیه های مرتبط با آن را پدید آورد و سپس آزمود. با این تفاسیر، مدل مفهومی تحقیق حاضر، برگرفته از مدل طراحی و ارائه شده در تحقیق «فینی و همکاران» (۲۰۱۲) به شکل زیر می باشد. ۸ متغیر این تحقیق عبارتند از: انگیزش، مهارت های فردی، حمایت محیطی ادراک شده، پویایی محیطی ادراک شده، نگرش، هنجارهای ذهنی، کنترل رفتاری ادراک شده و کارآفرینی سازمانی. انگیزش را تمایل به سطوح بالایی از تلاش جهت دستیابی به اهداف سازمانی تعریف می کند، به شرط آنکه تلاش، توانایی برآوردن برخی نیازهای شخص را داشته باشد (۱۲۵۸ ،۲۰۰۲ ،Franco et al). موضوع انگیزش، نقش محوری در حیطه مدیریت، به لحاظ عملی و نظری، ایفا می کند. مدیران انگیزش را بخشی جداناپذیر از معادله عملکرد در تمامی سطوح می دانند، در حالی که پژوهشگران سازمانی آنرا سنگ بنای بنیادین در توسعه نظریات سودمند در رابطه با فعالیت های مدیریتی اثربخش تلقی می کنند (۴۱۹ ،۲۰۰۵ ،Lynch et al). ضمنا مهارت های فردی کارکنان نیز شامل کنترل و نظم درونی، نوآوری، ریسک پذیری، توانایی اداره تغییر، تغییر محوری، پافشاری، رهبری دوراندیشی. ضمنا مهارت های مدیریتی کارآفرینان شامل برنامه ریزی و تعیین اهداف، تصمیم گیری، روابط انسانی، مهارت های مالی و حسابداری، مذاکره، توسعه است (هیستریچ، ۱۳۸۳). همچنین عوامل محیطی‌ نیز می توانند فعالیت‌های کارآفرینی را تسهیل کنند یا مانع ایجاد آنها شوند و آنها نقش مهمی‌در ایجاد قصد یک فرد برای تاسیس یک کسب و کار جدید ایفا می‌‌کنند (۶۲ ،۲۰۰۴ ،Kristiansen and Indarti). بسیاری از پژوهشگران پیشنهاد می کنند که در مطالعات قصد کارآفرینانه باید به جای محیط واقعی‌، تصورات فرد از محیط مورد مطالعه قرار گیرد، زیرا انتظار می رود که تصوّرات فرد از محیط بیشتر از محیط واقعی‌ بر قصد کارآفرینانه تاثیر گذار باشد. یک فرد بر اساس تصوّرات و برداشت شخصی‌خود درباره محیط پیرامون، می تواند تصمیم بگیرد که آیا یک کسب و کار جدید را شروع نماید یا خیر (۲۳۷ ،۲۰۰۵ ،Arenius and Minniti). از جمله عوامل محیطی ‌مهم، موانع ادراک شده و حمایت‌های ادراک شده می باشند. بر حسب حمایت ادراک شده، اگر افراد تصور کنند که محیط کسب و کار مناسب است، ممکن است آنها مایل به ورود در فعالیت‌های کار آفرینی باشند. همچنین حمایت خویشاوندان یکی ‌از عوامل محیطی ‌مهم می‌‌باشد. مطالعات نشان می دهند که حمایت از طرف اعضای خانواده، آشنایان و دوستان با توسعه کارآفرینی ارتباط دارد و در شکل دادن نگرش مثبت نسبت به یک کسب و کار بخصوص بسیار مهم می‌‌باشد (۵۶ ،۲۰۰۹ ، Ismail et al). از سوی دیگر، قابلیت های پویا برای سازمانها این امکان را فراهم می آورند تا بر این تغییرات مداوم تاثیرگذار باشند. محیط های پویا و زنده موجب پرورش و بروز استعدادها، توانایی ها، مهارت ها و فرصت هایی می شوند که ممکن است تاکنون ایجاد نشده باشد. این امر از طریق تحت تاثیر قرار گرفتن کارآفرینی از پدیده های درون و بیرون سازمانی حاصل می شود (۱۳۰ ،۲۰۱۱ ،Todorovic et al). همچنین افراد نگرشی مثبت به کسی و کارهایی دارند که افراد دیگر آن کسب و کارها را مهم ارزیابی می کنند. پیشینه خانواده، قرار گرفتن در معرض کسب و کار دیگران و تجربهی قبلی در زمینهی کارآفرینی در نگرش افراد نسبت به توسعه کارآفرینی تأثیرگذار خواهد بود. لذا هر اندازه افراد نگرش مثبت نسبت به فعالیت های کارآفرینانه داشته باشند، بدون تردید کارآفرینی را به عنوان امری شدنی و امکان پذیر درک کرده و احتمال موفقیت آن ها بیشتر می گردد (۱۰۹۲ ،۲۰۰۷ ،Carr and Sequira). یک مدیریت و برنامه‏ ریزی شایسته و درست در خصوص کارآفرینی نیاز به داشتن نگرش صحیح و مثبت در این زمینه است تا رفتار افراد را در این جهت تحت تاثیر قرار دهد (صمدی و شیرزادی، ۱۳۸۶). کنترل رفتاری ادراک شده همان عقاید افراد در چگونگی تسهیل کردن خلق ارزش از طریق تعامل نوآورانه، فعالیت های مخاطره پذیر و اقدامات فعال در محیط سازمانی در نظر گرفته می شود (Fini et al, 2012). ضمنا هنجارهای ذهنی در قالب فرهنگ جامعه جای می گیرد. فرهنگ یک جامعه را مجموعه ای عمده از افکار و فعالیت ها، ارزش ها و باورهای مشترک تعریف می کنند (۴۴ ، ۲۰۱۰ ،Karimi et al ). این رویکرد، کارآفرینی را به زمینه فرهنگی اجتماعی مرتبط می کند و به فرهنگ به عنوان عامل تعیین کننده کارآفرینی می نگرد و برای رشد کارآفرین در یک جامعه، تناسب بین سازه های ایدئولوژیکی و رفتار اقتصادی را ضروری می داند. در مجموع، ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎى ذﻫﻨﻰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻓﺮد، اﻓﺮاد و ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺧﺎص ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﻰﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ رﻓﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﯾـد اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ را ﻣـﺸﺨﺺ ﻣـﻰ ﮐﻨـﺪ. ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾـﻦ ﺑـﻪوﺳـﯿﻠﻪ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﺪن روى ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎى ذﻫﻨﻰ ﯾﻌﻨﻰ اﺛﺮ اﻓـﺮاد ﺗﺎﺛﯿﺮﮔـﺬار ﯾﺎ اﻓﺮاد ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺮ اﻓﺮاد ﺗﺤـﺖ ﻧﻈـﺮ در ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣـﯽﺗـﻮان ﺟـﻮ ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﺮرﺳـﯽ ﮐﺮد (۵۱۱ ، ۲۰۰۳ ،Licht and Siegel).
نگرش کارکنان
انگیزش کارکنان
مهارتهای فردی کارکنان
تمایل به کارآفرینی سازمانی
هنجارهای ذهنی کارکنان
حمایت محیطی ادراک شده از جانب کارکنان
کنترل رفتاری ادراک شده کارکنان
پویایی محیطی ادراک شده از جانب کارکنان
شکل ۱-۱ مدل تحقیق (۳۹۶ ،۲۰۱۲ ،Fini et al)
۱-۶ فرضیه های تحقیق
فرضیه ۱- انگیزش کارکنان بانک های خصوصی شهرستان رشت بر نگرش آنان تاثیر دارد.
فرضیه ۲- مهارت های فردی کارکنان بانک های خصوصی شهرستان رشت بر نگرش آنان تاثیر دارد.
فرضیه ۳ – حمایت های محیطی ادراک شده از جانب کارکنان بانک های خصوصی شهرستان رشت بر کنترل رفتاری ادراک شده آنان تاثیر دارد.
فرضیه ۴ – پویایی محیطی ادراک شده از جانب کارکنان بانک های خصوصی شهرستان رشت بر کنترل رفتاری ادراک شده آنان تاثیر دارد.
فرضیه ۵ - نگرش کارکنان بانک های خصوصی شهرستان رشت بر تمایل به کارآفرینی سازمانی تاثیر دارد.
فرضیه۶-هنجارهای ذهنی کارکنان بانکهای خصوصی شهرستان رشت بر تمایل به کارآفرینی سازمانی تاثیر دارد.
فرضیه ۷ – کنترل رفتاری ادراک شده کارکنان بانک های خصوصی شهرستان رشت بر تمایل به کارآفرینی سازمانی تاثیر دارد.

۳۵۰۰

۱ → ۳

۳

۳

۲ → ۳

۳

۱۲

شکل ‏۴‑۳- تعادل بین پایداری مدل و توابع Z₁ و Z₂
در شکل ۴-۳ یک تحلیل حساسیت روی ضریب پایداری مدل برای مدل­های تک هدفه ۱ و ۲ و نیز مدل دو هدفه Lp-metrics صورت پذیرفته است. همانطور که شکل ۴-۳-الف اثبات می­نماید در مدل شماره ۲، مقدار تابع هدف Z₁ با افزایش مقدار ω بصورت نمایی افزایش پیدا می­ کند اما در مدل­های شماره ۱ و مدل Lp-metrics این افزایش در مقایسه با مدل شماره ۲ قابل ملاحظه نیست. این امر را می­توان با ذکر این نکته که در مدل شماره ۲، جریمه انحراف از موجه نشدن جواب، لحاظ نشده، توجیه نمود. شکل ۴-۳-ب بهترین و بدترین مقادیر مدل­های شماره ۱ و ۲ را نشان می­دهد و می­توان نتیجه گرفت این مقادیر به مقدار ضریب پایداری مدل (ω) حساسیت نشان نمی دهد. همچنین این شکل نشان می­دهد که مدل Lp-matrics طوری رفتار می­ کند که مقادیر Z₂ , Z₁ حتی الامکان به مقادیر بهینه شانZ₂^*, Z₁^* نزدیک هستند.

شکل ‏۴‑۴- رابطه بین پایداری مدل و مقدار Z₁ بدست آمده از مدل Lp-metrics
در شکل ۴-۴ یک تحلیل حساسیت برای پایداری مدل در مقابل پایداری جواب برای مقادیر تابع هدف اول (Z₁) منتج شده از حل مدل Lp-metrics گزارش شده است. همانطور که انتظار می­رفت، با افزایش مقدار ω مقادیر Z₁ افزایش می­یابد اما شیب این افزایش به تدریج کاهش می­یابد.
روش حل پیشنهادی مدل ۲
به منظور فائق آمدن بر پیچیدگی حل مسائل چند هدفه تصادفی، دو تکنیک مختلف اپسیلون-محدودیت ارتقاء یافته^[۲۳۱] و تجزیه ال-شکل^[۲۳۲] را بکار می­بندیم. به این ترتیب که روش اپسیلون-محدودیت یک چارچوب کلی برای بدست آوردن جواب­های پارتویی در مسائل چند هدفه ارائه می­دهد و در درون این چارچوب روش ال-شکل را تعبیه نموده تا با فراخوانی متوالی آن در هر تکرار، مسئله برنامه­ ریزی تصادفی دو مرحله ای را حل نماید. در ادامه به توضیح الگوریتم­های پیشنهادی می­پردازیم.
روش اپسیلون-محدودیت ارتقاء یافته

کباب کن دل و خونش تو می به رغبت خور
فغان که مطرب مجلس ز نشتر مضراب
مرا چو صورت آیینه روی او اهلی

کجا به مسجد و محراب سر فرود آورد
نهاد سر به زمین و تو را سجود آورد
زیان او همه از عشق رو به سود آورد
مرنج از آن که می و نقل دیر و زود آورد
که ناتوان تو در خانه آنچه بود آورد
خراش در رگ و جان از خروش عود آورد
هزار بار عدم کرد و در وجود آورد

وزن:مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن / بحر مجتث مثمن اصلم
موضوع کلی: عشق وآوارگی راه عشق وتحمل سختی ها برای رسیدن به وصال معشوق

غزل مردّف با ردیف فعلی.
۱-فلک، کنایه از روزگار./ دروجود آوردن، کنایه از خلق کردن./ کجا، استفهام انکاری است./ مسجد ومحراب وسرفرود آوردن، تناسب./
۲-دوطاق ابرو، تشبیه بلیغ اضافی./ قبله گاه بودن دو طاق ابرو، تشبیه بلیغ اضافی./
۳-سودای عقل، تشبیه بلیغ اضافی./ زبان شدن، کنایه از به حرف آمدن وسخنگو شدن./ عقل وعشق ، تضاد./
۴-تو شاه حسنی، تشبیه بلیغ اضافی./ می ونقل، تناسب./ دیر وزود، تضاد./
۵- می به رغبت خور، به رغبت می خور، ویژگی سبکی است./ ناتوان ، کنایه از عاشق ومصراع دوم کاربرد اصطلاحات عامیانه در شعر ویژگی سبکی است./
۶-مطرب ومضراب وعود، تناسب است./ مضراب یا زخمه وسیله ای برای به صدا در آوردن تار./ عود، اصطلاح موسیقی نام یکی از مقامات موسیقی است./
۷-چو صورت آیینه، تشبیه ./ صورت آیینه کنایه از چیز ناپایدار./ عدم و وجود، تضاد./ عدم کردن، کنایه از نابود ساختن./
غزل ۴۷۴

خاری که راه در دل از آن جور پیشه کرد
سنگین دلی است صورت شیرین که کوهکن
مردم پری به شیشه،گر از ساحری کنند
هر کس که مست آهوی چشم تو گشته است
ورد فرشته بود چو اهلی طریق من

از بس که ماند در دلم آن خار ریشه کرد
بوسی تراش ازو نتواند به تیشه کرد
چشم خوش تو مردم ساحر به شیشه کرد
مشنو که پنجه با سک او شیر بیشه کرد
تعلیم غمزه ی تو مرا سحر پیشه کرد

وزن:مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن / بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف
موضوع کلی: عشق وآوارگی راه عشق
غزل مردّف با ردیف فعلی.
۱-خار ، استعاره از مشکلات راه عشق./ جور پیشه، کنایه از معشوق./ ریشه کردن خار در دل، اغراق است./پیشه و ریشه، جناس ناقص اختلافی./
۲-بیت اشاره به داستان عشق ورزی شیرین و فرهاد دارد. رجوع کنید به غزل۳۵۴٫/ سنگین دل، کنایه از ظالم وستمگر./
۳-پری در شیشه کردن، کنایه از ساحری کردن./ مصراع دوم تشخیص ومفهوم آن زیبایی چشم معشوق است./ تشبیه چشم به شیشه ، تشبیه مضمر می باشد./ ساحر، جادوگر./
۴- آهوی چشم، کنایه از چشم زیبا همچون چشم آهو./ پنجه در پنجه کسی کردن، کنایه از جنگیدن./
۵-غمزه، ناز وکرشمه ی چشم معشوق رجوع کنید به غزل ۳۲۹٫/

پیشینه پژوهش
مقدمه:
بخش اول: گستره ومبانی نظری مسأله مورد پژوهش
بخش دوم: بررسی پیشینه مطالعاتی
در بخش اول که گستره نظری مسأله مورد پژوهش را در بر می‎گیرد، پژوهشگر سعی دارد پیشنه نظری مسأله مورد پژوهش را مطرح نماید. ابتدا به تاب آوری واهمیت آن و سپس به نگرش مذهبی وشیوه های فرزندپروری والدین پرداخته می‎شود و درادامه به رابطه بین این عوامل اشاره می‎شود. و در بخش دوم به بررسی پیشینه مطالعاتی پژوهش حاضر پرداخته می‎شود.
پس از پایان گرفتن دوره کودکی،فرد واردمرحله ای می شودکه شرایط آن با شرایط دوره قبل کاملا متفاوت است.به این دوره دوره نوجوانی می گویند.نوجوانان دراین دوره پرتلاطم زندگی خودبا مشکلات متعددی روبه روهستند.درسال اخیر مشکلات استرس زای نوجوانان (از جمله:شکست تحصیلی،مشکلات ارتباطی با اطرافیان،جدایی والدین،مرگ عزیزان و…)سیر صعودی پیداکرده است.این مشکلات می تواندنوجوان را درخودغرق کند.ازطرفی داستان های زیادی درباره نوجوانان و جوانانی که توانسته اند برناملایمات غلبه کنند،وجوددارد.آسیب ناپذیری قابلیتی است که بعضی از کودکان در غلبه بر آنچه که به شدت روند رشد آنها را تهدید می کند،‌ دارند. به عنوان مثال، کودکی که در یک خانواده کم درآمد، در یک محله مخروبه، با مادری مبتلا به اختلال روانی و پدری بیکار و معتاد و با تعداد زیادی خواهر و برادر زندگی می کند، به احتمال زیاد فردی مجرم و بزهکار خواهد شد، او ترک تحصیل خواهد کرد و یا معتاد می شود.آمارها نشان می دهند که فرقی نمی کند چه فرهنگ و قومیتی داشته باشد؛ بلکه این چنین دوران کودکی معمولاً به دوران بزرگسالی نافرجانی ختم خواهد شد.با این حال بعضی از کودکان که در چنین محیط وحشتناکی رشد کرده اند، بزرگسالانی خوشبخت، سالم، فعال و کارآمد می شوند.این افراد ممکن است به دانشگاه بروند، فارغ التحصیل بشوند و مشاغل خوبی داشته باشند. همچنین دارای همسرانی دوست داشتنی و فرزندانی خوشبخت و خلاق باشند.این افراد دارای قابلیت مقاومت هستند و به آنها تاب آور گفته می شود(برگر، ۱۳۸۸).
محققان بسیاری درپی شناسایی عوامل مؤثر برتاب آوری بودندوفرض براین است که عوامل حمایت کننده ای^[۲۹] وجود دارندکه می توانند واکنش به تجارب استرس زا و بلایای مزمن راتبیین کنند. درسال های اخیرحجم وسیعی ازپژوهش های نظری وتجربی به شناسایی این عوامل پرداخته اند.خانواده، مدرسه، رسانه ها، شبکه دوستان و مکان های عمومی ( کوی و برزن، مغازه ها، پارک ها، سینما، معابد و غیره)،امروزه جزء منابع اصلی و تاثیر گذار هر جامعه ای می باشند. امادر میان این عناصر، خانواده اولین و بیشترین تاثیر را بر روند ساخت هویت فرهنگی اجتماعی انسان و چگونگی شکل گیری این هویت دارد.با توجه به اینکه خانواده ها تفاوت های زیادی از نظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارند، و همچنین از جهت نوع رفتار با فرزندان و فضای حاکم بر خانواده و رابطه والدین با فرزندان که به اشکال آزادی، استبدادی و یا دمکراسی می انجامد،متفاوتند.فرزندان از نظر شخصیتِ اجتماعی و هویت فرهنگی یکسان تربیت نمی شوند. نگرش ها،تصورات و رفتار خانواده بیشترین تاثیر را بر رفتار اجتماعی و هویت فرهنگی و اجتماعی فرزندان دارد (فراسر^[۳۰]،ریچمن^[۳۱] وگالینسکی^[۳۲]،۱۹۹۹).

همچنین مهمترین سود تجربه های مذهبی این است که مذهب به شخص احساس معناداری وارتباط باحقیقت نهایی اعطامی کند(اکسیلن^[۳۳]،۲۰۰۲؛سیمپ سون^[۳۴]،۲۰۰۲).علاوه براین تمایلات معنوی ومذهبی بودن باعث افزایش بهزیستی روان شناختی ،سلامت روان (هالز^[۳۵]،۱۹۹۹ ؛فرانسیس^[۳۶]، رابینس^[۳۷]، لوییس^[۳۸]، کرئیگلی^[۳۹] وویلر^[۴۰]،۲۰۰۴)،تحمل حوادث فشارزای زندگی(یانگ^[۴۱]و ماو^[۴۲]،۲۰۰۷)،مصونیت بیشتر در برابر تنش (گراهام^[۴۳]، فر^[۴۴]،فلاوئرز^[۴۵] وبرک^[۴۶]،۲۰۰۱)، می گردد.
تاب آوری:
از دهه ۱۹۷۰به بعد،به تدریج تردید هایی پیرامون رسالت روان شناسی به عنوان علم مطالعه مشکلات و اختلالات روانی پدید آمد.با بروز این تردید ها رویکرد جدیدی تحت عنوان روان شناسی مثبت گرا شکل گرفت که به جای تاکید بر عوامل خطرزا،نابهنجاری ها و اختلالات روانی،توجه اش را معطوف عواملی کرد که تاثیر عوامل خطر زا را تعدیل می کند و کودکان را در مقابل مبتلا شدن به مشکلات روان شناختی حمایت می نماید یا به آنها کمک می کند سریع تر به بهبودی دست یابند(گراسمن^[۴۷]و مور^[۴۸]،۱۹۹۴).
از این رو عواملی که موجب تطابق هر چه بیشتر آدمی با نیازها و تهدیدات زندگی می شوند،بنیادی ترین سازه های مورد پژوهش این رویکرد می باشند.روان شناسی سلامت به دنبال شناسایی سازه ها و شیوه هایی است که سلامت و بهداشت روان را به دنبال دارد. به این دلیل عواملی که به انسان در سازگاری و انطباق با مشکلات و تهدیدات زندگی کمک کند،از موضوعات مورد توجه این حوزه خواهد بود(هاشمی،۱۳۹۰).
در این میان،تاب آوری جایگاه ویژه ای،خصوصادر حوزه های روان شناسی تحول،روان شناسی خانواده و بهداشت روانی،به خود اختصاص داده است. به طوری که هر روز بر شمار پژوهش های مرتبط با این سازه افزوده می گردد(جوکار،۱۳۸۶).
به طور کلی واژه تاب آوری به عوامل و فرآیندهایی اطلاق می شود که خط سیر رشد را از خطر به رفتارهای مشکل زا و آسیب روان شناختی قطع کرده و علی رغم وجود شرایط ناگوار، به پیامد های سازگارانه منتهی می شوند.گارمزی و ماستن (۱۹۹۱)،تاب آوری را ” یک فرایند،توانایی،یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز علی رغم شرایط تهدید کننده"،تعریف نموده اند. به بیان دیگر تاب آوری،سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است.راتر (۱۹۸۷)،تاب آوری را مکانیزمی حمایت کننده تعریف کرده است که پاسخ فرد به موقعیت پر مخاطره را تعدیل می کند(هاشمی،۱۳۹۰).
بنابراین ، یک فرد تاب آور موقعیت ناگوار را به شیوه مثبت تری پردازش می کند و خود را برای رویایی با آن دارای توانمندی قلمداد می کند.البته تاب آوری تنها پایداری در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده نیست و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمی باشد، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خوداست. می توان گفت تاب آوری، توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی – روانی در شرایط خطرناک است (کانر و دیویدسون،۲۰۰۳ ).
با توجه به استعداد ها و توان مندی های انسان(به جای پرداختن به ناهنجاری ها و اختلال ها)،در سال های اخیر رویکرد روان شناسی مثبت گرا^[۴۹] مورد توجه روان شناسان قرار گرفته است. این رویکردهدف نهایی خود را در شناسایی سازه ها و شیوه هایی می داند که بهزیستی و شادکامی انسان را به دنبال دارد. از این رو عواملی که سبب سازگاری هرچه بیشتر آدمی با نیازها و تهدیدهای زندگی بشود،بنیادی ترین سازه های مورد پژوهش این رویکرد می باشند.دراین میان تاب آوری جایگاه ویژه ای درحوزه روان شناسی خانواده و بهداشت روانی یافته است به طوری که هرروز برشمار پژوهش های مرتبط با این سازه افزوده می شود (سامانی و همکاران،۱۳۸۶).
هر انسانی دارای ویژگی های شخصیتی و الگو های رفتاری گوناگونی است ، یکی از این ویژگی ها که نقش عمده ای در بقای انسان و سلامت روانی او دارد ، « سازگاری » است. انسان با کمک این توانایی است که می تواندباشرایط متغییر محیطی و درونی خود کنار آید و موجودیت و سلامت روان خود را حفظ کند. سازگاری داشتن یعنی ویژگی هایی که موجود زنده را نسبت به سایرین،جهت بقا و تولید مثل توانمندتر می سازد ، بدین معنی که این ویژگی ها نسبت یک محیط خاص بهتر از محیط های دیگر طراحی شده اند (اشترویه^[۵۰] و هیوستون^[۵۱] ، ۱۳۸۳).
منظور از« سازگاری» ، انطباق متوالی با تغییرات و ایجاد ارتباط بین فرد و محیط به نحوی که حداکثر خویشتن سازی را همراه با رفاه اجتماعی ضمن رعایت حقوق خارجی امکان پذیر سازد.به این ترتیب سازگاری به معنی هم رنگ شدن با جماعت نیست ، سازگاری به معنی شناخت این حقیقت است که هر فرد باید هدف های خود را با نتیجه به چارچوب های اجتماعی و فرهنگی تعقیب نماید . سازگاری امری نسبی است و انسان ها با درجات مختلف به سازگاری دست می یابند.تاب آوری موجب سازگاری مناسب در مواجه با مشکلات می شود و چیزی بیش از اجتناب ساده از پیامد های منفی است.(کاون ^[۵۲]و همکاران،۱۹۹۶).محققان بسیاری در پی شناسایی عوامل موثر بر تاب آوری بوده اند.فرض بر اینکه عوامل حمایت کننده ای وجود دارد که می توانند واکنش به تجارب استرس زا و بلایای مزمن را تبیین کنند (فراسروهمکاران،۱۹۹۹).
افزون بر این، محققان بر این باورند که تاب آوری نوعی ترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی است( گارمزی ، ۱۹۹۱; ماستن ،۲۰۰۱; راتر ،۱۹۹۹; لوتار،سیچتی و بکر،۲۰۰۰).کامپفر (۱۹۹۹)،باور داشت که تاب آوری، بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر ( در شرایط تهدید کننده) است و از این رو موجب سازگاری موفق در زندگی می شود. در عین حال کامپفر (۱۹۹۹)،به این نکته اشاره می کند که سازگاری مثبت با زندگی، هم می تواند پیامد تاب آوری به شمار آید و هم به عنوان پیش آیند،سطح بالاتری از تاب آوری را موجب شود. وی این مسأله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرایندی به تاب آوری می داند. تحقیقات کمی در مورد منابع تاب آوری کمک کننده در بهبود از ضربه روانی صورت گرفته است. هیجانات مثبت نقش بسیار مهمی در بهبود افراد از فشار روانی بازی می کند. بعضی ازمحققان معتقدند که هیجانات مثبت منابع روان شناختی بسیار مهمی هستند که به فرد کمک می کند در مقابل فشار روانی از روش های مقابله ای موثری استفاده کند.بنابراین افرادی که هیجانات مثبت را به میزان بیشتری تجربه می کنند احتمالاً در مقابل حوادث سخت مقاوم تر هستند بنابراین تاب آورتر می باشند.از طرف دیگر افراد خوشبین از زندگی خود لذت بیشتری می برند، سلامت روانی و ،جسمانی بیشتری دارند و هنگام رویارویی با فشار روانی از روش های مقابل های بهتری استفاده می کنند(محمدی و همکاران، ۱۳۹۰).
نگرش مذهبی:
تارخ بشریت نشان داده است که انسان دین ورز^[۵۳] قدمتی دیرینه دارد. آن چنان که از مطالعات باستان شناسی و انسان شناسی از اعصار دور بر می آید« مذهب »به عنوان جز لاینفک زندگی بشری در تمامی اعصار بوده است. دین به اندازه ای غنی و فراگیر و پیچیده است که جنبه های مختلف و متفاوت آن برای دیدگاه ها و نگرش های مختلف به گونه ای متفاوت جلوه می کند. اما آنچه مهم است این است که هیچ دوره ای از تاریخ بشر خالی از اعتقادات دینی نبوده است(صادقی جهانبان ونجم عراقی ،۱۳۷۸).
این که حتی یک انسان بی اعتقاد به دین در شرایط نامطمئن و بحران روحی و در زندگی به صورت ناهشیار به خدا ونیروهای ماوراءالطبیعه می اندیشد و از او استمداد می طلبد،یک پدیده شناخته شده است. به گفته « فرانکل^[۵۴] » بنیان گذار مکتب« معنادرمانی^[۵۵]» همیشه یک احساس مذهبی عمیق ریشه دار در اعماق ضمیر ناهشیار انسان وجود دارد( فرانکل ، ۱۳۷۵ ).
آلپورت (۱۹۶۷)،مذهب را یکی از عوامل بالقوه مهم برای سلامتی روان می داند.مذهب می تواند عنوان یک اصل وحدت بخش و یک نیروی عظیم برای سلامت روان مفیدوکمک کننده باشد.از دیدگاه آلپورت جهت گیری مذهبی^[۵۶] به دو صورت « درونی^[۵۷] » و « بیرونی^[۵۸] » می باشد.در جهت گیری مذهبی درونی ایمان به خودی خود یک ارزش متعالی نه به خاطر چیزی تلقی می گردد و یک تعهد انگیزش فراگیر نه وسیله ای برای دستیابی به اهداف در نظر گرفته می شود. اما در جهت گیری مذهبی بیرونی،مذهب امری خارجی و ابزاری برای ارضای نیازهای فردی از قبیل مقام و امنیت مورد استفاده قرار می گیرد. به عبارت دیگر دین داری برای امنیت و پایگاه اجتماعی است و افرادی که چنین جهت گیری دارند از دین به عنوان وسیله برای رسیدن به حاجات خود استفاده می کند(آلپورت ،۱۹۶۷).
افرادی که دارای جهت گیری مذهبی درونی می باشند،مذهب در آنها احساس راحتی، امنیت، سودمندی و خود سازی را به وجود می آورد.به عبارت دیگر افراد با جهت گیری مذهبی درونی در هماهنگی با اعتقادات و شعائر مذهبی شان زندگی می کنند و این باعث امنیت و ثبات اجتماعی بیشتر در آنها می شود (فورگت^[۵۹]،۲۰۰۷).
نس ونیتراب درتحقیقی به عنوان ارزیابی میزان اثرات منفی ومثبت مذهب بروضعیت روانی به این نتیجه رسیدند که درواقع فعالیت هایی با جنبه معنوی بالا به طورواضح ارتباط معکوس با اختلاف روانی دارد.درتحقیق دیگری که توسط هانس برگر^[۶۰] (۱۹۹۱)،انجام شدرابطه بین انجام اعمال دینی واعتقادقلبی دررابطه احساس رضایت درزندگی بررسی شد ونتیجه این بود که مذهب دارای یک ارتباط مثبت بااحساس رضایت اززندگی است.کوهن و همکارن (۱۹۹۵)،دریافتندکه مقابله مذهبی،یک راهبرد محکم ومؤثردرحفظ سلامت روان است.نتایج تحقیقات زیادی نشان می دهد که اعتقادات وارزش های مذهبی افراد به مراتب برای مدت طولانی تری درآنان تأثیرمی گذاردتاجهت گیری درمانی به سمت مکتب خاص روانی درمانی(صالحی نژادکوویی،۱۳۸۷).
مذهب نیروی اجتماعی است که می تواند گروه های اجتماعی را یک پارچه کند یا آنها را علیه یکدیگر بشوراند،همچنین مذهب نیروی روان شناختی است که جنبه های مختلف زندگی فردی را تحت تاثیر قرار می دهد.مذهب به عنوان یکی از منابع اصلی ارزش ها و اخلاقیات افراد جامعه در معنابخشی به زندگی نقش اساسی ایفا می کند.داشتن این نکته ضروری است که بین مفاهیم دین داری و دین تفاوت وجود دارد دین به عنوان پدیده خارجی و مستقل از پذیرش انسان هایعنی مستقل از روان انسان ها و جامعه انسانی مدنظر قرار می گیرد.اما دین داری یا تدین ناظر به پذیرش دین توسط انسان هاست. در واقع دین داری صفت و حالت انسان درباره دین است( فقیهی و همکاران،۱۳۸۶).
در متن ظهور روان شناسی مثبت بود اسنایدروهمکارانش(۲۰۰۵)،امیدواری رامفهوم سازی کردند.و ابزار های اندازه گیری آن را طراحی کردند.امیدواری به عنوان فرایند تفکر درباره اهداف شخص همراه با انگیزه برای حرکت به سمت اهداف (تفکر عاملی^[۶۱]) و روش دستیابی به اهداف( تفکر گذرگاهی^[۶۲]) تعریف شده اند(اسنایدر^[۶۳] و لوپز^[۶۴]،۲۰۰۵).
یالوم^[۶۵] (۱۹۹۵)،امید را به عنوان یک عنصر اساسی فرایند درمان مشخص می کند.افراد به هنگام درمان معمولا شرایط مبهمی دارند و در مورد آینده مردد هستند.زمانی که افراد در شرایط مبهمی هستند و رسیدن به اهداف در آن شرایط قطعی نیست ممکن است از طریق متوسل شدن به راه بردهای متنوع، اراده و هدف مندی خود را حفظ کنند .به عنوان مثال ممکن است شبکه اجتماعی حمایت کننده ای از طریق الگو برداری از راه برد هایی که دیگر افراد در گذشته استفاده کرده اند، اراده خود رادر رسیدن به اهداف تقویت کنندو مسیرهای جدیدی را برای رسیدن به اهداف بیابند.پژوهش ها مشخص کرده اند که امیدواری بالاباعث تقویت اعتماد به نفس،خودکارآمدی بالاو بهزیستی افراد می شود(بیگی و همکاران،۱۳۹۰).
امید از جمله مقوله های مهم در اسلام است .خداوند همواره انسان را به امیدواری و خوش بین بودن به نظام زندگی دعوت کرده و آینده روشنی را برای او ترسیم می نماید و برعکس یأس و ناامیدی را بسیار قبیح و زشت شمرده،آن را دومین گناه بزرگ قلمداد می کند.چون یأس از لطف رحمت و اعتقاد نداشتن به قدرت و کرم بی پایان او تلقی می شود. در قرآن کریم آمده است : « من یقنظ من رحمه ربه الا الضالون» (حجر،آیه ۵۶) و «و لا تیاسوا من روح الله انه لا یباس من روح الله الا القوم الکافرون» (یوسف،آیه ۸۷).یأس وناامیدی از مغفرت خداوندهمچنین سبب جرأت بر انجام گناهان می شود زیرا فرد بر این باور است که مورد عذاب قرارخواهد گرفت پس چرا خود را از لذایذ وشهوات دنیامحروم کند(عبادی و همکاران،۱۳۸۹).
شواهد تحقیقاتی زیادی وجود دارند که نشان می دهند بین بالا بودن میزان امید افراد و موفقیت آنها در فعالیت های ورزشی،بالا بودن میزان پیشرفت تحصیلی سلامت جسمی و روانی بهتر و بیشتر موثر بودن روش های روان درمانی مورد استفاده در درمان اختلالات ارتباط وجود دارد( نصیری و جوکار،۱۳۸۷).
از آنجا که عناصر دوگانه سازنده امید یعنی منابع و مسیرها بیانگر فرایند افکار هدف دار می باشد و تفکرات هدف مدار هم از لحاظ نظری نقطه مرکزی و ثقل معنا در زندگی هستند.پس می توان فرض کرد که تفکر امیدوارانه پیامد اصلی معنی داری در زندگی است(سامانی و همکاران،۱۳۸۶).
پیشینه نگرش مذهبی:
ازطریق ارتباط باخداوندمی توان اثرموقعیت های فشارزاوغیرقابل کنترل رابه طریقی کنترل نمود.دررابطه با پایین بودن اضطراب ومذهبی بودن افراد،می توان عنوان کردکه میزان اضطراب با مذهبی بودن افرادرابطه معکوس دارد. یکی ازعلل آسیب پذیربودن افراد،بی هدفی آنان است ومذهب نقش مهمی درهدفمندبودن زندگی انسان به وسیله کسب ارزش های سازنده دارد(صالحی نژادکوویی،۱۳۸۷).
افرادی که به اعتقادات مذهبی پایبندهستند، دارای اضطراب وناراحتی خیلی کمتری ازکسانی هستندکه به این اعتقادپایبند نیستند.یونگ درخلال روان درمانی خوددریافت که اعتقادمذهبی می تواندموجب بالا بردن یک پارچگی ومعنادادن به شخصیت فردگردد.ویکتورفرانکل(۱۳۷۵) مدعی شدکه به وسیله ترویج دین می توان کمک فوق العاده ای به سلامت روان کرد.وی می نویسد:اعتقادوتوکل بروجودغایی وتوکل واعتقادبه خدا،فردرابه منتهی درجه سلامت روان قابل تصورمی کشاند(صالحی نژادکوویی،۱۳۸۷).
ایمان وباورهای دینی وفرایندثابت شدن آن موجب معنابخشیدن به زندگی فردمی گردد، فردنهایتاًبه غایت جهان آگاهی می یابدوبه طورایثارگرانه زندگی می کندوبرای دگرگون شدن نوع انسان تلاش می کندوبه نوعی پیوستگی جهان وحس جامعی ازمعنای واحدمی رسد.فلسفه دینی،چرایی زندگی را مشخص می سازد. درآن جاکه تعبیرنیچه «هرکس چرایی زندگی رایافته است باهرچگونه ای خواهدساخت.»روشن است که هرشناخت وراهی که آفریدگار یکتا ارائه می دهدهمه مشمول نقصان خواهدبودواین فقط یک شعار نیست، بلکه درتحلیل بسیاری ازروان شناسان مانندویلیام جیمز،اریک فروم ویونگ نیزآمده است.ایمان به خدا ازنظرروانی می تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشدازجمله فهماندن ارزش انسان،معنای زندگی به انسان ها.این فهم ازایمان به عدالت وحکمت خداگرفته شده است.چون ایمان به عدل وحکمت خدا،انسان رابه آن درجه می رساند که معتقد می شود هیچ بیهودگی دراین زندگی وجودندارد. یکی دیگر از نقش های روانی دین همانا آرامش است. دکتر ژوشوالوت معتقداست: دین داشتن سلامت روان وآرامش روحی است (ناظمیان، ۱۳۶۹).
ایمان مذهبی درانسان نیروی مقاومت می آفریند.تلخی راشیرین می گرداند. از نظرروان شناسان مسلم و قطعی است که اکثربیماری های روانی که ناشی ازناراحتی های روحی وتلخی های زندگی است درمیان افراد غیرمذهبی دیده می شود افرادمذهبی به هرنسبت که ایمان قوی ومحکم داشته باشندازاین بیماری ها مصون ترند.از این رویکی از عوارض زندگی عصرماکه دراثرضعف ایمان مذهبی پدیدآمده است،افزایش بیماری های روانی وعصبی است(مطهری،۱۳۶۸).
ازدیدگاه اسلام وادیان دیگر،بیماری های روحی وپریشانی بشرمعلول بی ایمانی اوست وایمان،یگانه درمان درد های روحی بشر وپریشانی اوست(دادبه،۱۳۸۳).
نگرانی واضطراب عامل اساسی بیماری های روانی است که زندگی وبهداشت روانی انسان را تهدیدمی کند. قرآن کریم ضمن توجه به آرامش وامنیت انسان،راه رسیدن به آن راذکرخدادانسته والبته وعده ی آن رابه مؤمنان داده است:«الابذکرالله تطمئن القلوب» اگاه باش که بایادخدادل ها آرام می گیرد(رعد،۲۸) (زین الهادی،۱۳۸۳).
شیوه های فرزندپروری
چون انسان ، موجودی اجتماعی است و در ارتباط با محیط های اجتماعی مختلف می باشد، از هر محیطی چیزی می آموزد تا در مجموع از فرد بدونِ هویت، تبدیل به شخصِ اجتماعی و دارای هویت اجتماعی گردد و طبیعی است که این فرد شهروندی مثمر ثمر برای جامعه خویش می شود. در گذر از شخص فردی بدون هویت به شخص اجتماعی، فعالیت جامعه پذیری نسبت به وی اعمال می شود. امر جامعه پذیری توسط منابع مختلف بر روی انسان عملی شده، و هر یک بخشی از شخصیت فرهنگی و اجتماعی شخصِ اجتماعی شده را می سازند. در این بین, خانواده در اکثر جوامع از جمله ایران بیشترین نقش را ایفا کرده، (پیاژه, ۱۹۸۱)،که این نقش در رفتارها و نوع فرزند پروری آنها متبلور می شود (نیک گهر، ۱۳۶۹).
خانواده اولین و مهم‌ترین بافت اجتماعی را برای رشد فرد فراهم می سازد. اصطلاح فرزندپروری از ریشه پریو ^[۶۶]به معنی “زندگی بخش” گرفته شده است. منظور از سبک های فرزند پروری، روش‌هایی است که والدین برای تربیت فرزندان خود بکار می گیرند و بیانگر نگرش‌هایی است که آنها نسبت به فرزندان خود دارند و همچنین شامل معیارها و قوانینی است که برای فرزندان خویش وضع می کنند. در عین حال رفتارهای فرزندپروری به واسطه فرهنگ، نژاد و گروه‌های اقتصادی تغییر می کند. روش‌هایی که والدین در تربیت فرزندان خود به کار می گیرند، نقشی اساسی در تامین سلامت روانی فرزندان آنها خواهد داشت بطوری که اکثر مشکلات رفتاری کودکان منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی اعضای خانواده بویژه والدین می باشد. به عبارت دیگر وجود مشکلات رفتاری کودک به منزله روابط معیوب اعضای خانواده با یکدیگر است و با روش‌های تربیتی نادرست والدین و تعاملات معیوب آنها با فرزندان ارتباط دارد.اعتقادات،نگرش ها،فعالیت ها واقدامات والدین در قالب الگوهای خانوادگی با سبک های فرزندپروری والدین نمودپیدا می کند.اینکه والدین کدام یک ازانواع سبک های مختلف تربیتی را در خانواده اتخاذ کند خود تحت تأثیر عوامل گوناگونی است وبسیاری ازاین عوامل از شرایط محیط،جامعه وفرهنگ ناشی می شود.اما هدف همه سبک های فرزند پروری شکل دهی به شخصیت روانی وتقویت شایستگی های کودک است.اهمیت به این هدف و توجه به دو بعد از رفتارهای والدین یعنی پذیرش دربرابر طردوسخت گیری دربرابر آسان گیری موجب شده است که امروزه محققان در خصوص سبک های فرزندپروری والدین و تأثیر گذاری که هرکدام ازآنها بررشد کودکان دارندبه بحث و بررسی بپردازند و الگوهای مختلفی را ارائه دهند(سرکاری فر،۱۳۹۱).
اثر خانواده بر اشخاص از تمام نیروهایی که تا به حال شناخته شده بیشتر است. یعنی اثر خانواده فراتر از فرهنگ جامعه، دنیای کار، دوستان، نزدیکان و امثال آنهاست.در واقع خانواده کانون شکل گیری و هویت فرد است.انسان عمدتا وارث برنامه ریزی های خودآگاه و ناخود آگاه خانواده و برون سازی های دوران کودکی خود با آنهاست(ثنائی، ۱۳۷۸).
از میان تمام نهادهای اجتماعی که فرد را برای قبول اقتدار(دیکتاتوری درسطح جامعه)آماده می سازد ، خانواده درمقام اول قرار دارد.ژاک در مطالعه استادانه خود درباره قدرت طلبی درکودکان ۴ ساله ثابت کرد که تغییر صفات شخصیت بر اثر تغییر اوضاع و احوال محیط ممکن است. و تاثیر گذارترین این محیط ها خانواده می باشد.شیوه تربیت کودک(نخستین نهاد اجتماعی)ساختمان اساسی شخصیت را پی ریزی می کند .تفاوت جنبه های عملی تربیت کودکان نتیجه تفاوت فرهنگی و نیز تفاوت شخصیت است(کلاین برگ، ۱۳۷۲).
در متون اسلامی نیز فرزند پروری فعالیتی پیچیده شامل رفتارها ،آموزشها،تعاملها و روشهایی است که جدا و در تعامل با یکدیگر بر رشد معنوی، عاطفی در ابعاد فردی و اجتماعی تأثیر می گذارد.از دیدگاه اسلام، مسئولیت تربیت فرزند در دوران کودکی بر عهده پدر و مادر است تا آنجاکه یکی از حقوق فرزندان به شمار آمده است. امام صادق (ع) می فرمایند:فرزند بر پدر سه حق دارد« نام نیک نهادن بر او و جدیت در تربیت فرزندو انتخاب مادر مناسب »(مجلسی،۲۳۶ : ۱۴۰۳ ، ج ۷۸ ).
نکته قابل ذکر این است که بیشترین مسئولیت وتأثیر والدین در تربیت فرزندان مربوط به دوران کودکی و نوجوانی آنان است زیرا در اواخر دوره نوجوانی و پس از آن نقش فرزندان در تربیت خود به شدت افزایش می یابد.رابطه والدین با فرزند در درجه اول از نگرش والدین نسبت به فرزند تأثیر می پذیرد. منظور ازنگرش های والدین، اندیشه ها، احساسات و آمادگی آنها برای عمل در مورد تربیت فرزندان شان است اسلام نگرش های والدین را در مسیر صحیح قرار می دهد؛ به آنان می باوراند که فرزندان دارای حقوقی هستند و انسان دارای مقام خلیفه الهی، و مستعد اتصاف به همه کمالات است(انسان/ ۲ )، که رسیدن به آنها در گرو تربیت صحیح است. تربیت صحیح در سایه نگرش مثبت به فرزندان صورت می گیرد. والدین باید نگرشی مثبت نسبت به فرزندان داشته باشند و تربیت آنها را در راستای مظهریت صفات الهی قرار دهند. در نگرش اسلامی فرزندان به عنوان نعمت الهی نزد والدین امانت هستندو جزئی از وجود والدین معرفی شده اند(کلینی، ۱۳۶۷).
خانواده به عنوان فیلتری برای عقاید،ارزش ها،نگرش های مربوط به فرهنگ یک جامعه محسوب می شوند وآنها رابه یک شیوه بسیاراختصاصی وانتخابی به کودک ارائه می دهد.بی تردید باید گفت که شخصیت، نگرش ها،طبقه اجتماعی،اقتصادی،مذهب وخصوصیات،وابستگی نسبی خانوادگی،تحصیل والدین برنحوه ی ارائه ارزش هاومیزان های اخلاقی به فرزندان تأثیر خواهدگذاشت(کرمی،نوری ومرادی،۱۳۷۲).