ی- معماری سازمانی سرویس گرا
در چند سال اخیر معماری سازمانی(EA) با معماری سرویس گرا(SOA) نزدیکی خاصی پیدا کرده و به عنوان سبکی برای توسعه سیستم های اطلاعاتی استفاده می گردد. لازم به ذکر است که واژه “معماری” در معماری سازمانی به معنای داشتن نقشه و مدلهای جامع قبل از اجرا(پیاده سازی نقشه ها) است، درحالیکه همین واژه در معماری سرویس گرا نشان دهنده سبک خاصی برای توسعه سیستم های اطلاعاتی است که بر اتصال سست، قابلیت استفاده مجدد، ترکیب پذیری، پنهان سازی پیاده سازی داخلی و .. تاکید داشته و شامل استانداردهای SOAP, WSDL, DPEL, UDDI می شود. در معماری سازمانی سرویس گرا، تاثیر SOA بر معماری سازمانی شامل تغییراتی در لایه “نرم افزارهای کاربردی” است و در لایه های دیگر(خصوصا کسب و کار و زیرساخت) نیز باید پیش نیازهای فنی و فرایندی لایه “نرم افزارهای کاربردی” فراهم شود.

در یکی- دو سال اخیر دیدگاه جدیدی رشد یافت که معتقد بود “معماری سرویس گرا” بخشی از سرویس گرائی^[۷۱] است و این پارادایم همانطور که در لایه نرم افزارهای کاربردی منجر به سبک “معماری سرویس گرا"(SOA) می شود، در کسب و کار سازمان نیز می تواند اثربخش بوده و “سازمان سرویس گرا” (SOE) را تعریف کند، همچنین در لایه زیرساخت منجر به “زیرساخت سرویس گرا"(SOI) شود. با این تعریف جدید، پارادایم سرویس گرائی به سه شکل خود را نشان می دهد:
جنبه سازمانی: سازمان سرویس گرا^[۷۲]
جنبه معماری نرم افزار: معماری سرویس گرا^[۷۳]
جنبه زیرساخت : زیرساخت سرویس گرا^[۷۴]
در نیمه دوم سال ۲۰۰۸، شورای مدیران ارشد اطلاعاتی(CIO Council) دولت ایالات متحده آمریکا نتایج مطالعات و بررسی های چندساله خود در تائید این دیدگاه جدید را با عنوان راهنمای کاربردی برای معماری سرویس گرا فدرال^[۷۵] منتشر نمود. سند راهنمای کاربردی برای معماری سرویس گرا فدرال به عنوان جدیدترین مستند منتشر شده این شورا، در بردارنده مبانی جدیدی در حوزه معماری سازمانی می باشد و نشان دهنده یک جهش فنی و بنیادی در این صنعت است.
خصوصیات معماری سازمانی سرویس گرا: از نگاه لایه کسب و کار، معماری سرویس گرا کمک می کند اتصال بین حرفه با فناوری اطلاعات منعطف باشد بطوریکه با تغییر فرایندها، فناوری نیز به آسانی هماهنگ شود. اتصال بین حرفه و فناوری از طریق تعیین سرویس ها محقق می شود که واسط بین این دو هستند. از نگاه لایه سیستم های اطلاعاتی، هدف معماری سرویس گرا در نهایت حل معضل تعامل پذیری بین سیستم های اطلاعاتی با فناوری ها و سکوهای مختلف است و این امر با کمک تعریف پروتکل های مستقل از سکو و استاندارد و ایجاد سرویس های وب مهیا می شود. از نگاه لایه فناوری، معماری سرویس گرا از یک سو سبب می شود لایه فناوری از استقلال بیشتری برخوردار باشد بطوریکه بتوان سکوها و فناوری های مختلفی را به کار برد بدون آنکه نگران تعامل پذیری آنها باشیم و از طرف دیگر جهت پیاده سازی معماری سرویس گرا نیاز به یک زیرساخت جهت استفاده از پروتکل ها و استانداردهای مخصوص آن(SOAP،WSDL،XML ،..) در سطح فناوری خواهد بود.
رویکرد معماری سازمانی سرویس گرا، کارکردهای زیر را بوجود می آورد:
یکپارچه سازی اطلاعات و فرایندهای سازمانی
تبیین لایه های معماری(کسب و کار، سرویس، نرم افزارها و سیستم های اطلاعاتی)
وجود پارادایم سرویس گرایی( در حوزه های کسب وکار، نرم افزا و زیرساخت)
رویکرد معماری سازمانی سرویس گرا، اهداف زیر را دنبال می کند:
افزایش تعامل پذیری در عین استقلال واحدهای کسب و کار
ارتقای چابکی فناوری اطلاعات در پاسخ به نیازهای کسب و کار
تمرکز به ماموریت سازمان و کاهش پیچیدگی سکوها و فناوری ها
یکپارچه سازی نرم افزارها و سکوهای فناوری اطلاعات
ایجاد سیستم های انعطاف پذیر و موثر
تسهیل و استانداردسازی تبادل اطلاعات بین سیستم ها و سازمان های مختلف
تامین زیر ساخت مطمئن، امن و انعطاف پذیر
پشتیبانی از ویژگی های کیفیت سرویس
استقرار، اجرا و مدیریت سرویس ها]۱۱و۱۳[
۲-۴- برنامه ریزی راهبرد ی فناوری اطلاعات در کتابخانه ها
عرصه های کاربرد فناوری اطلاعات در جهان معاصر، با سرعت فزاینده ای در حال گسترش است و همه ابعاد زندگی را در شکل‌های متفاوت آن دچار دگرگونی کرده است. این فناوری به طور اعم برای همه آحاد جامعه و به طور اخص برای برخی از گروه های ویژه و محدودیت های خاص، امکانات زیادی فراهم می‌کند.
تغییرات، قانون طبیعت است و کتابخانه‌ها نیز معاف از تغییرات نیستند. کتابداران به طور سنتی مسوول و نگهبان اطلاعات بودند. امروزه این نقش در حال عوض شدن است و کتابداران باید مسوول و نگهبان استفاده اخلاقی از فناوری اطلاعات باشند. کتابداران در قرن ۲۱ که در آن استفاده از فناوری اطلاعات روز به روز بیشتر می‌شود، سعی می کنند به کاربران کمک کنند، از منابع الکترونیکی به صورت صحیح و مسوولانه استفاده کنند.
در عصر حاضر که دوره پیشرفت سرسام آور فناوری خصوصا فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی است کمتر حرفه‌ای را می بینیم که فناوری رنگ تازه ای به آن نداده یا تغییر و تحول در آن ایجاد نکرده باشد. علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز همپای دیگر علوم نه تنها از این پیشرفت ها مصون نمانده است، بلکه خود نیز به عنوان یکی از تجلی‌گاه‌های عمده فناوری‌های جدید ارتباطی و اطلاعاتی به حساب می‌آید‌. تغییرات سریع و همه جانبه، کتابخانه‌ها را در آستانه عصر جدیدی قرار داده است که با گذشته نه چندان دور، بسیار متفاوت است و اکنون نیز پیشرفت‌های قابل توجهی دیده می‌شود. ]۲۳[
۲-۴-۱- نقش فناوری اطلاعات در کتابخانه‌ها
آنچه موجب شده است که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از فن آوری نوین استفاده کنند، سرعت، حافظه، دقت بسیار زیاد در فراهم آوری، انباشت و بازیابی اطلاعات به کمک رایانه، صرفه جویی در نیروی انسانی، ایجاد ارزش افزوده، انعطاف پذیری در برابر نیازهای گوناگون، دسترسی یکپارچه به اطلاعات، امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه ها و… می باشد.
وجود فناوری اطلاعات در کتابخانه ها، موجب افزایش نظم در این مکانها می شود]۲۴[.
فناوری جدید سبب شده از کتابداران با عنوان واسطه های اطلاعاتی یاد شود]۲۳[.
برای سازمان‌دهی کتاب‌ها به یک سیستم رده‌بندی نیاز است تا بتواند با منظم کردن کتاب‌ها در هر رده موضوعی، به بازیابی آن‌ها سرعت بدهد. زمانی که برای سازماندهی انبوهی از کتاب‌ها و بازیابی سریع آن‌ها به یک سیستم رده‌بندی نیاز دارد، ضرورت یک سیستم رده‌بندی مناسب برای اطلاعات روبه رشد دیجیتالی، بیشتر مشخص می‌شود.
رده‌بندی منابع دیجیتالی باعث توسعه منابع کتابخانه ها و دسترسی سریع و آسان استفاده‌ کنندگان از راه دور به آنها خواهد بود. شماره‌های بازیابی به عنوان ابزاری برای فراخوانی اطلاعات به کار می‌روند. با بهره گرفتن از شماره‌های بازیابی، می‌توان در بیشتر «فهرست‌های عمومی پیوسته» جستجو کرد. رده‌بندی باعث ایجاد امکان تورق می‌شود. تورق از طریق یک سیستم منطقی سلسله مراتبی، احتمال بیشتری وجود دارد که سریع‌تر به مدارک مورد نظر رسید.
بررسی تحولات فناوری در کتابخانه‌ها، نشان می دهد که در کتابخانه‌های آینده مواد و محمل‌های اطلاعاتی کتابخانه در مسیر کاهش حجم، کاهش وزن، کاهش هزینه، افزایش کارایی، افزایش سرعت، افزایش قابلیت، افزایش حجم ذخیره اطلاعات و قابلیت حمل و نقل پیش خواهند رفت. ماهیت دراماتیک برخی از این تغییرات موجب شده است که برخی افراد این گونه فکر کنند که فناوری‌های جدید به طور کامل جامعه را دگرگون خواهد کرد، به طوری که رسالت‌های سنتی کتابخانه‌ها ممکن است مهجور شوند و منابع چاپی به وسیله کتابخانه‌های الکترونیکی مجازی جایگزین شوند. گرچه این پیش گویی ها ممکن است اغراق آمیز باشد، اما این حقیقت به وضوح وجود دارد که پیدایش فناوری‌های جدید بسیاری از مسایل و چالش‌هایی که کتابخانه‌ها با آن رو به رویند را تشدید کرده است. بنابراین کتابداران و دست اندرکاران آموزش کتابداری باید مسایل و چالش‌های حاصل از فناوری اطلاعات را در کتابخانه‌های خود در نظر بگیرند که طراحی این برنامه مستلزم به‌کارگیری تمام ظرفیت‌ها وتوانمندی‌های موجود و انتخاب بهترین روش برای پاسخگویی به تغییرات محیطی و هماهنگ شدن سازمان با این تغییرات است]۲۳[
۲-۴-۲- نقش فناوری اطلاعات در وضعیت شغلی کتابداران
به استناد پژوهشی که در سال ۱۳۸۰ از کلیه کتابداران کتابخانه های فنی و مهندسی در سطح شهر تهران بعمل آمده، به طور کلی از دیدگاه کتابداران متخصص عواملی که افزایش آنها بیش از ۵۰ درصد بوده به ترتیب عبارتند از: نظم۷۳ درصد؛ سرعت نزدیک به ۶۸ درصد؛ مهارتهای فنی و تخصصی حدود ۶۵ درصد؛ آشنایی با سخت افزار، نرم افزار و غیره حدود ۶۲ درصد؛ جذابیت در کارها نزدیک به ۵۷ درصد و برقراری ارتباط و آموزش استفاده کننده به طور مساوی هر کدام بیش از ۵۱ درصد و کمترین نقش نیز مربوط به عوامل افزایش حقوق، زمان فراغت و ترجیح نظام جدید به طور مساوی هر کدام نزدیک به ۶ درصد است. و در پایان حدود ۹۲ درصد از کتابداران متخصص نظام های جدید را تا حدودی به نظام دستی ترجیح می دهند و نزدیک به ۳۸ درصد آنان بیان کرده اند که عوامل رضایت استفاده کننده ارتقا و اعتبار شغلی کتابداران و سادگی کار پس از ورود فناوری های جدید هیچ افزایشی نداشته است.
این آمار و ارقام ضرورت فناوری اطلاعات در کتابخانه ها را نشان می دهد]۲۴[.
۲-۴-۳- برنامه جامع فناوری اطلاعات در کتابخانه ها
با توجه به شرایط دنیای امروزی بکار گیری موثر فناوری اطلاعات در سازمان و همراستا سازی استراتژی های فناوری اطلاعات با استراتژی های سازمان، به صورت یک نیاز ضروری درآمده است. وجود جزایر اتوماسیون در سازمان هایی که از فناوری اطلاعات استفاده کرده اند، چیدمان و آرایش ناکارآمد سخت افزارها و برنامه های کاربردی متنوع، لزوم تهیه یک طرح جامع را بدیهی جلوه می دهد.
برنامه جامع فناوری اطلاعات نقشه جامع و کاملی است که فرایند، مسیر و نحوهّ گسترش فناوری اطلاعات را در سازمان مشخص می کند. به عبارتی برنامه جامع فناوری اطلاعات سازمان با دیدی راهبردی به شناخت درست نیازمندیهای سازمان و بررسی راه حل های مختلف پرداخته و بهترین روش را برای توسعه نظام مند فناوری اطلاعات در سازمان که منطبق با راهبردهای کلان سازمان می باشد، ارائه می کند. پس مهم ترین اهداف این برنامه شامل:
انطباق راهبردهای فناوری اطلاعات با راهبردهای سازمان
به کارگیری استانداردهای مرتبط در حوزه های سخت افزاری، نرم افزاری، ارتباطی و اطلاعاتی
شناسایی سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری موجود در سازمان و توسعه آن ها مطابق نیازها و راهبردهای سازمان
ایجاد هماهنگی و یکپارچه سازی و کاهش تناقض بین سیستم های اطلاعاتی
جهت تهیه برنامه جامع فناوری اطلاعات ، رویکردها و متدولوژی های مختلفی ارائه شده است که از هر کدام متناسب با شرایط مختلف می توان استفاده نمود.
کتابخانه ها سازمان های خدماتی و دانش محور محسوب می گردند. در همین راستا نیز برای برنامه جامع فناوری اطلاعات در کتابخانه ها می توان از رویکردهای متفاوتی استفاده کرد. در سازمان های خدماتی، سرعت و دقت پاسخگویی، تغییر و تحول و به روز بودن فناوری اطلاعات بسیار با اهمیت می باشد.]۲۵و۱[.
۲-۴-۴-مطالعه تطبیقی برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات درکتابخانه ها
مطالعه تطبیقی برنامه راهبردی فناوری اطلاعات تعدادی از کتابخانه های ملی دنیا در زیر نشان داده شده است:
کتابخانه ملی استرالیا
یکی از عناصر اصلی استراتژی کتابخانه ملی استرالیا، فرآیندهای برنامه ریزی بخش فناوری اطلاعات می باشد. نقطه قابل تامل در این برنامه، تجدید نظر هر ساله آن می باشد. از فعالیت های مهم این کتابخانه در زمینه فناوری اطلاعات موارد زیر می باشد:
آماده کردن زیر ساخت کتابخانه دیجیتال
زیرساخت های فناوری اطلاعات و خدمات
هدف از بخش فناوری اطلاعات توسعه و ارائه انواع خدمات فناوری اطلاعات است که افزایش اثر بخشی و کارایی کارکنان کتابخانه خود در انجام وظایف اداری و حرفه ای، حمایت و بالا بردن ارائه خدمات به مشتریان کتابخانه را باعث می شود.
کتابخانه کنگره