ایجاد رعب در بین مردم از دیرباز در بین حکومتها رایج بوده و از اهداف اجرای مجازاتها در یک جامعه بوده است زیرا ارعاب و بازدارندگی در اجرای مجازات دو نوع هدف را در پی خواهد داشت یکی اینکه شخص متهم با مجازات شدن دیگر به سراغ جرم ارتکابی نخواهد رفت و یا لااقل احتمالش ضعیف خواهد شد و دیگر اینکه مردم جامعه نیز با دین مکافات عمل مجرم از شدت مجازات، از ارتکاب جرم منصرف خواهند شد.
«در پیش بینی کیفر اعدام برای برخی از مصادیق جرم جنسی مانند زنای به عنف، زنا با محارم و لواط به جنبه ارعاب انگیزی کیفر کاملا توجه شده است. گویا کسی که مرتکب این موارد از جرایم جنسی می شود چنان به ورطه تباهی سقوط کرده که امیدی به اصلاح او نیست و تنها باید برای عبرت دیگران کشته شود حتی صد ضربه تازیانه نیز که برای زنای غیر محصن، مساحقه و لواط (به صورت تفخیذ) پیش بینی شده مجازات سبکی نیست و از وصف بازدارندگی بالایی برخوردار است. »(۱) لذا «صد تازیانه خوردن آن هم در حضور گروهی از مؤمنان و یا محکوم شدن به اعدام، کیفر آسانی نیست. این مجازات در حالت عادی می تواند برای کسانی که قصد دارند مرتکب جرایم جنسی شوند نوعی حالت بازدارندگی ایجاد کند. تحمل صد تازیانه در حضور جمعی از مؤمنان مجازاتی است دارای دو جنبه; نخست این که از نظر جسمانی، کیفری است دردآور و هر کسی لذت زود گذر جرایم جنسی را بر تحمل این بار گران ترجیح نمی دهد. دوم این که کیفری است ترذیلی و خوار کننده؛ حتی اگر کسی از نظر شرایط

۱) نوبهار ،رحیم ، همان، ص۳۹۰

بدنی به گونه ای باشد که بتواند درد حاصل از این مجازات را بپذیرد، اما تحمل ننگ و خواری ناشی از آن کاری است دشوار؛ مگر در مورد کسانی که چنان از اصول و ارزشهای اخلاقی دور افتاده باشند که هیچ اعتباری برای شرف و حیثیت اجتماعی خود قائل نباشند، و البته چنین کسانی نادرند.»(۲) لذا در جرم زنا هم مانند جرایم دیگر در بحث حقوق کیفری و در موضوع ارعاب و بازدارنگی به همین منوال می باشد.
گفتار سوم: صیانت از اخلاق و عفت عمومی
مقنن برای جرایمی که با اخلاق و عفت عمومی منافات داشته باشند مجازات سنگینی را وضع نموده است. لذا برای جلوگیری از شکسته شدن قبح اعمالی که از آن به اعمال منافی عفت یاد می شود از هیچ اقدامی دست برنداشته است. نظام جزایی تلاش می‌کند با اعلام و نشان دادن اصیل‌ترین ارزشهای حاکم، حدود و ثغور حقی را که جامعه یا قدرت عمومی برای مجازات بزهکاری قائل است، ترسیم کند و از طریق تهدید و اجرای مجازات، افراد را به احترام و رعایت قوانین جزایی وادارد. به این ترتیب، قوانین و مقررات جزایی به عنوان معیار تشخیص اعمال مجرمانه و ضامن نظم و امنیت و اجرای عدالت در جامعه، تا حدودی حس عدالتخواهی انسان را اقناع کرده، فرایند تکامل انسان و جامعه را فراهم می‌کند و از اخلاق و عفت عمومی در جامعه به بهترین نحو ممکن صیانت کند. «گرچه در متون دینی بر مفاسد اجتماعی جرایم جنسی مانند اختلاط نسلها، اختلال در نظام توارث، و تولد اطفال بی سرپرست تاکید شده، اما تاکید اصلی آموزه های دینی بر قبح ذاتی و فاحشه بودن این گونه اعمال است. بنابراین تعلیمات دینی به هیچ رو با نفی زشتی انحرافهای جنسی و حتی کاستن از قبح آن موافق نیست، بلکه در صدد اثبات قبح ذاتی آنها و تاکید بر مسؤولیت اخلاقی مرتکبان جرایم جنسی است. در واقع، مبنای جرم انگاری و در نتیجه مجازات، تنها نظم اجتماعی نیست; از این رو حتی اگر فرض شود بتوان همه آثار منفی جرایم جنسی در عرصه های اجتماعی،بهداشتی، اختلال نسلها و … را از میان برداشت، اما قبح ذاتی و غیر اخلاقی بودن این گونه اعمال را نمی توان از آنها گرفت و

۱) نوبهار ،رحیم ، همان، ص۳۹۰

۱)
جرایم جنسی در هر حال، حرام و از گناهان کبیره است. با این حال در اغلب موارد آنچه این رفتارها را در حد یک جرم مستوجب عقوبت دنیوی قرار می دهد این است که اعمال یاد شده به حدی آشکارا انجام شود که دست کم چهار نفر(مرد) آن را به وضوح مشاهده کنند. در حقیقت کسی باید کیفر دنیوی جرایم جنسی مستوجب حد را متحمل شود که حاضر شده باشد تا به این حد بی پروا حریم عفت عمومی جامعه را نقض کند.»(۱)

۱) نوبهار ،رحیم ، همان، ص۳۹۱
بخش دوم:
ارکان تشکیل دهنده بزه زنا در حقوق ایران و فقه حنفی
فصل اول: نص شرعی و قانونی
در این فصل به نص شرعی که شامل کلام وحی الهی و روایات رسیده از پیامبراکرم (ص) و امامان معصوم (ع) می باشد و نص قانونی که مقنن تصریح به جرم انگاری جرم زنا نموده و برای آن مجازات تعیین کرده است، می پردازیم.
مبحث اول: نص شرعی
جرم زنا مانند دیگر جرایم کیفری دیگر دارای ارکانی است که قوه قانون گذاری آن را وضع نموده که باعث به وجود آمدن آن می شود. «با توجه به آیه پانزدهم سوره مبارک اسراء خداوند تبارک و تعالی می فرمایند:« و ما کنّا معذّبین حتی نبعث رسولاً . بدین معنی که ما هیچ کس را پیش از برانگیختن پیامبر به کیفر نمی رسانیم.»(۱) در این آیه خداوند کیفر گناهکاران را به بیان تکلیف و حکم موکول کرده است و یا قاعده عقلی قبح عقاب بلا بیان بر این امر دلالت دارد که بدون بیان حکم و تصریح قانونی اگر کسی به کیفر برسد، عقل آن را قبیح و نادرست می داند و تا هنگامی که قانونگذار افراد را از کاری منع نکرده انجام دادن آن کار مباح است و منعی ندارد و هرگز کسی را برای انجام دادن آن کیفر نخواهند کرد».(۲)
لذا حاکم جامعه اسلامی نمی تواند مرتکب عملی را که قبلاً برای آن مجازاتی تعیین نشده به کیفر و عقاب برساند ضمن اینکه مجاز نیست مجازاتی جز آنچه قبلا برای آن تعیین شده را در خصوص مجرم اعمال کند زیرا هر جرمی بایستی بدواً از ناحیه شارع به عنوان جرم تلقی و میزان آن از باب مجازات تعیین می شود لذا «مادام که قانونگذار فعل یا ترک فعلی را جرم نشناسد و کیفری برای آن تعیین نکند افعال انسان مباح است ».(۳)
از این بحث نتیجه گیری می گردد که عمل مجرمانه، مادام که از طرف شارع مقدس جرم تلقی نگردیده است نمی توان به آن عنوان جرم داد و در نتیجه مرتکب چنین عملی را مجازات نمود. لذا جرم انگاری جرم زنا در حقوق ایران برگرفته از نص صریح شارع مقدس بوده که همان قول خداوند باری تعالی و معصومین (ع) است که برگرفته از قرآن کریم و روایات و احادیث نقل شده می باشد که به آنها خواهیم پرداخت.

۱) سوره اسراء، آیه۱۵
۲) گرجی، ابوالقاسم به نقل از اردبیلی، محمد علی، همان ،جلد اول،پاورقی،ص۱۲۶ - ۱۲۷
۳) همان ،ص۱۲۶
بنابراین با توجه به مبانی جرم انگاری این ضرورت آشکار می گردد که فعل یا ترک فعل را که شارع به عنوان جرم تلقی کرده و برای آن مجازات تعیین نموده جرم محسوب می گردد و مرتکب آن قابل مجازات خواهد بود لذا قبل از تمامی مکاتب موجود فعلی خداوند متعال در قرآن کریم صراحتاً به جرم انگاری فعل زنا پرداخته است.(۱) لذا به آیات قرآن کریم و روایات واصله از معصومین (ع) میپردازیم.
گفتار اول: آیات الهی
در قرآن کریم در خصوص جرم زنا آیاتی نازل گردیده است که آنها را بیان می کنیم:
الف- « وَاللَّاتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَهَ مِنْ نِسَائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَهً مِنْکُمْ ۖ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّىٰ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا… و زنانی که عمل ناشایسته کنند چهار شاهد مسلمان بر آنها بخواهید چنانچه شهادت دادند در این صورت آنان را در خانه نگه دارید تا زمان عمرشان به پایان رسد یا خدا برای آنها راهی پدیدار گرداند یعنی توبه یا حد مقرر شود.» (۲)

۱) محمودی، عباسعلی، حقوق جزای اسلام، ج ۱،انتشارات نهضت زنان مسلمان،تهران، ۱۳۶۰.ش، ص۴۳
۲) سوره نساء،آیه ۱۵
ب- « وَاللَّذَانِ یَأْتِیَانِهَا مِنْکُمْ فَآذُوهُمَا ۖ فَإِنْ تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُوا عَنْهُمَا ۗ إِنَّ اللَّهَ کَانَ تَوَّابًا رَحِیمًا… و از میان شما آن دو تن را که مرتکب زشتکارى مى‏شوند آزارشان دهید پس اگر توبه کردند و درستکار شدند از آنان صرفنظر کنید زیرا خداوند توبه‏پذیر مهربان است»(۱)
پ- « وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ۖ کِتَابَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ ۚ وَأُحِلَّ لَکُمْ مَا وَرَاءَ ذَٰلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوَالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسَافِحِینَ ۚ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَهً ۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا تَرَاضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیمًا حَکِیمًا… و زنان شوهردار ( نیز بر شما حرام شده است) به استثناى زنانى که مالک آنان شده‏اید (این) فریضه الهى است که بر شما مقرر گردیده است و غیر از این (زنان نامبرده) براى شما حلال است که (زنان دیگر را) به وسیله اموال خود طلب کنید در صورتى که پاکدامن باشید و زناکار نباشید و زنانى را که متعه کرده‏اید مهرشان را به عنوان فریضه‏اى به آنان بدهید و بر شما گناهى نیست که پس از مقرر با یکدیگر توافق کنید مسلما خداوند داناى حکیم است. »(۲)
ت- «… فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفَاحِشَهٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ… پس چون شوهر کردند چنانچه عمل زشتی از آنها (کنیزان) سر زند بر آنها نصف عذاب زنان پارسای آزاد است. »(۳)
د- « الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ ۖ وَطَعَامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ حِلٌّ لَکُمْ وَطَعَامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ ۖ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ إِذَا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسَافِحِینَ وَلَا مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ ۗ وَمَنْ یَکْفُرْ بِالْإِیمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخَاسِرِینَ. امروز چیزهای پاکیزه برای شما حلال شده و همچنین طعام اهل کتاب ، برای شما حلال است و طعام شما برای آنها حلال و نیز زنان پاکدامن از مسلمانان و زنان پاکدامن

۱) سوره نساء،آیه ۱۶
۲) همان ،آیه۲۴
۳) همان،آیه ۲۵
از اهل کتاب، حلالند. هنگامی که مهر آنها را بپردازید و پاکدامن باشید. نه زناکار، و نه دوست پنهانی و نامشروع گیرید. و کسی که انکار کند آنچه را باید به آن ایمان بیاورد، اعمال او تباه می‌گردد و در سرای دیگر، از زیانکاران خواهد بود». (۱)
ذ- « وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا ۖ إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَهً وَسَاءَ سَبِیلًا… و نزدیک زنا نشوید، که کار بسیار زشت، و بد راهی است»(۲)
ر- « الزَّانِیَهُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَهَ جَلْدَهٍ ۖ وَلَا تَأْخُذْکُمْ بِهِمَا رَأْفَهٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ۖ وَلْیَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَهٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ… هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید؛ و نباید رأفت نسبت به آن دو شما را از اجرای حکم الهی مانع شود، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید و باید گروهی از مؤمنان مجازاتشان را مشاهده کنند» (۳)
ز- « الزَّانِی لَا یَنْکِحُ إِلَّا زَانِیَهً أَوْ مُشْرِکَهً وَالزَّانِیَهُ لَا یَنْکِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِکٌ ۚ وَحُرِّمَ ذَٰلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ … مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمی‌کند؛ و زن زناکار را، جز مرد زناکار یا مشرک، به ازدواج خود درنمی‌آورد؛ و این کار بر مؤمنان حرام شده است» (۴)
ژ- « وَالَّذِینَ لَا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاًٰ آخَرَ وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا یَزْنُونَ ۚ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَٰلِکَ یَلْقَ أَثَامًا … و کسانی که معبود دیگری را با خداوند نمی‌خوانند؛ و انسانی را که خداوند خونش را حرام شمرده، جز بحق نمی‌کشند؛ و زنا نمی‌کنند و هر کس چنین کند، مجازات سختی خواهد دید» (۵)

۱) سوره مائده،آیه ۵
۲) سوره اسراء،آیه ۳۲
۳) سوره نور،آیه ۲
۴) همان،آیه ۳
۵) سوره فرقان،آیه ۶۸
آیات فوق الذکر همگی مربوط به عمل شنیع زنا از نگاه قرآن کریم می باشد. با عنایت به این آیات که متفقاً چه صریح مانند« إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَهً وَسَاءَ سَبِیلًا » (۱) و چه ضمنی همچون « وَحُرِّمَ ذَٰلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ »(۲) از شتی و شناعت این عمل سخن گفته و انسانها را از چنین عملی برحذر کرده است و عاقبت کسانی را که مرتکب چنین عملی می شوند می فرماید: «وَمَنْ یَفْعَلْ ذَٰلِکَ یَلْقَ أَثَامًا»(۳) بدین مضمون که مرتکب به مجازات عملش خواهد رسید.
گفتار دوم: روایات
قرآن و اهل بیت علیهم السلام کلمه واحد و نور واحدی هستند و قول معصوم (ع) مکمل آیات قرآنی است؛ زیرا قول معصوم (ع) قول پیامبر اکرم(ص) بوده و قول ایشان هم گفته خداوند تبارک وتعالی می باشد. لذا همگی در طول هم قرار می گیرند و به سر چشمه اصلی که ذات رب العالمین است می رسند. بنابراین روایات منقله از این بزرگواران را از زبان علمای بزرگ شیعه و بعد از آن روایات نقل شده از علمای اهل تسنن بخصوص مذهب حنفیه نقل می کنیم.