مثلاً در نوعی ماهی، رفتار حمله به سایر نرهایی که وارد قلمرو او می شوند، با یک الگوی عمل ثابت انجام می گیرد. محرک نشانه در این الگوی عمل ثابت، رنگ قرمز شکم ماهی های نر مزاحم است، به طوری که به ماهی نری که شکمش قرمز نیست حمله نمی کند؛ در صورتی که به مدل های مصنوعی که سطح زیرین آنها قرمز است، حمله می کند. در این مثال رنگ قرمز تنها علامت حسی (محرک نشانه) است که ماهی به آن توجه می کند و سایر علائم مثل حجم یا شکل برای ماهی نر اهمیتی ندارد (شکل ۳)

شکل.۳
به مدل واقعی تر که فاقد رنگ قرمز در ناحیۀ
شکم است، کمتر از مدل های غیرواقعی دیگر حمله می شود.
انواع مختلفی از محرک های نشانه وجود دارد. در مورد رفتار غاز ماده، محرک نشانه شکل هندسی و انحنای جسم است.محرک نشانه در مثال ماهی، قرمز بودن سطح زیرین است.
بنابراین، . به محرکی که باعث بروز الگوی عمل ثابت می شود، محرک نشانه می گویند. در مورد رفتار غاز ماده، محرک نشانه شکل هندسی و انحنای جسم است.
تا این جا دیدیم که رفتار متأثر از ژن هاست؛ اما تجربه تا چه میزانی یک رفتار ژنتیکی را تغییر می دهد.
یادگیری در بسیاری از جانوران نقش مهمی در شکل گیری رفتار غریزی دارد. جانورانی که در سیرک، حرکات نمایشی انجام می دهند، هیچ گاه چنین رفتارهایی را در وضعیت طبیعی در زیستگاه های خود بروز نمی دهند؛ بلکه این رام کنندۀ حیوانات است که انجام حرکات نمایشی را به آنها یاد داده است.
تغییررفتار که حاصل تجربه باشد، یادگیری نامیده می شود.
ساده ترین نوع یادگیری و تغییر شکلِ رفتار عادی شدن است. در این یادگیری ساده، جانور یاد می گیرد که از محرک های دائمی که هیچ سود و زیانی برای او ندارند، صرف نظر کند و به آنها پاسخی ندهد.
مثلا،ً پرنده برای بار اول از زمین کشاورزی که در آن یک مترسک گذاشته اند، دوری می کند؛ امّا اگر جای مترسک تغییر نکند، وجود مترسک برای او عادی و بنابراین بدون ترس وارد آن زمین کشاورزی می شود.این نوع یادگیری حتی در مورد رفتارهای بسیار ساده، مانند انعکاس هم وجود دارد.
مثلاً شقایق دریایی و یا عروس دریایی با کوچک ترین تحریک مکانیکی، شاخک های حسی خود را منقبض می کنند، در حالی که نسبت به حرکت مداوم آب واکنشی از خود بروز نمی دهند.
شرطی شدن کلاسیک، آزمون و خطا (شرطی شدن فعال) و حل مسئله، انواع دیگر یادگیری هستند.
یکی ازمعروف ترین پژوهش ها در زمینۀ یادگیری، آزمایشی است که ایوان پاولوف ۱ فیزیولوژیست روسی، دربارۀ ترشح بزاق سگ انجام داد. هنگامی که پاولوف پودر گوشت (محرک) را به سگ گرسنه می داد، بزاق سگ (پاسخ) ترشح می شد. ترشح بزاق در واقع نوعی پاسخ غریزی به غذاست. پاولوف پس از گذشت مدتی از انجام این کار متوجه شد که حتی اگر غذایی به همراه نداشته باشد، با دیدن او بزاق سگ ترشح می شود. پاولوف بر این اساس آزمایشی را طراحی کرد. او هم زمان با دادن پودر گوشت، زنگی را به صدا درمی آورد. صدای زنگ محرکی بود که ارتباطی با غذا نداشت و به تنهایی برای سگ بی مفهوم بود؛ امّا به دنبال تکرار این کار، سگ بین صدای زنگ و غذا ارتباط برقرار کرد؛ به طوری که با صدای زنگ، حتی بدون وجود غذا بزاق او ترشح می شد. در واقع سگ نسبت به محرکی که تا قبل از آن برایش بی معنی بود، پاسخ می داد و به عبارتی نسبت به همراه بودن صدای زنگ و پودر گوشت شرطی شده بود (شکل ۴). به این نوع یادگیری شرطی شدن کلاسیک می گویند.
در این نوع یادگیری هرگاه یک محرک بی اثر (مثلاً صدای زنگ) به همراه یک محرک طبیعی(مثلاً غذا) به جانور عرضه شود، پس از مدتی محرک بی اثر به تنهایی سبب بروز پاسخ (مثلاً ترشح بزاق) در جانور می شود. به این محرک جدید، محرک شرطی می گویند؛ زیرا به شرطی می تواند سبب بروز رفتار شود که قبل از آن همراه با یک محرک طبیعی باشد. به محرک طبیعی محرک غیرشرطی نیز گفته می شود.
شکل ۴، در این مثال، غذا محرک غیرشرطی و ترشح بزاق پاسخی غیرشرطی است که با دیدن غذا ایجاد م یشود. زنگ محرک شرطی است که به دلیل همراه بودن با غذا موجب ترشح بزاق می شود. با تکرار این عمل، صدای زنگ به تنهایی موجب ترشح بزاق می شود.
بنابراین، یادگیری تغییر در رفتار بر اساس تجربه است که به شکل شرطی شدن کلاسیک، کوشش و خطا و حل مسأله وجود دارد.
محرک شرطی و غیر شرطی را با ذکر مثال، توضیح دهید.
اسکینر برای بررسی نقش آزمون و خطا در یادگیری، آزمایش هایی را طراحی و اجرا کرد. او برای انجام مطالعات خود جعبه ای را طراحی کرد. در این جعبه اهرمی وجود داشت که با فشار دادن آن، مقداری غذا به درون جعبه می افتاد.
اسکینر موشی را درون جعبه قرار داد. موش، درون جعبه به جستجو و کاوش می پرداخت و هر از گاهی به طور تصادفی اهرم درون جعبه را فشار می داد که با وارد آمدن فشار به اهرم، مقداری غذا به درون جعبه می افتاد. موش در ابتدا بدون توجه به اهرم به حرکت خود درون جعبه ادامه می داد؛ اما سرانجام یاد گرفت که اگر اهرم را فشار دهد، غذا به دست می آورد. به این نوع یادگیری آزمون و خطا یا شرطی شدن فعال گفته می شود. در این نوع یادگیری جانور یاد می گیرد که انجام یک عمل یا رفتار خاص، منجر به پاداش یا تنبیه خواهد شد. اگر انجام آن رفتار به دریافت پاداش منتهی شود، احتمال تکرار آن افزایش می یابد؛ ولی اگر با انجام آن، جانور با تنبیه روبه رو شود، احتمال بروز دوبارۀ آن رفتار کاهش می یابد. با آزمون و خطا می توان به جانور یاد داد که در موقعیتی خاص،.( رفتار مشخصی انجام دهد و یا این که آن را انجام ندهد (شکل ۵)
شکل ۵، جعبۀ اسکین:. موش با آزمون و خطا یاد می گیرد برای به دست آوردن غذا اهرم را فشار دهد.

توسعه دیگران
ارتباطات
مدیریت تعارض
همکاری کار گروهی
۲ـ۳ـ۲٫ ریشه‌های تاریخی هوش عاطفی
ذهن انسان از سه طریق شناخت^[۹۷]، احساس^[۹۸]، انگیزش^[۹۹] عمل می‌کند. حوزه شناخت شامل اعمالی از قبیل حافظه فرد، استدلال، قضاوت و به طور کلی اعمال فکری انسان می‌شود. حوزه احساسی شامل: عواطف، حالات روحی، ارزشیابی‌ها و دیگر حالات احساسی می‌شود. سرانجام، حوزه انگیزش که می‌توان گفت همان حوزه شخصیت می‌باشد و شامل انگیزه زیستی یا رفتار هدف‌گرا که قابل یادگیری است، می‌باشد. دو حوزه اول که شامل شناخت و احساس می‌باشد در واقع تشکیل دهنده هوش عاطفی هستند. یعنی می‌توان گفت که هوش عاطفی همان استفاده آگاهانه از عواطف و احساسات می‌باشد (faat,J, 2000).
روان شناسان در اغلب مواقع هنگام مطالعه هوش، بر جنبه‌های شناختی آن از قبیل حافظه و قدرت حل مشکل توجه می‌کنند. این در حالی است که در گذشته محققان زیادی علاوه بر جنبه‌های شناختی انسان بر اهمیت جنبه‌های غیرشناختی نیز تأکید کرده‌اند. اگر به مطالعات رهبری اوهایو (در اواخر دهه ۱۹۴۰) توجه کنیم می‌توان ملاحظه کرد که در نتیجه این مطالعات توجه به افراد (در مقابل توجه به وظیفه) به عنوان یکی از عوامل اصلی رهبری اثربخش معرفی شد، که با الهام از این مطالعات بعدها رهبران اثربخش به عنوان کسانی معرفی شدند که بتوانند اعتماد و احترام متقابل با زیردستان خود داشته و با آن‌ها روابط دوستانه برقرار کنند. با توجه به نتایج این مطالعات می‌توان دید که جنبه‌های غیرشناختی رفتار انسان به عنوان عاملی مهم در موفقیت رهبران به شمار می‌آید (Cherniss, 2000).
در سال ۱۹۴۰، وچسلر^[۱۰۰] در کنار توجه به عوامل عقلانی^[۱۰۱]، به عوامل غیرعقلائی از قبیل عوامل اجتماعی، فردی و احساسی نیز توجه نشان داد. وی در سال ۱۹۴۳ اظهار داشت که توانائی‌های غیرعقلانی از عوامل ضروری موفقیت در زندگی می‌باشد. او در سال ۱۹۵۸ هوش را به صورت ظرفیت کلی فرد برای عمل هدف‌دار، فکر منطقی، و برقراری ارتباط موثر با محیط تعریف کرد. ولی او تنها کسی نبود که به اهمیت جنبه‌های غیرشناختی هوش در موفقیت و سازگاری انسان‌ها با محیط پی برد (Cherniss, 2000).

ثورندایک در سال ۱۹۲۰ مفهوم هوش اجتماعی را مطرح کرده و آن را به عنوان توانائی درک دیگران و توانائی برقراری ارتباط با آنها مطرح کرد (faat,J, 2002) . وی در سال ۱۹۲۷ انواع هوش را در سه طبقه کلی شامل: هوش عمومی، هوش تجسمی، هوش اجتماعی قرار دارد و برای هر یک تعریف خاصی ارائه داد (Bagshow, M. 2000 ؛ ۱۹۹۹Johnson, R.P. and Indvik,). ولی متأسفانه کارهای وی تا سال ۱۹۸۳ فراموش شده و یا نادیده گرفته شدند (Cherniss, 2000).
به گونه‌ای در سال ۱۹۶۰ کتابی معتبر درباره آزمون‌های هوشی، هوش اجتماعی را مفهومی بیهوده اعلام کرد (Goleman,1382) تا این که در سال ۱۹۸۳ گاردنر از نظریات او استفاده کرده و به انتشار مطالبی درباره هوش چندگانه پرداخت. وی بیان داشت که هوش درون فردی و هوش بین فردی نیز به اندازه بهره هوشی افراد که با تست‌های خاصی اندازه‌ گرفته می‌شود، اهمیت دارند (Cherniss, 2000).
به طور خلاصه سیر تکاملی هوش عاطفی را می‌‌توان در نمودار (۵-۲) ملاحظه نمود.
جدول ۴-۲٫ سیر تکاملی هوش عاطفی(منصوری،۱۳۸۰)

۳ -اخلاق الهی:

ارتباط خاصی است که با اعمال ویژه ای به مانند نماز،دعا،نیایش بین انسان با خداوند خویش ایجاد می شود (مطهری،۱۳۶۲ :۴۸). از جمله زیبا ترین مولفه های رفتار و اخلاق اولیاء الهی توکل زیبا و ارزشمند این دسته از افراد است. توکل که از ماده “وکاله” گرفته شده است به معنای این است که خداوند متعال را تکیه گاه مطمئنی برای خویش قرار داده و تمام امور را به او واگذار کنیم. در اهمیت و ارزش توکل در زندگی آیات و روایات بسیار ارزشمندی وجود دارد از جمله این روایت ارزشمند قدسی که مبیّن اهمیت توکل است:در شب معراج پیامبر اکرم از ارزشمند ترین کار در نزد خداوند پرسیدند و خدای تبارک و تعالی فرمود در پیش من عملی بهتر از توکل بر من و رضای بقضای من نیست^[۴۵] (دیلمی،۱۳۷۷، ج‏۱ :۱۹۹). در اهمیت این مولفه ی اخلاق الهی همین نکته از آیات قرآن مجید کافی است که توکل، از جمله اوصاف و ویژگی های مومنین معرفی شده است خداوند متعال می فرماید: بر خدا توکل کنید اگر ایمان دارید^[۴۶](مائده/۲۳). پیغمبر اکرم، خاتم رسل، محمّد مصطفی (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: بر‌ترین ایمان‌ها همین است که بدانی هر جا می‌روی، خدا با توست^[۴۷] .(سلیمی،۱۳۸۶ :۲۲۹). علی‌بن‌ابی‌طالب (صلوات اللّه و سلامه علیه) فرمودند: طاعت خدا، غنیمت زیرکان عالم است^[۴۸].(حسنی بیرجندی،۱۳۸۶: ۲۵). امیرالمؤمنین (صلوات اللّه و سلامه علیه) می‌فرمایند: اگر نفست را به طاعت الهی گرفتی، گرامی می‌شوی^[۴۹] (رسولی، ۱۳۷۵ :۴۰۵). امیرالمؤمنین (صلوات اللّه و سلامه علیه) می‌فرمایند: سزاوار‌ترین مردم به رحمت پروردگار عالم، آنهایی هستند که فرمانبردار‌ترین انسان‌ها هستند^[۵۰]( رسولی، ۱۳۷۵: ۲۶۴). هر چه اهل طاعت بیشتری باشند، بالا می‌روند. انبیاء در مقام طاعت، اوج طاعت را داشتند. در حدیث دیگری از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین آمده است: در اطراف عرش الهی منبرهایی از نور است که بر آنها گروهی هستند که لباسها و صورتهایشان از نور است؛ آنها پیامبر نیستند ولی پیامبران و شهداء به حال آنها غبطه می خورند! عرض کردند: ای رسول خدا! این مساله را ما برای حل کن (آنها چه کسانی هستند؟) فرمود: آنها کسانی هستند که به خاطر خدا یکدیگر را دوست دارند و برای خدا با یکدیگر مجالست می کنند، و برای خدا به دیدار هم می روند» (مجلسی،۱۳۶۳،ج۶۶: ۳۵۲، حدیث ۳۲).براساس آیات قرآن کریم هدف از خلقت انسان، خداگونه شدن و عبد خدا بودن است یعنی هدف کلان تربیت، توحید و ادراک همراهی پیوسته و حضور مستمر حق است « هو معکم أینما کنتم» (علم الهدی، ۱۳۸۶: ۱۰۴).

عبادت یعنی « انجام کاری به انگیزه و قصد تقرب الی الله» بنابراین روح عبادت و انگیزه اصلی آن قرب الهی است ( کاردان ، ۱۳۸۲: ۵۱۹).عبادت در اصطلاح دو نوع است: عبادت خاص و عبادت عام. نوع اول صرفا بر اعمال شرعی خاصی نظیر نماز و روزه اطلاق می شود که به اصطلاح علم اصول «تعبدی» مقابل «توصلی» نامیده می شود و منظور از عبادت عام « هرگونه عملی است که به انگیزه قرب الهی انجام می گیرد» و مراد در اینجا همان معنای عام است که معنی اول را نیز در بر می گیرد (کاردان ، ۱۳۸۲: ۵۲۰). نتیجه اینکه عبادت تنها راه قرب الهی است و هرگونه عملی که مقدمه قرب باشد مانند گرایشها و تمایلات دارای کمال مقدمی است.امام علی (ع) در حکمت ۱۱۳ نهج البلاغه سودمندترین عبادت را انجام واجبات معرفی می کند. براساس نظر آیه الله جوادی آملی عبادت دو نوع است: عبادت بدنی و عبادت روحی که در قرآن به هر دو مورد اشاره شده است (جوادی آملی، ۱۳۸۰: ۱۲۵).
قرآن کریم می فرماید: «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» جن و انس را فقط برای اینکه مرا بپرستند آفریدم (ذاریات/ ۵۶). همچنین طبق آیات ۱۸ و ۱۹ سوره لقمان، ۵۴ مائده و ۳۶ نساء اجتناب از خودنمایی، فخر فروشی، برتری طلبی و خود بزرگ بینی و برخورداری از تواضع و فروتنی در برابر پدر، مادر و معلم از شاخصهای مهم تربیت دینی است (ذوعلم، ۱۳۸۰ : ۵۷) که بویژه در نظام تربیتی آموزش و پرورش توجه بدان ضروری است.

۴- اخلاق خانوادگی:

اخلاق خانوادگی مبحثی است که بسیار کم به آن پرداخته می شود در حالیکه جایگاهی عالی ومهم دارد و می تواند گر ه گشای بسیاری ازمشکلات تربیتی و اخلاقی افراد خانواده به خصوص فرزندان باشد از آن جهت که والدین اولین الگو و معلّم فرزندان می باشند و فرزندان اخلاق و رفتار آن ها را الگوبرداری می کنند بنابراین والدین می توانند درآن ها بسیار تأثیرگذار باشند. طبیعی است تربیت نیکو واخلاق شایسته و اسلامی یکی از نیازهای واقعی است که هم اینک جامعه مذهبی ما به آن بسیار محتاج است.در زمینه ی اخلاق خانوادگی بهترین الگو برای افراد ائمه اطهار علیهم السلام علی الخصوص امیرمؤمنان علی علیه السلام هستند که سعی گردیده است در اینجا نمونه ی کوچکی از آن به خواننده ی محترم ارائه گردد. محیط خانوادگی اولین آموزشگاهی است که انسان را با تربیت جسمی و روحی و… آشنا ساخته و بستر را برای رشد آدمی فراهم می سازد که از ارتباط میان افراد خانواده حاصل می شود (رشید پور،۱۳۴۰ :۲۴). فضای به وجود آمده با حضور پدر و یا مادر خوش اخلاق، در آرامش روانی، اعتماد به نفس، شکوفایی و پیشرفت همه ی اعضای خانواده به ویژه فرزندان تاثیر زیادی دارد. پیامبر گرامی اسلام درباره ی ارزش و جایگاه خوش اخلاقی می فرماید: «شایسته ترین مردم از نظر ایمانی، خوش اخلاق ترین آنها و مهربان ترین آنها با خانواده اش است و من مهربان ترین شما نسبت به خانواده ام هستم».(حر عاملی،۱۳۸۷ ، ج ۱۲:۱۵۳).

۵-اخلاق زیست محیطی:

انسان افزون بر رابطه با خداوند، با خود و با انسان‌های دیگر، با «محیط زیست»^[۵۱] نیز رابطه دارد، از این‌رو، مجموعه‌ای از احکام و دستورالعمل‌های اخلاقی درباره رفتار او با محیط زیست وجود دارد که آن را «اخلاق محیط زیست»^[۵۲]نام نهاده‌اند(فتحعلی،۱۳۹۰: ۹۷).
اخلاقی که شامل ارتباط انسانها با کل موجودات اعم از حیوانات،جوامع گیاهی ،اکو سیستم ها،دریاچه ها وکوه ها می باشد(پوژمن,۲۰۰۱). صنعت و پیشرفت در عین اینکه باعث رفاه و راحتی بشر است، مانعی برای دینداری و اخلاق گرایی و حرکت به سوی کمال و تعالی نخواهد بود و انسان را غرق در تجملات، لذات زودگذر و فساد و انحراف، نخواهد کرد که باعث ویرانی و نابودی اخلاق و طبیعت و محیط زیست انسانی و حیوانی و نباتی شود:به درستی علم به احکام خدا و سنت پیغمبر در دل مهدی می‌روید، همانطور که زراعت می‌روید، بهترین روییدنی (مجلسی، ۱۴۰۴: ج۵۲ :۳۱۷). تقدیر حکیمانه الهی بر آن قرار گرفته است که انسان خلق شده از نطفه ناچیز،واجد روحی الهی گردد و از مسیر زندگی در این زمین خاکی و آزمایش‌های همیشگی و گونا‌گون، با بهره‌گیری از معارف وحیانی و ظرفیت‌هایی همچون عقل و قدرت انتخاب،به کمال مطلوب، که همان قرب الهی است برسد ، و زمین و هرچه در آن است و این جهان مادی در اختیار او قرار گرفته و او می‌تواند از آنها بهره بگیرد(مصباح ،۱۳۸۴ :۳۴۳).

جایگاه و اهمیت اخلاق در تعلیم وتربیت:

یکی از مسائل مهمی که تعلیم و تربیت معاصر با آن رو به رو است، مساله تربیت اخلاقی است. از سبز فایل به بعد تحولاتی در این زمینه ایجاد شده که منشا اخلاق را بر اساس انسان محوری قرار می دهند. تربیت اخلاقی در عصر روشنگری صرفا بر پایه عقلانی قرار داشت (نادینگز^[۵۳] ،۱۹۹۵ :۱۵۳-۱۵۲) و فلاسفه این عصر کوشیدند که تربیت اخلاقی را که دارای ماهیتی تعیین کننده غایت حقیقی انسان است، رد کنند. نتیجه این نظریات اخلاقی یا بر اخلاق سودگرا یا بر اخلاق وظیفه گرا استوار بود.(ورنینگ^[۵۴]، ۱۹۹۸: ۲۲۷). امانوئل کانت که آراء او در تعلیم و تربیت از اهمیت زیادی برخوردار است معتقد است که ، حصول آدمیت و رها شدن از توحش و سبعیت ، تنها با تعلیم وتربیت میسر است .البته می توان تعلیم و تربیت را به گونه ای سانان داد که این مهم حاصل نیاید ولی این نقص عظیمی برای یک دستگاه تربیتی است . از این رو وی تصریح می کند که تهذیب اخلاق ، باید جزء تربیت باشد(شکوهی،۱۳۷۴ :۷۲).«مربی باید اخلاق بد را از آدمی بستاند و به دور اندازد و اخلاق نیکو را جای آن نهد و معنی تربیت این است»(عطاران ،۱۳۶۶ :۸۷). تربیت صناعتی است که از طریق آن مدارج عالیه انسانی فراهم می آید و پست ترین مراتب انسانی به کامل ترین رتبه خود میرسند (طوسی ،۱۳۶۹ :۱۰۷) .مبانی فلسفی تعلیم و تربیت از ملاحضات اخلاقی و فلسفی مربوط به طبیعت آدمی و اهداف و غایات تربیت افراد استننتاج می شود (شکوهی،۱۳۷۸ :۶۱) .
پستالوزی در نیاز توجه به اخلاق در امر تعلیم و تربیت معتقد است که انسان به خودی خود نیک است وخواهان آن است که نیک بخت گردد و تنها آنگاه به سوی بدی می رود که راه نیک بختی بر او بسته باشد . تربیت همراه با اخلاق این دستگیری را از انسان انجام می دهد و راهی است که انسان را به ماهیت حقیقی خود می رساند : «صد ها انسان گمراه از میان می روند ،فقط برای اینکه کسی نیست آنها را به ارزش خود آگاه کند »(نقیب زاده ، ۱۳۶۸ : ۱۴۶ ) . تاثیر اخلاق در مبانی ارزشی تعلیم و تربیت در اخلاق مذهبی و اخلاق سکولاری بسیار بارز تر است . بر اساس اخلاق مذهبی ، عبودیت و کمک به خدایی شدن انسان و تقرب او به خداوند مهمترین معیار در ارزش گذاری ها است و تعلیم و تربیت نیز باید در جهت تحقق این مهم تلاش کند (محسن پور ،۱۳۷۱ : ۲۸) . هدف ها ی اخلاقی خود از مهمترین اهداف تعلیم و تربیت می باشند برای مثال «هربارت»مقصد تربیت را «دست یافتن به هنر های اخلاقی میدانست و معتقد بود که مربی در راه تحقق این هدف ، باید به رابطه های اجتماعی چنان معنا بخشد که به ارزش های اخلاقی و تحول منش بیانجامد »(نقیب زاده ، ۱۳۶۸ : ۱۵۳) .
توجه به غایت های اخلاقی در تعلیم و تربیت ، از مهمترین توصیه ها و دغدغه های جهانی است . سازمان ملل متحد در بند ۲ از ماده ۲۶ اطلاعیه جهانی حقوق بشر ، مقرر داشته است که «تعلیم و تربیت باید به توسعه شخصیت انسانی و تقویت و احترام به حقوق بشر و آزادی های اساسی متوجه گردد و تفاهم و دوستی را بین کلیه ملل و دسته های نژادی و مذهبی به وجود آورد و موجب پیشرفت فعالیت های ملل متحد در راه حفظ صلح شود » . در تعلیم و تربیت از مباحث اخلاقی نمی توان غفلت ورزید و «پیترز » معتقد است که «واژه آموزش و پرورش متضمن امری تجویزی و اخلاقی است »(زیبا کلام ، ۱۳۷۵ :۲۴) . و به گفته کانت اگر غایت و رسالت تعلیم و تربیت آدم سازی باشد ، این غایت اخلاقی باید در تار و پود همه اجزاءو ارکان آموزش و پرورش قرار گیرد . رویکرد های جدید تر (بخصوص پست مدرن ) بیشتر بر جنبه های عاطفی و زبان شناسی و خروج فاعل شناسایی تاکید می کنند. در این رویکرد، بنیانهای ثابت و همگانی اخلاق وجود ندارد.(جانستون^[۵۵]،۱۹۹۹ :۹)

جایگاه اخلاق در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش:

تحقق ارزش‌ها و آرمان‌های متعالی انقلاب اسلامی مستلزم تلاش همه‌جانبه در تمام ابعاد فرهنگی، علمی، اجتماعی و اقتصادی است. احراز عرصه تعلیم و تربیت از مهمترین زیرساخت‌های تعالی پیشرفت همه‌جانبه کشور و ابزار جدی برای ارتقاء سرمایه انسانی شایسته کشور در عرصه‌های مختلف است. به این ترتیب تحقق آرمان‌های متعالی انقلاب اسلامی ایران مانند احیای تمدن عظیم اسلامی، حضور سازنده، فعال و پیشرو در میان ملت‌ها و کسب آمادگی برای برقراری عدالت و معنویت در جهان در گرو تربیت انسان‌های عالم متقی و آزاده و اخلاقی است. تعلیم و تربیتی که تحقق بخش حیات طیبه، جامعه عدل جهانی و تمدن اسلامی ایرانی باشد در پرتو چنین سرمایه انسانی متعالی است که جامعه بشری آمادگی تحقق حکومت جهانی انسان کامل را یافته و در سایه چنین حکومتی ظرفیت و استعدادهای بشر به شکوفایی و کمال خواهد رسید(سند تحول بنیادین آموزش و پرورش:۱).
۴- فرایند تعلیم و تربیت در تمام ساحت‌ها شامل تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه‌ای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه منطبق بر نظام معیار اسلامی (مبانی و ارزش‌های برگرفته از قرآن کریم، سنت حضرات معصومین (علیهم السلام) و عقل) که تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی در آن محوریت دارد(سند تحول بنیادین آموزش و پرورش:۲).
۹ـ کرامت ذاتی و اکتسابی انسان و کسب فضایل اخلاقی از جمله: ایمان، تقوا، تولی و تبری، عمل صالح، خودباوری، روحیه مجاهدت، ظلم‌ستیزی، علم، حکمت، عفت، شجاعت، عدالت، صداقت، ایثار و فداکاری.
نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در افق ۱۴۰۴، با اتکاء به قدرت لایزال الهی، مبتنی بر نظام معیار اسلامی، فرهنگ و تمدن اسلامی ـ ایرانی و قوام‌ بخش آنها و زمینه‌ساز جامعه جهانی عدل مهدوی و برخوردار از توانمندی‌های تربیتی ممتاز در طراز جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه، الهام‌بخش و دارای تعامل سازنده و مؤثر با نظام‌های تعلیم و تربیتی در سطح جهان، توانمند در زمینه‌سازی برای شکوفایی فطرت و استعدادها و شکل‌گیری هویت یکپارچه اسلامی، انقلابی ـ ایرانی دانش‌آموزان با توجه به هویت اختصاصی آنان؛ کارآمد، اثربخش، یادگیرنده، عدالت‌محور و مشارکت‌جو، برخودار از مربیان و مدیران مؤمن آراسته به فضائل اخلاق اسلامی عامل به عمل صالح، تعالی‌جو و تحول‌آفرین، انقلابی، آینده‌نگر، عاقل، متعهد، امین، بصیر، حق‌شناس (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش:ص۲).تدوین برنامه‌های عملیاتی لازم در راستای ترویج، تقویت مستمر و تحکیم فضایل اخلاقی در محیط‌های تربیتی با بهره گرفتن از تمام ظرفیت‌های آموزشی و تربیتی با تأکید بر اولویت کرامت و عزت‌نفس و شجاعت، حیا و عفت، صداقت، مسئولیت‌پذیری و نظم در تمام دوره‌های تحصیلی.

جایگاه اخلاق در برنامه درسی:

۱ – رعایت تقوی الهی در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی.
۲ –متعهد به ارزش های اخلاقی از جمله:صدق، صبر، احسان و رافت وحسن خلق ،حیا،شجاعت ،خویشتن داری،قدر شناسی،رضا، عدالت،قناعت،نوع دوستی و تکریم والدین ومعلم در شئون و مناسبات فردی واجتماعی.
۳ – ارزش قائل شدن برای کار و معاش حلال و داشتن روحیه تلاش مستمر.
۴ – ارزشمند دانستن عالم،علم آموزی و یادگیری مادام العمر.
۵ – تقدم بخشیدن منافع ملی بر گروهی و منافع جمعی بر فردی.
۶ – ارزش قائل شدن برای مخلوقات هستی و محیط زیست.
۷ – التزام به اصول و ارزش های اخلاقی در استفاده از علوم و فناوری های نوین.(برنامه درسی ملی: ص۲۰).
در برنامه درسی ملی حوزه تربیت و یادگیری علوم انسانی و مطالعات احتماعی به مطالعه کنش ها ی تعاملات انسانی و توانایی ایجاد رابطه مثبت و سازنده با خلق حول محور رابطه با خدا، درک موقعیت وفراموقعیت و عناصر آن در ابعاد مختلف(زمان،مکان،عوامل طبیعی و اجتماعی) و سنت های الهی حاکم بر فرد و جامعه می پردازذ،و در پی تقویت و پرورش کنش های مطلوب ،متناسب با نظام معیار اسلمی است(برنامه درسی ملی :۳۲).
فضایل زیادی وجود دارد که فرد می‌باید به آن‌ها آراسته شود و رذایل زیادی که باید از آن‌ها دوری جوید آموزش تک تک این فضایل و رذایل به تنهایی نمی‌تواند منجر به فردی با اخلاق حسنه شود. فرد می‌باید به اخلاق نظری و عملی تواما دست یابد. اخلاق نظری را می‌توان از طریق دروس مختلف به درجات متفاوت آموزش داد اما آنچه که مهم است اخلاق عملی است لحظه به لحظه فرایندتحصیل متربیان باید عرصه‌ تمرین و ظهور اخلاق عملی باشد. در برنامه درسی ملّی محورهای متعدّدی برای تغییر پیش‌بینی شده است که اجرای یک باره آن‌ها به صورت همزمان امکان‌پذیر نیست و می‌باید به تدریج عملیاتی شوند. پرورش قوه تفکّر، آموزش آداب و مهارت‌های زندگی، توجّه به آموزه‌‌های اخلاقی، اهمیت دادن به کار و فناوری و تقویت هویت دینی و ملّی از محورهایی است که در نخستین گام مورد توجه قرار گرفته‌اند و سعی شده است در حدّ امکان و متناسب با اقتضائات هر درس، به آن‌ها توجه شود (برنامه درسی ملی :۲۶).

اهداف اخلاقی دوره‌ی ابتدایی:

در راستای‌ رسالت‌ و مأموریت‌ آموزش‌ و پرورش‌ و جهت‌دهی‌ به‌ رشد همه‌جانبه‌ی ‌دانش‌آموزان‌ بر پایه‌ی‌ تعالیم‌ و دستورات‌ دین‌ مبین‌ اسلام‌، اهداف‌ دوره‌ی‌ ابتدایی ‌تعیین شده است. مدیران‌، برنامه‌ریزان‌ و همه‌ی‌ افرادی‌ که‌ در تعلیم‌ و تربیت‌ دانش‌آموزان‌ نقشی برعهده‌ دارند، مکلفند در برنامه‌ریزی‌ امور، سازماندهی‌ فعالیت‌ها و انجام‌ وظایف مربوط به‌گونه‌ای‌ اقدام‌ نمایند که‌ تاپایان‌ دوره‌ی‌ تحصیلی‌ دستیابی‌ دانش‌آموزان‌ به‌ اهداف‌ تعیین‌شده ‌ممکن‌ باشد.اهدافی که در حوزه اخلاق ابتدایی مورد نظر می باشد در ذیل آورده شده است .

1. 1. راستگو و امین‌ است‌.

۲ . مؤدب‌ و مهربان‌ است‌.
۳ . به‌ عهد خود پای‌بند است‌ .
۴ . مظاهر حیا و عفت‌ در او آشکار است‌ .
۵ . احترام‌ به‌ بزرگ‌ترها را وظیفه‌ی‌ خود می‌داند و به‌ نظرات‌ آن‌ها توجه‌ می‌کند.
۶ . از والدین‌ اطاعت‌ می‌کند.
۷ . شجاع‌ وصبوراست‌ .
۸ . تمیزاست‌ وپاکیزگی‌ را دوست‌ دارد.
۹ . تکالیف‌ شخصی‌ روزانه‌‌ی خود را شخصاً انجام‌ می‌دهد.
۱۰ . برای‌ رسیدن‌ به‌ موفقیت‌ پشتکار دارد وتلاش‌ می‌کند.
۱۱ . پوشش‌ اسلامی‌ را دوست‌ دارد وآن‌ را رعایت‌ می‌کند.
۱۲ . اوقات‌ فراغت‌ خود را با فعالیت‌ها وبازی‌ های‌ مناسب ‌پر می‌کند.
۱۳ . امیدوار و بانشاط است‌ و از مواجهه‌ با مشکلات‌ نمی‌هراسد.
۱۴ . ظاهری‌ آراسته‌ دارد.
۱۵ . خطا و اشتباه‌ دیگران‌ را درمورد خود می‌بخشد.

طراحی منطق کنترل کننده‌های فازی
در این بخش، فرایند طراحی کنترل کننده‌های فازی برای سیستمهای تک ورودی تک خروجی را توضیح می‌دهیم. فرایند طراحی منطق کنترل کننده‌های فازی شامل ساخت قواعد کنترل است. در موارد بسیاری، با ثبت اقدامات اپراتور در قالب اگر - آنگاه می‌توانیم قواعد کنترل را به دست آوریم. لذا یک روش کلی و جامع برای ساخت قواعد کنترل وجود ندارد.

مضافا آن که، قواعد اگر - آنگاه را نه تنها می‌توانیم با توجه به اقدامات اپراتور بسازیم، بلکه می‌توانیم از ماهیت عکس العملهای سیستم مورد نظر نیز استفاده کنیم. در چنین مواردی، کنترل کننده‌های فازی مطابق شکل زیر طراحی شده است.
فرایند طراحی مشتمل بر مراحل زیر است:

ساخت قواعد کنترل
تنظیم پارامترها (برای تعیین مجموعه‌های فازی)
معتبر سازی و بازنگری قواعد کنترل.
تنظیم پارامترها
احراز اعتبار
تنظیم پارامترها
قرار دادن قواعد کنترل
گفتیم که به منظور طراحی منطق کنترل کننده‌های فازی لازم است تا قواعد کنترل را تعیین کنیم. البته لازم به ذکر است که تعیین قواعد کنترل کار ساده‌ای نیست زیرا فرایند آن مشتمل بر شناخت پارامترهای مجموعه‌های فازی است. می‌توانیم فرض کنیم که پارامترهای مجموعه‌های فازی بیانگر پارامترهای منطق کنترل کننده‌های فازی اند. بنابراین، تنظیم پارامترها به معنای تنظیم مجموعه‌های فازی موجود در قواعد کنترل است. بهسازی عملکرد چنین کنترل کننده‌هایی به وسیله تنظیم پارامترها امکان پذیر است. البته گاهی اوقات تنظیم پارامترها به تنهایی نمی‌تواند عملکرد کنترل کننده ها را بهبود بخشد. و این به خاطر کافی بودن قواعد کنترل است. در این وضعیت، عملکرد را از طریق بازنگری قواعد کنترل و تنظیم پارامترها برای قواعد جدید می‌توانیم بهسازی کنیم.
فصل پنجم:
آشنایی با مفاهیم شبکه عصبی
۵-۱ سلول عصبی مصنوعی
سلول عصبی مصنوعی به منظور تقلید از خصوصیات مرتبه اول^[۱]سلول عصبی بیولیژیکی طراحی شده است. به طور ذاتی، دسته‌ای از ورودی ها به کار برده می‌شوند که هر کدام معرف خروجی سلول عصبی دیگری هستند. هر ورودی در وزن متناظرش که بیانگر قدرت اتصالی است ضرب می‌شود و سپس همه این ورودی‌های وزن دار با یکدیگر جمع می‌گردند تا سطح تحریک سلول عصبی را معین نمایند. شکل ۱ مدلی را نشان می‌دهد که این نظریه را به انجام می‌رساند. علی رغم تنوع در الگوهای شبکه، تقریباً همه آنها بر اساس این ساختار بنا نهاده شده اند.
در اینجا دسته‌ای از ورودی ها که به صورت k= 1,…,k، x_k نشان داده شده اند، به سلول عصبی اعمال می‌شوند. این ورودی ها که جمعا به عنوان یک بردار در نظر گرفته می‌شوند، مشابه علایمی هستند که به سیناپس^[۲]های سلول عصبی فرستاده می‌شوند.هر سیگنال قبل از اینکه به واحد جمع که با علامت  نشان داده شده است اعمال شود، در یک وزن مربوط به خود ضرب می‌گردد که هر وزن مشابه با قدرت یک اتصال سیناپتیک بیولوژیکی منفرد است.
واحد جمع که شباهت خیلی کمی به جسم سلول بیولوژیکی دارد، همه ورودی‌های وزن دار را به صورت جبری جمع و خروجی را تولید می‌کند که در اینجا با n که نشانه NET می‌باشد، نشان داده می‌شود. این روند ممکن است به طور خلاصه با نمادبرداری به صورت NET = XW بیان شود.
شکل ۵-۱: شبکه یا یک نود
۵-۲ توابع تحریک
معمولاً سیگنال NET توسط تابع تحرک g مورد پردازش قرار می‌گیرد تا سیگنال خروجی سلول عصبی، یعنی out تولید شود. این تابع ممکن است به صورت یک تابع خطی ساده مثلاً out = (k(NET که در آن k یک تابع حدی است و به صورت زیر عمل می کند.

T یک مقدار مرزی ثابت و یا تابعی است که خصوصیات انتقالی غیرخطی سلول عصبی بیولوژیکی را با دقت بیشتری شبیه سازی می‌کند و این امکان را می‌دهد که بتوانیم توابع کلی تر و معمولتری را برای شبکه استفاده نماییم. در شکل ۱ واحد پردازش خروجی NET را دریافت می‌کند، و سیگنال out را تولید می‌کند. در صورتی که واحد پردازش، حدود NET را طوری فشرده کند که مقدار out به ازای همه مقادیر NET هرگز از مقدار مشخص کوچکی تجاوز نکند، در این صورت، تابع به فرض f یا g را تابع فشرده کننده می‌نامند.
تابع فشرده کننده اغلب به صورت تابع منطقی یا هلالی شکل انتخاب می‌شود. تابع g در اصل باید به صورت یک تابع relay یا hard – limit باشد، ولی به منظور سادگی در بیان ریاضی بیشتر از تولید تانژانت هایپربولیک و یا هلالی شکل(سیگموید)^[۳] استفاده می‌شود. با انتخاب تابع سیگموید به عنوان تابع تحریک خواهیم داشت:

شکل ۵-۲ : تابع سیگموید
در شکل بالا خروجی OUT با a نشان داده شده است. با توجه به معادله فوق در می‌یابیم که NET به سمت اعداد منفی بزرگتر میل می‌کند، مقدار OUT به سمت صفر میل می‌کند و در نهایت به یک، و در این حالت می‌توان گفت که سلول عصبی اشباع شده است.
در مقایسه با سیستم‌های الکترونیکی آنالوگ، تابع تحریک را ممکن است به عنوان معیین کننده حاصل مشتق غیر خطی برای سلول عصبی تصور کنیم. این مشتق با تعیین نسبت تغییر در out بر اثر تغییر کوچک در NET محاسبه می‌شود. بنابراین، مشتق بیانگر شیب منحنی در یک سطح تحریک مشخص است. این مشتق از مقادیر کوچک، هنگامی که تحریک، بزرگ و منفی است (منحنی تقریباً افقی است) تا مقادیر بزرگ، یعنی هنگامی که تحریک صفر است تغییر می کند و هنگامی که تحریک خیلی بزرگ و مثبت می‌شود، دوباره به سوی مقادیر کوچک سقوط می کند.
گراسبرگ در سال ۱۹۷۴ دریافت که این خصوصیت مشتق غیرخطی، معمای اشباع پرتعدادی را که توسط او مطرح شد، حل می‌کند.
معمای او این بود، که چطور یک شبکه می‌تواند هم با علائم کوچک و هم با علائم بزرگ سروکار داشته باشد و آنها را مورد استفاده قرار دهد؟ علایم کوچک اگر مجبور به تولید خروجی قابل استفاده و مفید باشند، در سراسر شبکه به مشتق بزرگ نیاز دارند، ولیکن تعداد زیادی از وضعیتهایی که به شکل آبشار پشت سر هم قرار می‌گیرند و مشتق بزرگ دارند، خروجی را با پارازیت یا noise ( متغیرهای تصادفی) تقویت شده‌ای اشباع می‌کنند که در هر شبکه قابل تحقق ارائه می‌شوند.
همچنین علائم ورودی بزرگ در وضعیت‌هایی که مشتق بزرگ است شبکه را اشباع می‌کنند و باز هم خروجی مفید و قابل استفاده از بین برده می‌شود. ناحیه مرکزی از تابع منطقی که مشتق بزرگی دارد، مشکل پردازش علائم کوچک را حل مینماید. ضمناً هنگامی که تحریکات به سمت بی نهایت مثبت و منفی میل می‌کنند، مقدار مشتق کاهش می‌یابد. تابع متداول دیگری که به عنوان تابع تحریک از آن استفاده می‌شود، تابع (x)tanh به صورت زیر تعریف می‌شود:

این تابع از نظر شکل شبیه تابع منطقی است و اغلب توسط بیولوژیست ها به عنوان مدل ریاضی از تحریک سلول عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگرچه یک سلول عصبی منفرد برخی از توابع ردیابی الگوهای ساده را می‌تواند به انجام برساند، قدرت محاسباتی عصبی از قدرت مجموعه‌ای از سلول‌های عصبی مرتبط شونده به یکدیگر در یک شبکه نشات می‌گیرد.
در محاسبات آسانتر است که وزن‌های شبکه را به صورت آرایه‌های یک ماتریسw در نظر بگیریم. این ماتریس m سطر و n ستون دارد که m تعداد ورودی ها و n تعداد سلول‌های عصبی است. برای مثال، w₃₂ وزنی است که سومین ورودی را به دومین سلول عصبی مربوط می‌کند. در این روش، محاسبه دسته خروجی‌های سلول عصبی از ضرب ماتریسی x در w امکان پذیر است. یعنی N= XW که در این رابطه N,x بردارهای سطری می‌باشند.
۵-۳ شبکه‌های عصبی چند لایه
شبکه‌های بزرگتر و پیچیده‌تر معمولاً قابلیت ها و توانایی‌های محاسباتی بیشتری را ارائه می‌کنند. اگر چه شبکه ها در هر ساختار قابل تصوری ساخته شده اند، مرتب کردن سلول‌های عصبی در لایه ها از ساختار لایه بندی شده بعضی از قسمت‌های مغز الگوبرداری گردیده است. ثابت شده است که شبکه‌های چند لایه‌ای قابلیت و توانایی‌هایی فراتر از شبکه‌های تک لایه دارند و در سال‌های اخیر، الگو ریتم‌های آموزشی برای آموزش آنها توسعه و بسط داده شده اند.
شبکه‌های چند لایه از تک لایه‌هایی که به شکل آبشار دنبال هم قرار گرفته‌اند ممکن است شکل بگیرند. خروجی یک لایه، ورودی لایه بعدی را مهیا می‌کند. شکل زیر یک شبکه چند لایه را نشان می‌دهد که در آن باز هم سلولهای عصبی به طور کامل به یکدیگر مرتبط شده اند.
۵-۴ شبکه‌های بازگشتی
شبکه‌هایی که تا اینجا مورد بحث قرار گرفتند، هیچ گونه ارتباطات تغذیه برگشتی^[۴] نداشتند. منظور از ارتباطات تغذیه برگشتی، ارتباطاتی است که از خروجی‌های یک لایه به سمت ورودی‌های همان لایه و یا لایه‌های قبلی گسترش می‌یابند. این رده از شبکه ها که تا اینجا مطرح شد، به دلیل عدم ارتباطات تغذیه برگشتی، شبکه‌های غیربرگشتی یا تغذیه پیشرفتی^[۵]نام گرفته و خیلی مورد توجه واقع شده‌اند و به طور وسیع به کار برده می‌شوند.
این شبکه ها هیچ حافظه‌ای ندارند و خروجی هایشان تنها با بهره گرفتن از ورودی‌های جاری و مقادیر وزن ها تعیین می‌شوند. شبکه‌های به خصوصی که شامل ارتباطات تغذیه برگشتی هستند، شبکه‌های بازگشتی^[۶]نامیده می‌شوند. در برخی از ساختارهای شبکه‌های بازگشتی، خروجی‌های قبلی دوباره به سمت عقب به طرف ورودی ها منتشر می‌شوند. بنابراین خروجیشان، هم با بهره گرفتن از ورودی جاری و هم خروجی‌های قبلیشان تعیین می‌شود. به همین دلیل شبکه‌های بازگشتی خصوصیاتی را ارائه می‌کنند که خیلی شبیه به حافظه فعال (کوتاه مدت)^[۷] در انسان است که در آن وضعیت خروجی‌های شبکه تا اندازه‌ای به مقادیر ورودی‌های قبلیشان بستگی دارد.
در زمینه ها، نمادها و نمایش گرافیکی شبکه‌های عصبی مصنوعی، استاندارد خاصی به چاپ نرسیده است و توافقی میان محققان صورت نگرفته، البته تا حدی نمادها به صورت رایج در مقالات و نرم افزارها عمومیت پیدا کرده اند. الگوهای یکسان شبکه زمانی که توسط محققان مختلف ارائه می‌شوند، کاملاً متفاوت از یکدیگر می‌توانند ظاهر شوند.
تعدادی از محققان با اینکه سلول عصبی را به عنوان تقریبی از مدل بیولوژیکی آن به رسمیت میشناسند، از ذکر کلمه سلول عصبی، هنگامی که به سلول عصبی مصنوعی اشاره دارند خودداری می‌کنند. معمولاً کلمات سلول عصبی، سلول و واحد پردازشگر به جای شبکه عصبی مصنوعی، به کار برده می‌شوند.
به طور کلی، الگوریتم‌های یادگیری شبکه‌های عصبی مصنوعی، یا به شکل معادله دیفرانسیلی و یا به شکل معادله تفاضلی بیان می‌شوند. در ارائه معادله دیفرانسیلی فرض می‌شود که فرآیندها پیوسته هستند و شبیه به یک شبکه آنالوگ بزرگ عمل می‌کنند. اگر به یک سیستم بیولوژیکی در مقیاس میکروسکوپی توجه شود، صحت این مطلب رد می‌شود زیرا سطح تحریک یک سلول عصبی بیولوژیکی با نسبت متوسطی تعیین می‌گردد که در آن نسبت، سلول عصبی پالس‌های بالقوه گسسته‌ای را به پایین اکسن خود منتشر می‌کند. این نسبت متوسط معمولاً به عنوان یک مقدار آنالوگ مورد عمل قرار می‌گیرد، اما مهم این است که اصول آمیخته به حقایق فراموش نشود.
اگر کسی بخواهد شبکه‌های عصبی مصنوعی را روی رایانه آنالوگ شبیه سازی کند، ارائه معادلات دیفرانسیلی^[۸] کمال مطلوب است. لیکن اکثر کارهای امروزی روی رایانه‌های دیجتال انجام می­ شود. از این رو ارائه معادلات به شکل تفاضلی مناسب ترین راه حل است زیرا این معادلات به آسانی می‌توانند به برنامه‌های رایانه‌ای برگردانده شوند. به همین دلیل بهتر است از معادلات تفاضلی استفاده شود.
۵-۵ آموزش شبکه
از میان همه خصوصیات جالب شبکه‌های عصبی مصنوعی هیچ کدام نظیر توانایی یادگیری آنها ذهن ما را تسخیر نمی‌کند. آموزش شبکه ها آن قدر با پیشرفت عقلانی انسان کنونی تطابق دارد که ممکن است این گونه به نظر آید که ما با دانش بنیادی و اساسی به آن دست یافته ایم. خوشحالی و رضایت از این بابت باید همراه با هوشیاری باشد زیرا یادگیری در شبکه‌های عصبی محدود و تعدادی مسائل مشکل همچنان باقی هستند که بایستی حل شوند، حتی اگر حرکت ها در راستای صحیح انجام شود. با وجود این ، تا کنون کارهای مؤثری نظیر شبکه سخنگوی سژنووسکی و کاربردهای عملی زیادی در این زمینه انجام پذیرفته است.
شبکه‌های عصبی مصنوعی، تا کنون به روش‌های متنوع بسیاری آموزش داده شده اند. خوشبختانه اکثر روش‌های آموزش از اصول مشترکی توسعه یافته و از خصوصیات بسیاری بهره مند شده اند. هدف از ارائه این قسمت، مروری بر بعضی از الگوریتم‌های اساسی برحسب رایج بودن آنها است.

شاخص انعطاف پذیری توسعه محصول در ارزیابی زنجیره تامین چابک موثر است.
شاخص انعطاف ساخت و تولید در ارزیابی زنجیره تامین چابک موثر است.
شاخص انعطاف پذیری فناوری اطلاعات در ارزیابی زنجیره تامین چابک موثر است.
شاخص انعطاف پذیری لجستیک در ارزیابی زنجیره تامین چابک موثر است.
شاخص انعطاف پذیری تدارکات در ارزیابی زنجیره تامین چابک موثر است.

۱-۶- چارچوب نظری

مطالعات متعددی در خصوص زنجیره تامین چابک و استراتژیهای پیاده سازی آن صورت گرفته است.با وجود تحقیقات و بررسی هایی که در این حوزه صورت گرفته است، تحقیقات کمی وجود دارند که رابطه بین چابکی سازمانی، استراتژیهای سازمانی و اجرای آن را توضیح میدهد.مدل این تحقیق برگرفته از مدل سوافورد و همکارانش(۲۰۰۶) و مدل لین(۲۰۰۶) و مدل فیصل(۲۰۰۷) می باشد که با ترکیب این سه، مدلی طراحی گردیده تا بتوان از طریق آن از یک طرف معیارهای موثر در زنجیره تامین چابک اولویت بندی گردند و از طرفی به ارزیابی و اولویت بندی استراتژیهای پیاده سازی زنجیره تامین چابک پرداخت.
در این تحقیق زنجیره تامین چابک به عنوان وسیله ای برای سنجش توانایی زنجیره تامین، در تطبیق کارآمد با محیط رقابتی که به سرعت در حال تغییر بوده در جهت تامین خدمت یا محصول تعریف شده است. در مدل سوافورد زنجیره تامین چابک شامل پنج شاخص انعطاف پذیری می باشدکه عبارتند از:

انعطاف پذیری توسعه محصول، انعطاف پذیری ساخت و تولید، انعطاف پذیری تدارکات، انعطاف پذیری لجستیک، انعطاف پذیری فناوری اطلاعات
استراتژیهای پیاده سازی زنجیره تامین چابک در این مدل نیز از مدل لین و فیصل برگرفته شده است. این استراتژیها در مدل با عنوان توانمندسازهای زنجیره تامین چابک ذکر شده اند.این استراتژی ها، یکپارچه سازی در فرایند، یکپارچه سازی شبکه، یکپارچه سازی اطلاعات، مدیریت روابط مشارکتی و ارتقا مشتری و بازار می باشند.

۱-۷- مدل تحقیق

استراتژی۱ : یکپارچه سازی فرایند
استراتژی۲ : ارتقای مشتری و بازار
استراتژی۴ : یکپارچه سازی شبکه
استراتژی۳: یکپارچه سازی اطلاعات
استراتژی۵ : مدیریت مشارکتی

۱-۸- تعاریف اصطلاحات و متغیرهای تحقیق

زنجیره تامین:
تمام فعالیت های مرتبط با جریان و تبدیل کالا از مرحله استخراج ماده خام تا تحویل به مصرف کننده و نیز جریان های اطلاعاتی مرتبط با آن ها گفته می شود و در مجموع از تبدیل مواد تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف کننده سه جریان مالی، اطلاعاتی و کالا در آن وجود دارد.
مدیریت زنجیره تامین:
هماهنگی استراتژیک و سیستماتیک عملکردهای کسب و کار سنتی با هدف بهبود کارائی طولانی مدت است.به علاوه مدیریت زنجیره تامین شامل هماهنگی، تولید، موجودی، موقعیت و حمل ونقل بین بخشهای مختلف یک زنجیره تامین می باشد که از یک سو باعث افزایش توان پاسخگویی و از سوی دیگر سبب افزایش کارائی برای بازار هدف می شود.(شکاری، ۱۳۸۴)
زنجیره تامین چابک:
زنجیره تامین چابک، زنجیره تامینی است که توانایی پاسخگویی سریع به تغییرات در بازار و خواسته های مشتری در زنجیره تامین را داشته باشد.
انعطاف پذیری توسعه محصول:^[۷]
توانایی برای توسعه محصول و یا بهبود محصول به طریقی اثربخش از لحاظ هزینه و به موقع جهت پاسخگویی به نیازهای مشتری یا بازار یا بهره برداری از فرصتهای بازار
انعطاف پذیری تدارکات:^[۸]
نقش تدارکات جهت پاسخگویی به موقع و به طریق اثربخش در هزینه به تغییرات و نیازمندیهای مواد اولیه که منجر به بهبود پاسخگویی و افزایش رضایت مشتری می شود.
انعطاف پذیری در تولید و ساخت:^[۹]
دامنه انتخابات متفاوت در دسترس و توانایی فرایند تولید جهت اجرای موثر آنها که منجر به تولید محصولات با کیفیت در پاسخگویی به تغییرات خصوصیات محصول، تامین مواد و تقاضا و یا افزایش به کارگیری فرایندهای دارای تکنولوژی
انعطاف پذیری لجستیک:^[۱۰]
دسترسی به دامنه ای از انتخابات و توانایی جهت اجرای موثر آنها جهت انطباق فرایند کنترل جریان و ذخیره مواد، کالای نهایی، خدمات و اطلاعات مرتبط از مبدا تا مقصد در پاسخ به شرایط محیط بازار در حال تغییر
انعطاف پذیری فناوری اطلاعات:^[۱۱]
توانایی سیستم فناوری اطلاعات جامع یک سازمان جهت انطباق پیدا کردن و حمایت از نیازمندیهای تغییر در کسب وکار نسبت به ابعاد انعطاف پذیر شامل توسعه محصول، منبع یابی(تامین)تولید و لجستیک به خوبی سایر اهداف استراتژیک
یکپارچه سازی در فرایند:
یکپارچه سازی در فرایند شامل برنامه ریزی مشارکتی، دسترسی به اطلاعات و دانش از طریق اینترنت و اطلاعات برای همگان در هر زمانی به روز شود، داده های مرتبط با فروش لحظه ای، پاسخگویی کارا به مشتری، قابلیت‌های داده کاوی، اعتقادات و اهداف مشترک، میزان هماهنگی بالا، تاکید بر برون سپاری، تبادلات بدون استفاده از کاغذ، نسل جدید نرم افزارهای تحت شبکه است.
به عنوان مبنای زنجیره تامین، یکپارچگی فرایند به معنای آن است که زنجیره تامین اتحادی از اعضای بهم مرتبط در یک شبکه است.
یکپارچه سازی شبکه :
یکپارچه سازی شبکه شامل تعهد مدیریت ارشد به اقدامات چابک، تصمیم گیری غیر متمرکز، تاکید بر شایستگی های اصلی، اهداف و معیارهای مبتنی بر اعتماد، روابط مبتنی بر اعتماد
مدیریت روابط مشارکتی :
این استراتژی زنجیره تامین جهت جذب خریداران و تامین کنندگان برای کار به صورت مشارکتی، توسعه محصول به طور مشارکتی و تسهیم اطلاعات است.
یکپارچه سازی اطلاعات :
به عنوان زیر ساختی از زنجیره تامین، شامل توانایی جهت استفاده تکنولوژی اطلاعاتی در تسهیم داده ها بین خریداران و تامین کنندگان است.بنابراین به طور موثر یک زنجیره تامین مجازی ایجاد می کند.
ارتقاء مشتری و بازار :
به عنوان استراتژی زنجیره تامین چابک، ارتقاء مشتری و بازار شامل توانایی جهت شناسایی و پاسخگویی سریع به نیازمندیهای واقعی مشتری می باشد.هم چنین جهت ماهر شدن در تغییر و عدم اطمینان است.
معرفی سریع محصول جدید، پاسخگویی به تقاضای واقعی، تقاضا برای محصولات سفارشی، حفظ و افزایش سطح روابط مشتری، معیارهای مشتری محوری، بهبود کیفیت، کاهش هزینه ها، افزایش فراوانی، بهبود محصول از عوامل موثر در ارتقا بازار و مشتری هستند.

۱-۹- روش تحقیق

انواع جهت گیری های پژوهش به سه دسته کاربردی،بنیادی و ارزیابی تقسیم می شود.(دانایی فرد،۱۳۸۳)
این تحقیق از حیث هدف کاربردی است زیرا هدف آن حل مسائل اجرائی و واقعی است و موجب بسط دانش و بهبود چابکی در زنجیره تامین شرکت صنعتی بهشهر می گردد.هم چنین از حیث روش جمع آوری اطلاعات پیمایشی است.روش پیمایشی روشی است که در آن اطلاعات از طریق افرادی که پاسخگو نامیده می شوند و به سوالات جواب می دهند گردآوری می شود.(بیابانگرد،۱۳۸۸)