سرمایه گذاری مستمر ضرورتی انکارناپذیر برای طی کردن مسیر توسعه در سطح کلان و در سطح بنگاههای اقتصادی است. توسعه سرمایهگذاری نشانه توسعه فعالیت شرکتها و بنگاههای اقتصادی است. تجربه تاریخی بسیاری از کشورهای توسعه یافته و تازه صنعتی شده گواهی بر این مدعاست که سرمایه گذاری موجب استحکام و افزایش تولید شده و با ارتقاء سطح کیفی و کمی تولید میتوان انتظار داشت که عملکرد شرکت دارای روند صعودی باشد (رهنمای رودپشتی و همکاران، ۱۳۸۵).

۲-۶-۱-۱- استقراض بدهی (وام) و عملکرد مالی شرکتها
سود هر سهم از مهمترین شاخصهایی است که با آن عملکرد مدیریت شرکت را می سنجند. معمولا خبر مربوط به افزایش سود هر سهم شرکت از جمله خبرهای بسیار خوب است. ولی گاهی مدیریت شرکت وسوسه می شود تا با اتخاذ بعضی از روشها (مثلا گرفتن وام) سود هر سهم را بالا ببرد. اگر نرخ بازدهی داراییهای شرکت پس از کسر مالیات، از نرخ بهره پس از کسر مالیات بیشتر باشد، میتوان با گرفتن وام نرخ بازده حقوق صاحبان سهام شرکت را بالا برد. معمولا افزایش نرخ بازده حقوق صاحبان سهام شرکت به معنای افزایش سود هر سهم است. ولی این کار نمیتواند بر ثروت سهامداران بیافزاید. فرض کنید شرکتی با انتشار تعدادی اوراق قرضه و استفاده از وجه آن تعدادی از سهام خود را بازخرید کند. این اقدام باعث تغییر میزان داراییها و سود عملیاتی شرکت نمیشود. اکنون این پرسش مطرح میشود که آیا وضع مالی سهامداران عادی شرکت بهتر خواهد شد(پارساییان، ۱۳۷۳).
افزایش وام باعث میشود که درصد بیشتری از سود عملیاتی شرکت به صاحبان اوراق قرضه برسد و درصد کمتری از این مبلغ نصیب سهامداران شود، ولی کل مبلغی که به این دو گروه تعلق می گیرد تغییر نخواهد کرد. سهامداران از بابت هر ریال پولی که در آن شرکت سرمایه گذاری کرده اند پول بیشتری خواهند گرفت ولی ریسک بیشتری را هم می پذیرند. زیرا شرکت از نظر داراییها و سود عملیاتی، اولویت اول یا حق تقدم را به بستانکاران می دهد. بنابراین سهامداران نسبت به هر ریال پولی که از بابت خرید سهام در آن شرکت سرمایه گذاری کرده اند ریسک بیشتری را می پذیرند. از سوی دیگر خریداران اوراق قرضه در برابر هر ریال پولی که از بابت خرید آن اوراق در شرکت سرمایه گذاری کرده اند بازده کمتری دریافت می کنند، زیرا ریسک کمتری را می پذیرند. بنابراین شرکت با سهامداران و دارندگان اوراق قرضه معامله عادلانه ای انجام داده است.به سهامداران در برابر ریسک بیشتر، بازده بیشتر و به خریداران قرضه در مقابل ریسک کمتر، بازده کمتری می پردازد(پارساییان، ۱۳۷۳).
آن دسته از مدیرانی که می کوشند از راه گرفتن وام میزان سود هر سهم^[۴۲](EPS) را بالا ببرند در واقع می خواهند سهامداران را گول بزنند. شاید بتوانند برای چند روزی برخی از آنها را فریب دهند، ولی واقعیت این است که سهامداران متوجه ریسک بیشتر شرکت می گردند و بعد از مدتی دیگر حاضر نخواهند بود بهای بالایی برای سهام عادی پر ریسک شرکت بپردازند(پارساییان، ۱۳۷۳).
۲-۶-۱-۲- تامین مالی و عملکرد مالی شرکتها
مدیریت مالی، در واقع تصمیمگیری و انتخاب راهکارهای تهیه در خصوص سرمایهگذاری وجوه در داراییها کسب بهترین ترکیب مالی به منظور افزایش ارزش کلی شرکت است. تامین مالی در واحدهای اقتصادی به طرق مختلف و با بهرهگیری از منابع متعدد صورت میگیرد درخصوص انتخاب بهترین گزینه تامین مالی، عوامل متعددی موثر میباشند. یکی از مهمترین این عوامل هزینه یا مخارج تامین مالی است که در ادبیات مالی از آن تحت عنوان هزینه سرمایه^[۴۳] یاد میشود(نصیرپور، ۱۳۷۹، ص۱۲). هزینه سرمایه بهای استفاده از سرمایه پولی و مالی در یک زمان معین میباشد(جلالی، ۱۳۸۵، ۱۲).
لازم به توضیح است که واژه سرمایه در ترکیب هزینه سرمایه مفهومی گستردهتر ازمفهوم سرمایه در حسابداری دارد. و صرفاً در برگیرنده حقوق صاحبان سهام نبوده بلکه کلیه وجوه و مخارج بلندمدت مورد استفاده اعم از اینکه تحت تملک صاحبان واحد اقتصادی میباشد و غیر آن را نیز در بر میگیرد. مفهوم سرمایه از این دیدگاه در برگیرنده دو جزء حقوق صاحبان سهام و بدهیهای بلندمدت میباشد(نصیرپور، ۱۳۷۹، ۱۲).
مفهوم هزینه سرمایه مبتنی براین است که هدف شرکت عبارت است از به حداکثر رساندن ثروت سهامداران است. مفهوم هزینه سرمایه در واقع، بین وظایف تصمیمات تامین مالی در شرکت و تصمیمات سرمایهگذارای ارتباط برقرار میکند(جلالی، ۱۳۸۵، ۱۲).
اصولاً همانگونه که برای یک فرد عادی قابل قبول نیست که پولی را برای سرمایهگذاری قرض کرده در جای دیگر با نرخ کمتری سرمایهگذاری کند. واحد تجاری نیز باید طرحهایی را بپذیرد که بازده آنها لااقل از هزینه تهیه سرمایه برای آن واحد بیشتر باشد. به بیان دیگر هزینه سرمایه حداقل معیار پذیرش یا حداقل نرخ بازده برای سرمایهگذاری جدید میباشد. اگر نرخ بازده سرمایهگذاریهای شرکت از هزینه سرمایه آن بیشتر باشد و این افزایش بدون بالا رفتن درجه ریسک باشد ثروت سهامداران افزایش خواهد یافت(جلالی، ۱۳۸۵، ۱۲).
با توجه به ارتباط هزینه سرمایه و موضوع به حداکثر رساندن ثروت سهامداران، میتوان هزینه سرمایه را به طرق دیگری نیز تعریف کرد؛ هزینه سرمایه نرخ متوسط بازدهی است که موجب ثبات ارزش سهام شرکت در بازار میشود. و اگر شرکت هزینه سرمایه و یا به عبارتی نرخ مورد انتظار سرمایهگذاران را برآورده نسازد، ارزش اوراق بهادار شرکت کاهش خواهد یافت(جلیلزاده، ۱۳۸۹، ۲۳).
۲-۶-۱-۳- سرمایهگذاری در فناوری اطلاعات و عملکرد مالی شرکتها
سرمایه گذاری ابعاد مختلفی دارد و یک بعد آن سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات است. سرمایهگذاری روی فناوری اطلاعات برای بهبود توانایی اصلی و قابلیت‌های شرکت در صنعت مورد فعالیت آنها بسیار مهم است. فناوری اطلاعات یکی از ابزارهای مهم برای گسترش بازاریابی و خدمات جدید برای شرکتها در اقتصاد دیجیتالی کنونی را ایجاد کرده است. یکی از مزایای کسب و کار در دنیای دیجیتال این است که در هر لحظه و مکان خریداران میتوانند از طریق سایت شرکت از محصولات بازدید و سفارش خود را ارسال کنند. در نتیجه میتوان برخی از مسیرهای هزینهبر اداری را حذف کرد (سو چانگ، ۲۰۰۴).
در سطوح جدید تولید، اولویتهای راهبردی بر اقلام تشکیل دهنده بهای تمام شده متمرکز شده است و در این خصوص فناوری اطلاعات میتواند در راستای رقابتپذیر کردن و کاهش بهای تمام شده محصولات مفید باشد. برای مثال مدیریت زنجیره تامین که امروزه در بستر فناوری اطلاعات رخ میدهد بسیاری از هزینه ها را حذف کرده است.(فلوید^[۴۴]، ۱۹۹۹، ۶۲).
۲-۷- استراتژی مدیریت هزینه و عملکرد مالی بلندمدت
مدیریت راهبردی اثربخش، نقش مهمی در موفقیت شرکت یا سازمان دارد. افزایش سطح رقابت در عرصه بین المللی، فناوریهای جدید و تغییر در فرایند کسب و کار موجب شده تا مدیریت هزینه پویایی و اهمیت بیشتری نسبت به قبل پیدا کند. مدیران باید همیشه نگرش رقابتی داشته باشند و برای این منظور وجود استراتژی رقابتی در شرکت ضروری است.
اطلاعات مدیریت هزینه در قیمتگذاری محصولات، تصمیمگیری در خصوص ایجاد تغییر در محصول به منظور دستیابی به سودآوری بیشتر، بروز رسانی تجهیزات تولیدی با توجه به شرایط موجود و تعیین روش های جدید بازاریابی یا کانالهای توزیع محصولات شرکت استفاده میشود (نیکبخت و دیانتی، ۱۳۹۰، ۲۸). بنابراین هدف نظام مدیریت هزینه، کمک به حداکثر رساندن سود و ارزش شرکت در حال و آینده است (رهنمای رودپشتی، ۱۳۸۷، ۵۶).
بطور کلی شرکتها چه کوچک و چه بزرگ از اطلاعات مدیریت هزینه استفاده میکنند. اما میزان اتکای آنها به این اطلاعات بستگی به ماهیت استراتژی رقابتی شرکت دارد. بسیاری از شرکتها رقابت خود را برمبنای ارائه کالا و خدمات با کمترین بهای تمام شده انجام میدهند. در این گونه شرکتها مدیریت هزینه امری حیاتی محسوب میشود. برخی شرکتها رقابت خود را بر مبنای پیشرو بودن در امر تولید و ارائه محصولات برتر و متمایز قرار میدهند. از اینرو در این شرکتها موضوع مهم، حفظ رهبری بازار از طریق توسعه محصولات و بازاریابی بهتر است. نقش مدیریت هزینه، پشتیبانی از استراتژی شرکت از طریق فراهم کردن اطلاعاتی است که بواسطه این اطلاعات بتوان در توسعه محصولات و بازاریابی آنها موفق بود (نیکبخت و دیانتی، ۱۳۹۰، ۲۸).
با توجه به اینکه صنعت نفت و گاز بهعنوان محور توسعه اقتصادی کشورشناخته شده و صنعتی پایه در این راستا محسوب میگردد، دارای منابع هنگفتی از سرمایه های انسانی فیزیکی بوده که بهره برداری و استفاده بهینه از این منابع یکی از اهداف اصلی و رسالت مدیران این صنعت عظیم تلقی میگردد. تمایز محصولات، یکی از راه های موفقیت و تضمین آینده سازمان در عرصه های رقابت میباشد و از آنجاییکه وظیفه اصلی شرکت انتقال گاز صرفاً تحویل گاز از پالایشگاههای گاز و تحویل آن به مشتریان (داخلی و خارجی) میباشد و بدلایل سیاسی و … نمیتواند در مورد تحویل گاز به مشتریان سلیقهای عمل نماید لذا، مدیریت هزینه میتواند راهگشای مسایل رقابتی باشد(پورتر^[۴۵]،۱۹۸۰). بنابراین انتظار میرود استراتژی مدیریت هزینه بر روی عملکرد مالی بلندمدت شرکت انتقال گاز ایران تاثیر بگذارد که این اثرات میتواند به بهبود وضعیت شرکت در ارائه خدمات کمک نماید.
۲-۸- پژوهشهای خارجی
آبر^[۴۶] (۲۰۰۵) در پژوهش خود تحت عنوان تاثیر ساختار سرمایه بر سودآوری به بررسی ارتباط میان معیارهای ساختار سرمایه با سودآوری نمونه ای از شرکت های کشور غنا بین سالهای ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۰ پرداخت. نتایج این پژوهش نشان داد که بین نسبت بدهی کوتاه مدت به دارایی و سودآوری شرکت ها و همچنین بین نسبت کل بدهی به دارایی و سودآوری، رابطه مثبت وجود دارد. اما بین نسبت بدهی بلندمدت به دارایی و سودآوری شرکتها، رابطه منفی وجود دارد.
گونیی، لی و فیرچایلد^[۴۷] (۲۰۱۰) رابطه میان ساختار سرمایه و رقابت بازار محصول، یعنی ساختار سرمایه بازار، شرکت های بورسی کشور چین را بررسی می کنند. آن ها با الهام از کار پاندی (۲۰۰۴) و با بهره گرفتن از مدل پانل غیرمتوازن و به کارگیری متغیرهای کنترلی سودآوری، اندازه، ارزش توثیق داراییها، رشد، ثبات داراییها، سپرهای مالیاتی غیربدهی، قابلیت ایجاد منابع داخلی و نسبت جاری، به تحلیل رابطه میان ساختار سرمایه و ساختار بازار به صورت ایستا و پویا اقدام می کنند آن ها استدلال کردندکه کاربرد مدلهای رگرسیونی پویا، نظیر سیستم گشتاوری تعمیم یافته از کارایی بیشتری برخوردار است. یافته های پژوهش آنها حکایت از وجود رابطه سهمیوار میان ساختار سرمایه و ساختار بازار دارد.
اکسو^[۴۸] (۲۰۰۳) پژوهشی به منظور سنجش اثر اندازه، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار واطلاعات گذشته بر عملکرد مالی انجام داد. پژوهش مذکور در بورس اوراق بهادار ترکیه انجام گرفت. نمونهی مورد بررسی شامل ۸۶ شرکت بود که در خلال دورهی چهارده ماهه قبل از انتشار اطلاعات از سوی بورس بازده مازاد داشته بودند. نتایج بهدست آمده از پژوهش نشان داد که صورتهای مالی منتشره توسط شرکتها، محتوای اطلاعاتی دارند. تحلیل بیشتر بازده های حاصله نشان داد که بازده مازاد صرفاً تحت تأثیر قیمت گذاری اشتباه و یا ریسک بالا ایجاد نمیشود بلکه، اندازهی شرکت نیز میتواند عامل تعیین کنندهای در این رابطه باشد.
کی^[۴۹] (۲۰۱۰)، در پژوهشی با عنوان تاثیرگذاری هزینهیابی بر مبنای هدف برای ارزشگذاری تصمیمات مرتبط تولیدی پرداخت؛ نتایج پژوهش او نشان داد که ۸۰ تا ۸۵ درصد هزینه چرخه عمر یک محصول در طی توسعه آن مشخص میشود، بنابراین، هزینهیابی هدف بیشترین تلاشش را بر روی توسعه محصول متمرکز میکند، زیرا این مرحله بالاترین پتانسیل را برای مدیریت هزینه یک محصول داراست.
زنگین و آدا^[۵۰] (۲۰۱۰)، در پژوهش خود که به منظور تعیین نقش هزینهیابی هدف در مدیریت هزینه و همچنین برآورده کردن نیازهای مشتری، انجام دادند؛ ازتلفیق دو ابزار مدیریت عملیات QFD^[51]) و (VE^[52] وتکنیک هزینهیابی هدف استفاده نمودند .نتایج پژوهش آنها در شرکت تولیدی کوچکی که در زمینه تولید سیستمهای تست فشار فعالیت میکند، نشان داد که QFD-TC^[53] تکنیک مناسبی در مدیریت هزینه های فرایند تولید است و تلفیق این سه تکنیک، یعنی QFD ، مهندسی ارزش و هزینه یابی هدف شرکت را در دستیابی به مزیت رقابتی یاری خواهد کرد.
۲-۹- پژوهشهای داخلی
شیرازیان (۱۳۸۴)، به بررسی ارتباط میان عملکرد شرکتهای سرمایه گذاری و میزان نقد شوندگی سهام آنها پرداخت. بر اساس تحلیلهای انجام شده مشخص شد که میانگین عملکرد شرکتهای سرمایهگذاری کوچک بر اساس سه شاخص؛ ترینر، شارپ و جنسن با میانگین عملکرد شرکتهای سرمایهگذاری بزرگ بر اساس سه شاخص مذکور برابر میباشد. این بدین معنی است که اندازهی شرکت تأثیری در عملکرد سهام آن ندارد. هم چنین پژوهش نشان داد که میانگین عملکرد شرکتهای سرمایهگذاری با نقد شوندگی بالا با میانگین عملکرد شرکتهای سرمایه گذاری با نقدشوندگی پایین بر اساس سه شاخص فوق برابر است. لذا اینگونه نتیجهگیری شد که میزان نقد شوندگی شرکتهای سرمایهگذاری نیز تأثیری بر عملکرد آنها ندارد.
بابایی و همکاران (۱۳۸۷)، در مطالعه ای به بررسی تاثیر ساختار مالکیت بر عملکرد پرداخته اند. یافته های پژوهش ناشی داد که رابطه معنی دار و منفی بین مالکیت نهادی و عملکرد شرکت هست. در پژوهشی دیگر ساختار مالکیت از دو دیدگاه، تعداد سهامداران عمده و نوع مالکیت آنها بر عملکرد شرکت ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آنان موید این است که ترکیبی از دو بخش خصوصی و دولتی در ترکیب مالکیت شرکت در افزایش سودآوری شرکت موثر است.
گودرزی و رمضانپور (۱۳۸۹)، در پژوهشی با بررسی نقش مدیریت راهبردی هزینه در رضایت مشتری در شرکت ایران خودرو پرداختند؛ در ابتدا به بیان رویکرد نوین مدیریت هزینه، یعنی مدیریت راهبردی هزینه و سپس به بررسی نقش مدیریت راهبردی هزینه و فنون آن در رضایت مشتری (در شرکت ایران خودرو) پرداختند. نتایج تجزیه وتحلیل داده های گردآوری پژوهش فوق الذکر حاکی از آن است که برخلاف انتظار، قیمت خودرو (هزینه های خودرو) پس از اجرای طرح، از دیدگاه مشتری تغییر معناداری نشان نمیدهد و علاوه بر آن، در عامل ارزش مشتری نیز کاهش معناداری مشاهده میشود.
رهنمای رودپشتی و غلامی جمکرانی (۱۳۹۰)، در پژوهشی به بررسی مدیریت هزینه بین سازمانی؛ مفاهیم، رویه ها و الزامات پرداختند. هزینهیابی هدف بین سازمانی، هزینهیابی کایزن بین سازمانی، حسابداری آشکار و اشتراکگذاری اطلاعات از جمله رویه های مدیریت هزینه بین سازمانی^[۵۴] میباشند مدیریت هزینه داخلی^[۵۵]، ظرفیت جذب و یکپارچگی الکترونیکی سه قابلیت ضروری جهت کاربست مدیریت هزینه بین سازمانی میباشند. نتایج مطالعه نشان داد مدیریت هزینه بین سازمانی میتواند موجبات بهبود عملکرد کلی هر شرکت در زنجیره ارزش را فراهم آورد.
رضاییدولت آبادی و همکاران (۱۳۹۱)، پژوهش با عنوان مدیریت هزینه از طریق طراحی محصول؛ ارائه مدل تلفیقی از روش های هزینهیابی هدف، QFD^[56] و مهندسی ارزش پرداختند؛ یافته های پژوهش آنها نشان داد تلفیق هزینهیابی هدف، QFD و مهندسی ارزش فن مؤثری در مدیریت هزینه های فرایند تولید میباشد نتایج پژوهش، بیانگرآن است که تلفیق این سه تکنیک باعث خواهد شد تا شرکت از نظر هزینه به یک مزیت رقابتی دست یابد.
۲-۱۰- نتیجهگیری و ارائه مدل مفهومی پژوهش
متغیر یک مفهوم است که بیش از دو یا چند ارزش یا عدد به آن اختصاص داده میشود. به عبارت دیگر، متغیر به ویژگیهایی گفته میشود که میتوان آنها را مشاهده یا اندازه گیری کرد و دو یا چند ارزش یا عدد را جایگزین آنها نمود. عدد یا ارزش نسبت داده شده به متغیر، نشان دهنده تغییر از یک فرد به فرد دیگر یا از یک حالت به حالت دیگر است(دلاور، ۱۳۸۸، ۵۸). در این پژوهش، با توجه به مبانی نظری پژوهش و همچنین پیشینه پژوهش مرتبط با موضوع که قسمتهای قبل تشریح گردید؛ استراتژی مدیریت هزینه (با توجه به متغیرهای ذکر شده) بهعنوان متغیر مستقل و عملکرد مالی بلندمدت (با توجه به متغیرهای ذکر شده) تحت عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شدهاند؛ متغیرهای مستقل و وابسته از صورتهای مالی و یادداشتهای همراه شرکت انتقال گاز ایران قابل استخراج میباشد. شماتیک نحوه بررسی تاثیر متغیرهای مستقل و وابسته در زیر ارائه شده است.
متغیرهای وابسته
متغیرهای مستقل
نسبت فروش خالص به مخارج سرمایه ای
بازده سالانه دارایی های شرکت
نسبت فروش خالص به خالص ارزش دفتری دارایی ها
بازده بلند مدت دارایی های شرکت
نسبت تعداد کارکنان به دارایی ها
۲-۱۱- خلاصهی فصل
در فصل حاضر ابتدا مبانی نظری مربوط به استراتژی مدیریت هزینه و بسط دادن ابعاد مختلف آن و همچنین عملکرد مالی شرکت مطرح گردید، سپس ارتباط نظری بین هر کدام از مباحث بالا تبیین شد سپس به گزیدهای از پژوهشهای خارجی و داخلی مرتبط با موضوع اشاره شد در نهایت به نتیجهگیری و ارائه مدل مفهومی پژوهش پرداخته شد.
فصل سوم:
« روش شنـاسی پژوهش»
۳-۱- مقدمه
بی تردید توسعه کمی و کیفی جوامع، همگی مرهون تصمیم سازیها و تصمیم گیریها بر پایه پژوهشهای علمی است پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی، به روش شناختی مبتنی است که در آن علم بهکار میرود. اصطلاح «روش پژوهش» شامل مجموعهای از قواعد، ابزار و راه های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیتها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است(خاکی، ۱۳۸۴، ۲۰۱).
پژوهش بدون آشنایی با روش های آن کاری دشوار است. پژوهش خمیرمایه اصلی علم است. پیشرفت و توسعه تنها در سایه پژوهش میسر است. در لغت، پژوهش به معنای پیدا کردن، یافتن و یا جستجوی حقیقت، حقیقت پژوهی و صحت بخشیدن به ادعا میدانند پژوهش در همه علوم از جایگاه ویژهای برخوردار است ولی در مدیریت و بهطور کلی علوم انسانی و موضوعات و مسائلی که با انسان سروکار دارد به دلیل انتزاعی بودن آن از حساسیت بیشتری برخوردار است. در این راستا علم آمار یک ابزار مفیدی است که جهت تفسیر، تبیین و تحلیل نتایج بدست آمده از پژوهشهای علمی مورد استفاده پژوهشگران قرار میگیرد و پژوهشگران نیز برای اجرای طرحهای پژوهشهای خود در حد لزوم به این ابزار مجهز شده و برای برآوردن نیازهای خود از آن بهرهمند میشوند.
روش پژوهش نمونهای است که غفلت از آن ممکن است نتایجی غیر از نتایج واقعی پژوهش به بار آورد. انتخاب روش پژوهش بستگی به هدفها، ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی آن دارد. بنابراین هنگامی میتوان در مورد روش بررسی و انجام یک پژوهش تصمیم گرفت که ماهیت، موضوع پژوهش، اهداف و نیز وسعت دامنه آن مشخص باشد و بهعبارت دیگر، هدف از انتخاب روش پژوهش آن است که محقق مشخص نماید چه شیوه و روشی را آغاز کند تا او را هر چه دقیق تر، آسانتر و سریعتر در دستیابی به پاسخ یا پاسخهایی که برای پرسشهای پژوهش به دنبال آن یاری نماید.(دلاور، ۱۳۸۸).
۳-۲- روش پژوهش
در مباحث علمی، غالباً مفاهیم پژوهش و روش علمی به صورت مترادف بهکار برده می‌شوند. هر چند بین این دو واژه وجوه مشترک معنایی وجود دارد، ولی تفکیک آنها موجب تشخیص اختلاف بین آنها خواهد شد. پژوهش، روندی رسمی‌تر، منظم‌تر و قوی‌تر از روش علمی است. پژوهش مجموعه فعالیت‌های منظمی است که هدف آن کشف حقیقت یا رسیدن از علم اندک به علم بیشتر است. معمولاً پژوهش منجر به نوعی ثبت مراحل و گزارش نتایج و دستاوردها می‌شود. پژوهش در درست‌ترین شکل خود دارای دو شرط است: کنترل دقیق؛ شرطی که مانع تأثیر عوامل نامربوط می‌شود و نمونهگیری صحیح؛ شرطی که یافته‌های پژوهش را قابل تعمیم می‌کند. پژوهش بهطور کلی بر کشف اصول عمومی و کلیت‌ها تأکید دارد و ویژگی‌های کلی مجموعه مورد بررسی را بهدست می‌دهد. پژوهش، جستجوی ماهرانه، منظم و دقیق در پدیده‌ها است (دلاور، ۱۳۷۱، ۴۶-۴۷).
پژوهش علمی را میتوان چنین تعریف کرد، “فرآیندی که به کمک آن میتوان روابط پنهان در پس یک پدیده را که مغشوش بهنظر میرسند، کشف نمود". در روش علمی ابتدا مدلها یا نظریههایی که به نظر میرسد ماهیت پدیده را تبیین میکنند، قبول میشود. سپس نتیجهه ای منطقی از مدل پذیرفته شده استخراج و آنها را با توجه به نتایج یافته های واقعی میسنجند، مدل تعریف میشود و جستجو به منظور یافتن تبیین بهتر برای پدیده ادامه مییابد. ویژگیهای فرایند کسب آگاهی به اندازه انواع زمینه های پژوهش متفاوتند (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۱، ۹).
ازجهت هدف: این پژوهش از نوع کاربردی است. این نوع پژوهشها از آن جهت که می تواند مورد استفاده مدیران مالی شرکت گاز، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و پژوهشگران و طیف وسیعی از استفادهکنندگان قرار گیرد، کاربردی است.

*از دریا دل داشتن؛ کنایه از دلیر و شجاع بودن:
فخر همه شاهانی خورشید سیر شاها
از دریا دل داری و زکوه جگر داری(۸۱۷۸)
*در دریای سخا‌ی کسی شناه کردن؛ کنایه از از سخا و جود کسی بهره مند شدن و نیز بسیار سخی بودن:
امید زایر تو رنجه گشت و خیره بماند
ز بس که کرد به دریای بخشش تو شناه(۷۱۸۳)
و نیز نک بیت: ۷۰۰۹
*یم در یمین داشتن؛ کنایه از سخی و بخشنده بودن:
بیشماری همه چون ریگ همی بخشد مال
راست پنداری دارد به یمین اندر یم(۴۸۹۱)
*دریا را به ساغر تهی نتوان کرد؛ تمثیل برای رباعی زیر:

بگرستم زار پیش آن کام و هوا
گفتا مگری پند همی داد مرا
پنداشت مگر کآب نماند فردا
نتوان کرد تهی به ساغر دریا(۴-۸۷۶۳)
*دریا دست؛ صفت هنری وکنایه از بسیارسخی و بخشنده آن که دستی چون دریا دارد:
خسرو شیر دل پیلتن دریاست
شاه گرد افکن لشکر شکن دشمن مال(۴۳۸۶)
*دریا دل؛ صفت هنری وکنایه از بسیار سخی، جوانمرد و نیز شجاع و دلیر(عفیفی، ۱۳۷۲: ذیل دریا دل):
بس شگفتی نیست گر بر ژرف دریا بگذرد
لشکری کو را بود محمود دریا دل دلیل(۴۴۱۵)
*دریا سوار؛ صفت هنری وکنایه از شجاع و نیرومند:
از بیابان‌های بی ره با سپه بیرون شدی
چون مراد آمد ترا بگذاشتی دریا سوار(۱۶۳۷)
*دریا گذار؛ صفت هنری گذرنده‌ی دریا وکنایه از قوی و با عظمت:
فرود آمد از پشت پیل و نشست
بر آن پیلتن خنگ دریا گذار(۳۰۳۸)
و نیز نک بیت: ۳۷۵۴، ۳۵۳۳ و ۱۶۲۶
*دریا نهاد؛ صفت هنری با طبیعت دریا، با عظمت آن چه نهادی شبیه دریا دارد:
چه صعب رودی، دریا نهاد و طوفان سیل
چه منکر آبی، پیل افکن و سوار اوبار(۱۱۹۸)
*بحر گذر؛ صفت هنری کنایه از اسب قوی و نیرومند:
از سرگوی زیر او برخاست
آن که که گذار بحر گذر(۲۴۴۱)
دست

• • با واژه‌ی دست ۲۶ تصویر شامل ۱ تشبیه، ۱ استعاره، ۲۱ کنایه و ۳ مجاز ساخته شده است:

*دست نیکو ان؛ مشبهٌ‌به ارغوان از جهت زیبایی و آکندگی:
ارغوان بینی چو دست نیکوان پر دستبند
شاخ گل بینی چو گوش نیکوان پر گوشوار(۲۰۶۷)
*دست حنا بسته؛ استعاره از برگ‌های درخت چنار:
بر دست حنا بسته نهد پای بهر گام
هر کس که تماشا گه او زیر چناریست(۴۶۶)
*دست باز داشتن؛ کنایه از دادن و سپردن، واگذار کردن(انوری، ۱۳۸۳: دست باز داشتن):
سرو را، دست باز دار به من
رحم کن بر دل من مسکین(۸۷۰۷)
*دست بستن کسی؛ کنایه از خوار و بی مقدار کردن، مانع انجام دادن کاری شدن، مقید کردن(عفیفی، ۱۳۷۲: ذیل دست بستن):
این همان مجلس و جایی است که بر بست و برید
ملکان را ز نهیب و ز فزع دست و زبان(۶۱۰۸)
*دست کسی بوسیدن؛ کنایه از اظهار ادب و احترام و فروتنی کردن و نیز فرمانبرداری و اطاعت کردن:
آن که برتر ملکی خوار ترین بنده اش را
دست بوسد ز پی آن که بدان یابد چاه(۷۰۶۸)

دیر باریدن آن ژاله نیسان تا چند
( دیوان اشعار ملک الشعرا بهار، ۱۳۸۷ : ۳۸۸-۸۹)
همانگونه که مشاهده شد، بهار در این شعر سخت ترین اعتراض ها را به شاه و عمّال وی بیان می دارد و در پایان مسمّط نیز تنها راه حل مشکلات را در انقلاب می داند،ملک الشعرا با سرودن این شعر همچنان در زندان می ماند امّا سرگذشت فرخی و مکافات وی در مقابل سرودن اشعار ضد نظام دیکتاتوری زندان و در ادامه قتل است، وی هنگامی نیز که در زندان به سر می برد چند غزل زیبا علیه رضا شاه سرود:

باید این دور اگر عالی وگر ، دون باشد
در محیطی که پسند همه دیوانه گری ست
خسرو کشور ما تا بود این شیرین کار
عذر تقصیر همی خواهد و گوید مأمور
هر که زین پیش جوان مرد و چنین روز ندید
لایق شاه بود قصر نه هر زندانی
فرخی از کرم شاه شده قصر نشین

گنگ و کور و کر و سرگشته چو گردون باشد
عاقل آن است که در کسوت مجنون باشد
لاله سان دیده مردم همه گلگون باشد
کاین جنایت حسب الامر همایون باشد
باید از مرگ به جان شاکر و ممنون باشد
حاکم جامعه گر ملّت و قانون باشد
به تو این منزل نو فرخ و میمون باشد

(فرخی یزدی ، ۱۳۸۰ : ۱۵۵)
هر چند که اشعار فرخی از درون زندان راهی به بیرون نمی یافت و منتشر نمی شد اما به خود رضاشاه می رسید، نتیجه سرودن این اشعار یک محاکمه فرمایشی بود که فرخی را به بیست و هفت ماه زندان محکوم نمود،«زندان برای فرخی یک فصل شکوفایی هم هست و به قول هم زندانیش پیشه وری، او این زندان را کم داشت، برای شاعری که از کودکی با دیوان مسعود سعد دمخور بوده، زمینه الهام بخشی است حبسیّه های عصر خود را بسراید». (سپانلو، ۱۳۶۹ : ۴۵۱)

در بهار ۱۳۱۸ هنگامی که به مناسبت ازدواج ولیعهد زمزمه عفو عمومی در گرفته است« فرخی امید کوچکی به رهایی دارد، امّا بیشتر از آن طلب مرگ می کند زیرا به نیکی می داند که بزرگترین مخرب این امید منش خود اوست» ( همان :۴۵۳)
پس فرخی پس از شنیدن این خبر اگرچه قاعدتا” باید سکوت می کرد و زبان خود را نگه می داشت تا شاید این عفو عمومی شامل او نیز گردد، امّا او غزلی دیگر می سراید و به استقبال مرگ می رود:

سوگواران را مجال بازدید و دید نیست
گفتن لفظ مبارکباد طوطی در قفس
عید نوروزی که از بیداد ضحاکی عزاست
بی گناهی گر به زندان مرد با حال تباه
وای بر شهری که در آن مزد مردان درست

بازگرد ای عید از زندان که ما را عید نیست
شاهد آئینه دل داند که جز تقلید نیست
هرکه شادی می کند از دوده جمشید نیست
ظالم مظلوم کش هم تا ابد جاوید نیست
از حکومت غیر حبس و کشتن و تبعید نیست

(فرخی یزدی، ۱۳۸۰ : ۱۵۶)
ماه بعد خبر عفو عمومی دروغ درمی آید، و یا بنا به معمول در اینگونه بخشش ها به شکرانه جشن فقط گروهی از جنایتکاران آزاد می شوند و زندانیان سیاسی به نام جنایتکاران در زندان می مانند، فرخی که در این زمان دوران محکومیتش پایان یافته ولی همچنان بدون مجوز قانونی در زندان مانده است، دیگر به سیم آخر زده است غزل شور انگیز دیگری می سراید و در این شعر نیز از (حاکمیت استبداد) سخن می گوید و (عروسی ولیعهد) را با (عروسی قاسم) می سنجد و آن را با عواقب ناگواری توصیف می کند :

علائم کلینیکی التهاب نظیر تغییر در رنگ، فرم، قوام و خونریزی حین پروب کردن ممکن است همیشه شاخص مثبتی برای Attachment loss پیشرونده نباشند ولی به هر حال هنوز هم وجود خونریزی حین پروب کردن در جلسات متوالی کنترل بیمار، شاخص قابل اطمینانی برای حضور التهاب و احتمالی برای ایجاد Attachment loss (AL) در ناحیه خونریزی کننده می باشد.

AL همراه با پریودنتیت به صورت مداوم یا به صورت طغیان های دوره ای (Periodic) پیشرفت می کند ^(۳۳).
(٢-٢-۱)نحوه پراکندگی بیماری:
پریودنتیت مزمن٬یک بیماری مختص به موضع(site-specific) به شمار می آید. علائم کلینیکی پریودنیت مزمن – یعنی آماس، تشکیل پاکت، از بین رفتن اتصالات و تحلیل استخوان – به اثرات مستقیم تجمع پلاک زیر لثه ای در یک موضع خاص٬ نسبت داده می شود. در نتیجه این اثر موضعی، ایجاد پاکت، تحلیل استخوان و از بین رفتن اتصالات ممکن است در یک سطح دندان اتفاق بیفتد در حالی که سایر سطوح سالم و دست نخورده باقی بمانند. به عنوان مثال، یک سطح پروگزیمال با تجمع مزمن پلاک می تواند دچار از بین رفتن اتصالات شود در حالی که سطح فاسیال عاری از پلاک همان دندان ممکن است سالم باشد.
به علت مختص به موضع بودن پریودنتیت، وقتی تعداد کمی از نواحی دچار از دست دادن اتصالات و تحلیل استخوان باشند،پریودنتیت به صورت موضعی(Localized)و زمانی که بیشتر نواحی دهان مبتلا باشند، تحت عنوان منتشر(Generalized) توصیف می شود.
پریودنتیت مزمن می تواند عمودی و یا افقی باشد. زمانی که از دست دادن اتصالات و تحلیل استخوان در یک سطح دندان بیشتر از سطح مجاور باشد، تحلیل عمودی، و زمانی که میزان از دست دادن اتصالات و تحلیل استخوان در اکثر سطوح دندان یکسان باشد تحلیل افقی خواهد بود. تحلیل عمودی استخوان معمولاً با ضایعات استخوانی زاویه دار و پاکت های داخل استخوان(Intrabony) مرتبط است. تحلیل استخوان افقی هم معمولاً با پاکت فوق استخوان(Suprabony) همراه است.^{( ٢)}
(۳-٢-۱)انواع پریودنتیت:
پریونتیت خفیف : اگر بیشتر از ۱تا ۲میلیمتر از دست دادن اتصالات اتفاق نیفتاده باشد، تخریب از نوع خفیف می باشد.
پریودنتیت متوسط : اگر ۳تا ۴میلیمتر از دست دادن اتصالات روی داده باشد، تخریب پریودنتال متوسط در نظر گرفته می شود.
پریودنتیت شدید : در صورت وجود از دست دادن اتصالات به میزان ۵میلیمتر و بیشتر، تخریب پریودنتال شدید به حساب می آید. ^(۲)
ضایعات با سرعت پیشرفت بیشتر اغلب در نواحی اینترپروگزیمال قرار دارند و معمولاً با نواحی که تجمع پلاک بیشتر و کنترل پلاک آنها مشکل تر است مرتبط هستند.
شیوع و شدت پریودنتیت مزمن با بالا رفتن سن، افزایش پیدا می کند و عموماً دو جنس را یکسان درگیر می کند. پریودنتیت یک بیماری مرتبط با سن است ولی وابسته به سن نمی باشد. به عبارت دیگر سن فرد عامل افزایش شیوع بیماری نیست و در واقع طول مدتی که بافت های پریودنتال با تجمع مزمن پلاک مقابله می کنند شیوع بیماری را افزایش می دهد. ^(۳)
از آن جایی که تجمع پلاک اولین عامل شروع تخریب پریودنتال است، هر عاملی که تجمع پلاک را تسهیل کند و یا از برداشت پلاک طی روش های بهداشت دهان ممانعت به عمل آورد، می تواند برای بیمار مضر باشد.
عوامل نگهدارنده پلاک در شکل گیری و پیشرفت پریودنتیت مزمن مهم هستند چون میکروارگانیسم های پلاک را در مجاورت بافت های پریودنتال نگه داشته و محیط مناسبی را برای رشد و بلوغ باکتری های پلاک فراهم می نمایند.
جرم به عنوان مهمترین عامل نگهدارنده پلاک شناخته شده است چون توانایی نگهداری و پرورش باکتری های پلاک را در سطح ناصاف خود دارد. به همین دلیل حذف جرم جهت برقراری سلامت پریودنشیوم ضروری است.
مارژین ها و یا اورهنگ های زیر لثه ای رستوریشن ها، پوسیدگی هایی که به زیر لثه گسترش پیدا کرده اند، فورکاهای عریان شده به علت تحلیل استخوان و از بین رفتن اتصالات، دندان های دچار کراودینگ و با موقعیت نامناسب و تقعرها و شیارهای ریشه از جمله فاکتورهایی هستند که در گیر پلاک و ممانعت از حذف آن دخیل هستند. ^(۲)
(۴-٢-۱)عوامل خطر ساز بیماری:
پریودنتیت یک بیماری عفونی است که مرتبط به گروهی از باکتری های عمدتاً گرم منفی می باشد. پاتوژنز بیماری پریودنتال و نقش عوامل میکروبی به تفصیل در کارگاه جهانی پریودنتیکز در سال ۱۹۹۶مرور شد. بعد از بررسی متون علمی، اعضا مجمع بالاتفاق نتیجه گرفتند که براساس مدارک علمی موجود ۳میکروارگانیزم زیر را می توان به عنوان عوامل اتیولوژیک در نظر گرفت:
A.actinomycetemcomitans ، Porphyromonas gingivilis و Tannerella Forsythia بود.
از میان این باکتری ها، gingivalis.Pو T.forsythia غالباً در پریودنتیت مزمن و A.a معمولاً در پریودنتیت مهاجم یافت می شوند. مدارک نشان می دهد که میکروارگانیزم های دیگر نیز ممکن است در ایجاد پریودنتیت درگیر شوند. ^(۴)اگرچه این پاتوژن ها در ایجاد پریونتیت لازمند، ولی وجود آنها بدین منظور کافی نیست.
مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده اند که وجود میکروارگانیزم ها در پلاک زیر لثه ای تنها قسمت کوچکی از موارد پریودنتیت را توجیه می کند. برای توضیح این یافته ها، محققین پریودنتال اخیراً شروع به صحبت درباره ی یک الگوی جدید در مورد اتیولوژی پریودنتیت بالغین کرده اند. این الگو نشان می دهد که میکروارگانیزم ها علت پریونتیت هستند ولی بروز کلینیکی بیماری (وسعت و شدت آن) بستگی دارد به این که چگونه میزبان به گسترش و بیماری زایی بار میکروبی پاسخ می دهد.
در پاسخ به پاتوژن های پریودنتال و اندوتوکسین های آنها، سلول های ایمنی در پریودنشیوم مخصوصاً مونوسیت ها، واسطه های پیش التهابی از قبیل پروستاگلاندین E، اینترلوکین ۱ و TNF ترشح می کنند. پاسخ التهابی بدن، کوششی در جهت حفظ خود در مقابل عوامل بیماری زا است ولی در همان زمان، التهاب می تواند منجر به تخریب بافت همبندی و استخوان شود. بدین وسیله بدن می کوشد تا خود را از شر دندان عفونی خلاص کند. ^(۴)
تحقیقات اپیدمیولوژیک زیادی بر روی شناسایی عوامل محیطی میزبان که در شروع و پیشرفت بیماری پریودنتال دخیلند، صورت گرفته است. از میان همه ی عوامل محیطی شناخته شده که مرتبط با پریونتیت می باشند، کشیدن سیگار ممکن است مهمترین آنها باشد.
عامل آغاز گر اصلی بیماری پریودنتیت مزمن، تجمع پلاک بر سطح دندان و لثه در محل تلاقی دندان ولثه است. از بین رفتن اتصالات و تحلیل استخوان با افزایش نسبت ارگانیسم های گرم منفی در پلاک زیر لثه ای و افزایش ارگانیسم هایی که به طور اختصاصی پاتوژن شناخته شده اند ارتباط دارد.Prophyrononas gingivalis، Tannerella forsythia و Treponema denticola که تحت عنوان “Red complex” هم شناخته می شوند غالباً با ازبین رفتن اتصالات و تحلیل استخوان پیشرونده در پریودنتیت مزمن در ارتباط می باشند. شناسایی ویژگی های این میکروارگانیسم ها و سایر میکروارگانیسم های پاتوژن و ارتباطشان با از دست داد اتصالات و تحلیل استخوان به ارائه فرضیه پلاک اختصاصی در ایجاد پریودنتیت مزمن منتهی شد.
بر اساس این فرضیه اگر چه میکروارگانیسم های گرم منفی پلاک زیر لثه ای در پریودنتیت افزایش پیدا کرده اند ولی نسبت های افزایش یافته اعضای Red complex و احتمالاً میکروارگانیسم های دیگری سبب تسریع تحلیل استخوان و از بین رفتن اتصالات می باشند. مکانیسم دقیق این وقایع هنوز مشخص نشده است، ولی ممکن است این باکتری ها بر سلول های پاسخ آماسی و سلول ها و بافت های میزبان یک اثر موضعی داشته که منجر به فرایند بیماری مختص به موضع گردد.^(۵)
(۵-٢-۱)تشخیص پریودنتیت:
بیماری های پریودنتال توسط علائم و نشانه های التهاب لثه و یا تخریب بافت های پریودنتال مشخص می گردد. مشخصه پریودنتیت از دست رفتن اتصالات بافت همبندی است که از CEJ یا درست در ناحیه اپیکالی تر از آن آغاز شده و در امتداد سطح ریشه، به سمت اپیکال گسترش می یابد. تشخیص کلینیکی مرسوم بر اساس اندازه گیری از دست رفتن چسبندگی بافت همبند به سطوح ریشه (تحلیل کلینیکی چسبندگی) و تحلیل استخوان آلوئولار (تحلیل رادیوگرافیک استخوان) صورت می گیرد. ^(۶)
تشخیص کلینیکی پریودنیت مزمن از طریق بررسی تغییرات آماسی مزمن در لثه مارژینال، وجود پاکت های پریودنتال و از بین رفتن اتصالات میسر می باشد و در رادیوگرافی بر اساس وجود تحلیل استخوان تشخیص داده می شود.
رادیوگرافی به عنوان یک وسیله کمکی ارزشمند در تشخیص بیماری های پریودنتال، تعیین پروگنوز بیماری و ارزیابی نتیجه درمان مطرح است. با این وجود رادیوگرافی فقط یک جزء کمکی برای معاینات کلینیکی است و جایگزین آن نمی باشد. ^(۷)
از لحاظ بالینی پریودنتیت بر اساس وجود پاکت پریودنتال، پروب کردن پاکت، عمق پاکت، خونریزی هنگام پروب کردن (Bleeding on Probing)، حد چسبندگی (Level of attachment) و تحلیل استخوان آلوئول تشخیص داده می شود. ^(۸)
(۶-٢-۱)عوامل مرتبط با نقص پریودنتال در دیستال مولر دوم:
خارج کردن مولر سوم مندیبل می تواند,باعث ایجاد نقص پریودنتال در سطح دیستال مولر دوم شود.^(۹و۱۰)این نقص پریودنتال با افزایش عمق پروبینگ مشخص می شود.سن بالا^(۱۰و۱۱)افقی یا مزیوانگولار بودن مولر سوم^{(۱۱-۱٢و۱۴)}و وجود پلاک در سطح دیستال مولر دوم^(۱۳و۱۵)مرتبط با وجود نقص پریودنتال در سطح دیستال مولر دوم مندیبل به دنبال جراحی مولر سوم است.برخی مطالعات بر طراحی فلپ در ایجاد یا عدم ایجاد نقص پریودنتال به تفصیل پرداخته اند.^(۱۶و۱۷)
(۷-٢-۱)اصول طراحی فلپ:
واژه فلپ به معنای یک قسمت از نسج نرم می باشد که:
۱)توسط برش جراحی ایجاد ومشخص شده باشد.
۲)عروق تغذیه کننده برای خودش داشته باشد.
۳)امکان دسترسی به نسوج زیرینش وجود داشته باشد.
۴)به راحتی بتواند در موقعیت اولیه قرار گیرد.
۵)توسط بخیه در جای خودش ثابت بماند وترمیم شود.
انتخاب صحیح نوع فلپ٬باعث کاهش طول درمان وافزایش سرعت بهبودی زخم پس از جراحی می گردد.
اگر هدف جراحی برداشتن یا تغییرات در استخوان است٬تمامی نسوج قرار گرفته روی استخوان٬بایستی کنار زده شود.به علاوه فلپ موکوپریوستال باید کامل ودر برگیرنده پریوست باشد چون پریوست اولین بافت مسئول در ترمیم استخوان است.
اگر استخوان از روی کورتکس آلوئول دندانی برداشته شود٬برش جراحی بایستی mm ۸-۶دورتر از لبه های استخوان برداشته شده٬قرار گیرد.اگر لبه های برش روی استخوان سالم قرار نگیرد٬فلپ تمایل دارد که در داخل حفره استخوان جمع شود که این مسئله باعث باز شدن زخم واختلال در ترمیم می گردد.
فلپ های ماگزیلا خیلی به ندرت باعث صدمه به عناصر آناتومیک این ناحیه می شوند ودر سطح فاسیال زائده آلوئولار ماگزیلا٬اعصاب و شریان در معرض خطری وجود ندارد.
به منظور جلوگیری از آسیب به عروق واعصاب نازوپالاتین در سطح پالاتال ماگزیلا٬ تا حد امکان از انواع برش های عمودی در این ناحیه باید اجتناب شود و در صورت ضرورت٬ بهتر است فقط در منطقه ی کانین و پرمولر اول ایجاد گردد.
خانم Maria Mercedesوهمکارانش در سال ۲۰۰۳در مطالعه ای آینده نگر بر روی ٢۷بیمار با ۴ دندان مولر سوم نهفته مندیبل در اسپانیا٬دونوع فلپ مارژینال وپارامارژینال را مورد مقایسه قرار دادند.در مطالعات آنها٬هرچند که عوارض معمول جراحی ازجمله درد٬تریسموس وتورم در هردو نوع فلپ یکسان گزارش شده است با این حال در فلپ پارامارژینال dehiscences مشاهده شده درحالیکه این اتفاق در نوع مارژینال رخ نداده است. گرچه پاکت پریودنتال تشکیل شده در دیستال مولر دوم بعد از جراحی حذف مولر سوم نهفته٬ در نوع فلپ مارژینال نسبت به فلپ پارامارژینال در ۵ تا۱۰روز اول بیشتر بوده٬اما بعد از گذشت ۳ماه چنین تفاوتی بین دو نوع تکنیک مشاهده نمی شود.بنابراین آنها دریافتند که فلپ پارامارژینال هیچ برتری بر نوع مارژینال ندارد.^(۱۶)

٭٭٭۳۴/۱

٭٭۴۷/۴۴۷۷۷

٭٭٭۲۲/۰

اشتباه آزمایشی

۱۰

۰۱۴/۰

۳۳/۱۳

۲۸۴/۰

۹۳/۰

۱۱۱/۰

۳۶/۴۸۱۷

۰۱۶/۰

ضریب تغییرات

۱۵/۱۳

۲۸/۱۳

۱۱/۵

۴۱/۱۰

۵۳/۱۱

۸/۱۲

۹۲/۱۳

٭، ٭٭ و٭٭٭ به ترتیب بیانگر معنیدار بودن در سطح ۵، ۱ و ۰۱/۰ درصد و n.s بیانگر عدم معنی داری میباشد.
در مقایسه با شاهد، غلظتهای ۰۰۲/۰، ۰۱/۰ و ۱ نتوانستند تغییر معنیداری بر سرعت جوانهزنی بذور ایجاد کنند. ولی غلظتهای ۱/۰ و ۲/۰ عصاره دودی، در مقایسه با شاهد، سرعت جوانهزنی را بهطور معنیداری افزایش دادند (شکل ۳-۱).
توانایی تیمار دودی در کوتاه کردن زمان جوانهزنی یا افزایش سرعت جوانهزنی در گذشته نیز توسط محققین متعددی گزارش شده است (رازاناماندرانتو^[۱۰۵] و همکاران، ۲۰۰۵: اسپارگ و همکاران، ۲۰۰۵: کروستی و همکاران، ۲۰۰۶: داوز و همکاران، ۲۰۰۷). شواهد نشان می دهد که ترکیب تحریک کننده جوانه زنی در دود می تواند باعث القای سریعتر فعالیتهای چرخه سلولی شود و در نتیجه ظهور ریشهچه را در بذرهای در حال جوانهزنی شتاب ببخشد (جاین و استادن^[۱۰۶]، ۲۰۰۶). در نتیجه بذرهای تیمار شده با دود نسبت به بذور شاهد، با سرعت بیشتری جوانه می زنند. کاربرد دود، زمان جوانهزنی بذرهای (Combretum glutinosum و Combretum nigricans) را کاهش داد. دود گیاهی از طریق اثرات متقابل با هورمونهای درونزاد گیاهی، جوانهزنی سریعتر را القا میکند (استادن و همکاران، ۲۰۰۰). همچنین گزارش شده است که بوتنولاید^[۱۰۷] (ترکیب مؤثر دود)، در تحریک جوانهزنی و جایگزینی نور در جوانه زنی بذور گیاهان خانواده آستراسه استرالیا (مریت^[۱۰۸]، ۲۰۰۶) و نیز تحریک جوانه زنی بذور علفهای هرز، اثراتی مشابه با اسید جیبرلیک دارد (داوز^[۱۰۹]، ۲۰۰۷). داوز ارتباط معنیداری را بین پاسخ جوانهزنی به دود و اسید جیبرلیک گزارش کرد. مطالعات دیگری نشان دادند که دود، سنتز اسید جیبرلیک درون زاد و میزان ABA گیاه را تحت تأثیر قرار می دهد (گاردنر^[۱۱۰] و همکاران، ۲۰۰۱: کراک^[۱۱۱] و همکاران، ۲۰۰۲). مطالعات دیگری نشان دادند که دود، اثرات مشابهی با اسید جیبرلیک دارد و حتی میتواند جایگزین نور قرمز در تحریک جوانهزنی بذر کاهو شود (دریوز^[۱۱۲]، ۱۹۹۵: استادن، ۱۹۹۵). ما^[۱۱۳] و همکاران (۲۰۰۶) بیان کردند که بوتنولاید حاصل از دود گیاهی مکانیسمی شبیه به مکانیسم اکسینها دارد و می توان از آن به عنوان جایگزین اکسین مصنوعی ۲-۴-D در رویان زایی سوماتیکی گیاهان استفاده نمود. علیرغم شباهتهای آشکار بین پاسخ گیاه به دود و اسید جیبرلیک، شباهتهای بسیار کمی در ساختار این دو ترکیب وجود دارد. در حالیکه شباهتهای ساختاری بسیار زیادی بین بوتنولاید و استریگولاکتونها وجود دارد. استریگولاکتونها جوانهزنی بذور را در علفهای هرز انگل، به خوبی تحریک می کنند (فلماتی و همکاران، ۲۰۰۴). داوز و همکاران (۲۰۰۸) گزارش کردند که بوتنولاید میتواند جایگزین استریگولاکتونها در تحریک جوانهزنی بذور علفهای هرز انگل شود. بنابراین همه این مطالعات بیان میکنند که شباهتهای ذاتی و بالقوهای بین بوتنولاید و جیبرلینها، اکسین ها و استریگولاکتون ها وجود دارد. شواهد جدید نشان میدهد که علاوه بر ترکیبات تحریک کننده جوانهزنی موجود در دود، ترکیب دیگری به نام بوتنولاید^[۱۱۴] ۳، ۴، ۵- تری متیل فوران-(۵H)- 1 در دود وجود دارد که اثر بازدارندگی بر روی مراحل جوانهزنی و پس از جوانهزنی دارد و بطور معنیداری اثر مثبت ترکیب تحریک کننده جوانهزنی را کاهش میدهد (لایت^[۱۱۵] و همکاران، ۲۰۱۰). به نظر میرسد که در غلظتهای ۰۰۲/۰ و ۰۱/۰، تعادل بین دو ترکیب تحریک کننده و بازدارنده بوتنولاید به نفع ترکیب بازدارنده است. با افزایش غلظت، میزان ترکیب محرک و سرعت جوانهزنی افزایش پیدا میکند و با افزایش غلظت عصاره دودی به بیشتر از میزان ۲/۰، ممکن است که افزایش ترکیب بازدارنده با ایجاد حالت سمیت برای گیاه، سرعت جوانهزنی را در گیاه بابونه کاهش دهد.

۳-۱-۱-۲- درصد جوانهزنی
۳-۱-۱-۲-۱- توتروباهی
غلظت های مختلف عصاره دودی اثرات مثبت معنی داری را در سطح احتمال آماری ۵ درصد بر درصد جوانهزنی نشان دادند (جدول ۳-۱). مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که تمام غلظتهای عصاره دودی، بدون اختلاف معنیدار با یکدیگر درصد جوانهزنی بذور توتروباهی را در مقایسه با شاهد افزایش دادند (شکل ۳-۲). روشن است که درصد جوانهزنی رابطه نزدیکی با سرعت جوانهزنی دارد و همان عواملی که باعث تقویت سرعت جوانهزنی میشوند، درصد جوانهزنی را نیز تحت تأثیر قرار میدهند.
شکل ۳-۲: اثر غلظتهای مختلف عصاره دودی بر درصد جوانهزنی بذور سه گیاه توت روباهی، بابونه و اکیناسه.
۳-۱-۱-۲-۲- اکیناسه
نتایج نشان داد که غلظت ۲/۰ عصاره دودی، بیشترین افزایش معنی دار را بر درصد جوانه زنی بذور گیاه اکیناسه داشت و بعد از آن غلظتهای ۰۱/۰ و ۱/۰ بدون اختلاف معنی دار با یکدیگر در رتبه بعدی قرار داشتند. در حالیکه غلظتهای ۰۰۲/۰ و ۱، اثر معنی داری بر درصد جوانه زنی بذور نشان نداند. (شکل ۳-۲).
۳-۱-۱-۲-۳- بابونه
اثر تیمار عصاره دودی بر درصد جوانهزنی گیاه بابونه در سطح احتمال آماری ۱ درصد معنیدار بود (جدول ۳-۳). مانند سرعت جوانهزنی، این صفت نیز توسط دو غلظت ۲/۰ و ۱/۰ عصاره دودی، افزایش معنیداری پیدا کرد. در حالیکه غلظتهای ۰۰۲/۰، ۰۱/۰ و ۱ در مقایسه با شاهد، تأثیر معنیداری بر درصد جوانهزنی بذور گیاه بابونه نداشتند (شکل ۳-۲). تورنتون و همکاران (۱۹۹۹) گزارش کردند که بر اثر تیمار بذور کاهو (Lactuca sativa L.) با عصاره دودی، جوانهزنی بذور تیمار شده (۹۸ درصد) به طور معنیداری در مقایسه با شاهد (۷/۲۵ درصد) افزایش پیدا کرد. با توجه به اینکه درصد جوانهزنی، رابطه نزدیکی با سرعت جوانهزنی دارد، میتوان گفت که همان عواملی که باعث تقویت سرعت جوانهزنی میشوند، درصد جوانهزنی را نیز تحت تأثیر قرار میدهند.
۳-۱-۱-۳- طول ساقهچه
۳-۱-۱-۳-۱- توتروباهی
نتایج این تحقیق نشان داد که اثر تیمار عصاره دودی در سطح آماری ۱ درصد بر طول ساقهچه معنیدار است (جدول ۳-۱). غلظت ۱/۰، در مقایسه با شاهد بیشترین تأثیر مثبت را بر افزایش طول ساقهچه داشت. در حالیکه غلظتهای ۲/۰ و ۱ عصاره دودی طول ساقهچه را نسبت به شاهد کاهش دادند (شکل ۳-۳).
شکل ۳-۳: اثر غلظتهای مختلف عصاره دودی بر طول ساقهچه سه گیاه توت روباهی، بابونه و اکیناسه.
۳-۱-۱-۳-۲- اکیناسه
بر اساس نتایج این تحقیق، غلظت ۲/۰ عصاره دودی، طول ساقهچه را به طور معنیداری افزایش داد. در حالیکه غلظتهای ۰۰۲/۰ و ۱، طول ساقهچه را در مقایسه با شاهد کاهش دادند. غلظتهای ۱/۰ و ۰۱/۰، اثر معنی داری بر صفت طول ساقهچه گیاه اکیناسه نداشتند ( شکل ۳-۳).
۳-۱-۱-۳-۳- بابونه
اثر عصاره دودی بر طول ساقهچه گیاهچه بابونه، در سطح احتمال آماری ۰۱/۰ درصد معنیدار بود (جدول ۳-۳). طول ساقهچه نیز در نتیجه استفاده از تیمار عصاره دودی با غلظت ۱/۰ و ۲/۰، در مقایسه با تیمار شاهد و سایر غلظتهای مورد استفاده عصاره دودی در این تحقیق، به طور معنیداری افزایش پیدا کرد. غلظتهای ۰۰۲/۰، ۰۱/۰ و ۱ نیز گرچه توانستند تغییراتی در طول ساقهچه ایجاد کنند ولی این تغییرات از لحاظ آماری معنیداری نبودند (شکل ۳-۳).
کولکارنی (۲۰۰۶) در تحقیقی نشان داد که دود گیاهی می تواند باعث تحریک صفات رشدی گیاهچه برنج از جمله طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن گیاهچه و در نهایت بنیه گیاهچه گردد. این یافته ها نشان می دهد که عصاره دودی یا ترکیب تحریک کننده دود، اثراتی شبیه هورمونهای گیاهی دارند و به روشی مشابه هورمونهای گیاهی عمل (جیبرلین، اکسین و استریگولاکتون) میکنند. مکانیسمی که در اثر آن غلظت بالای دود باعث کاهش جوانهزنی میشود، هنوز به خوبی مشخص نیست ولی کلارک و فرنچ (۲۰۰۵) بیان کردندکه این اثر ممکن است به اثرات سمی ترکیبات دود مربوط باشد که در غلظت بالا به کاهش جوانه زنی و طول ساقهچه و ریشهچه منجر میگردند. همانطور که توسط پژوهشگران قبلی (لایت^[۱۱۶] و همکاران، ۲۰۰۲: اسپارگ^[۱۱۷] و همکاران، ۲۰۰۵) گزارش شده است، غلظت های بالای دود گیاهی، صفات جوانهزنی را کاهش میدهد و میزان این کاهش به گونه گیاه بستگی دارد (دایامبا، ۲۰۱۰). در این تحقیق نیز غلظت ۱، اثرات بازدارنده ای روی بیشتر پارامترهای جوانهزنی نشان داد. بطوریکه تقریباً در بیشتر گونه های مطالعه شده، غلظت بالای عصاره دودی ( غلظت ۱)، صفات مرتبط با جوانهزنی بذور را کاهش داد و یا به تأخیر انداخت. به نظر میرسد که هر چه غلظت عصاره دودی بیشتر میشود، تأثیر بوتنولاید محرک بیشتر میشود تا اینکه در یک غلظت مشخص، تسلط بوتنولاید بازدارنده بیشتر شده و به کاهش شدید رشد منجر میگردد که در مورد صفت طول ساقهچه، این غلظت در گیاه توتروباهی، غلظت ۱/۰ بود و عصارههای غلیظتر از آن باعث کاهش رشد ساقهچه گردیدند. با توجه به شکل ۳-۳، به نظر میرسد که گیاهچه اکیناسه در غلظتهای بالا و پایین حساسیت بیشتری به ترکیب بازدارنده موجود در عصاره دودی دارد و غلظتهای کمتر و بیشتر از غلظت مطلوب عصاره دودی (در مورد گیاه اکیناسه ۲/۰)، اثرات منفی بر طول ساقهچه دارند. همچنین، با توجه به نتایج صفات جوانهزنی در گیاه اکیناسه به نظر میرسد که این گیاه از مقاومت بیشتری نسبت به غلظتهای بالای عصاره دودی، در مقایسه با دو گیاه دیگر مورد مطالعه در این تحقیق، برخوردار بود. در مورد گیاه بابونه با توجه به شکل، غلظتهایی که سرعت جوانهزنی و درصد جوانهزنی را بیشتر از سایر غلظتها افزایش دادند، بیشترین تأثیر را بر طول ساقهچه نیز داشتند و این مطلب بیانگر آن است که بذری که سرعت و درصد جوانهزنی بالاتری دارد و زودتر جوانه زده است، میتواند گیاهچهای با طول ساقهچه بیشتر تولید کند. علاوه بر این، نباید فراموش کرد که بزرگ شدن سلول گیاهی و طویل شدن ساقه گیاه از اثرات هورمونهای اکسین و جیبرلین گزارش شده است (ویسوکایا، ۲۰۰۷: مندس، ۲۰۱۱: فلیت و همکاران، ۲۰۰۵).
۳-۱-۱-۴- طول ریشهچه