نتایج تحلیلی تحقیق فلارتی (۲۰۰۶) نشان داده است که ارتباط مثبت بین هوش فرهنگی ترغیبی تیمی و پذیرش و زمان ادغام تیمی برای اعضای جدید وجود داشته است هم راستا با نتایج این پژوهش که بین هوش فرهنگی و تعهد سازمانی ارتباط مثبت و معنی داری وجود دارد.

یافته های مطالعه راکستل و کوک یینگ (۲۰۰۶) نشان داده است که هوش فرهنگی اعضای محلی گروه ها، تأثیرات منفی تنوعات فرهنگی بر اعتماد را کاهش داده است؛ و در پژوهش پیش رو نیز همزمان با افزایش هوش فرهنگی معلمان تعهد سازمانی آن ها نیز افزایش پیدا کرده است.
سون آنگ و همکاران (۲۰۰۶) در مطالعه تحقیقاتی خود به نتیجه تبعیض چهار عامل هوش فرهنگی در ارتباط با عوامل شخصیتی پی بردند؛ در این پژوهش نیز نتایج متفاوتی بین هر بعد از هوش فرهنگی با تعهد سازمانی به دست آمده است.
نتایج تحقیق ون داین و همکاران (۲۰۰۷) نشان داد که هر کدام از ابعاد هوش فرهنگی با هر کدام از متغیرهای: سازگاری، تصمیم گیری، انطباق فرهنگی و عملکرد وظیفه ای ارتباط دارد؛ اما در این پژوهش فقط بعد رفتاری با تعهد در ارتباط است.
ون دریل (۲۰۰۸) معتقدند که هوش فرهنگی سازمانی رابطه مثبتی با اثربخشی سازمانی و عملکرد سازمانی دارد؛ پژوهشگر این پژوهش نیز طبق نتایج آماری به دست آمده معتقد به وجود رابطه مثبت بین هوش فرهنگی با تعهد سازمانی است.
نتایج پژوهش رحیم نیا، مرتضوی و دلارام (۱۳۸۹) که بین هوش فرهنگی و عملکرد وظیفه ای مدیران صورت گرفته است نیز حاکی از وجود رابطه مثبت و معنی داری بین این دو متغیر می باشد و هم جهت بودن با تحقیق پیش رو را نشان می دهد.
ابزری، اعتباریان و خانی (۱۳۸۹) دریافتند که بین هوش فرهنگی و مؤلفه های آن با اثربخشی گروهی رابطه معناداری وجود دارد. نتیجتاً نتایج این پژوهش نیز با تحقیق حاضر هم راستا می باشد.
پژوهش نوری و همکارانش (۱۳۸۹) نیز بیانگر وجود رابطه ای مثبت و معنی دار بین اشتیاق شغلی و تعهد سازمانی است و نشان از هم خطی با نتایج پژوهش این محقق می باشد.
براساس یافته های تحقیق نائیجی و عباسعلی زاده (۱۳۹۰) همبستگی قوی میان هوش فرهنگی و شاخص های فرعی آن با ویژگی های کارآفرینانه برقرار است. و هوش فرهنگی رفتاری بیشترین رابطه مثبت را با کارآفرینی دارد و این نشان از هماهنگی نتایج با پژوهش محقق می باشد چرا که در این پژوهش نیز بعد رفتاری هوش فرهنگی نزدیکترین رابطه را با تعهد سازمانی دارد.
نتیجه تحقیق قدم پور، مهرداد و جعفری (۱۳۹۰) نیز موازی با پژوهش حاضر است زیرا ارتباط معنی دار بین ویژگی های شخصیتی و هوش فرهنگی برقرار است و در این پژوهش نیز بین هوش فرهنگی و تعهد چنین ارتباطی وجود دارد.
حسنی نسب و قادری (۱۳۹۰) ارتباط مثبت و معنی داری هم جهت با پژوهش حاضر بین هوش فرهنگی و بهره وری مدیران به دست آوردند.
پژوهش خوشبخت (۱۳۹۰) نشان می دهد که بین هر کدام از مؤلفه های هوش فرهنگی با اثربخشی مدیران تأثیر مثبت وجود دارد ولی در پژوهش حاضر فقط بعد رفتاری هوش فرهنگی با تعهد سازمانی رابطه معنا دار دارند.
بخشایش (۱۳۹۱) به این نتیجه رسید که بین هوش هیجانی و تعهد سازمانی همبستگی وجود ندارد که خلاف نتایج این تحقیق می باشد.
تحقیق محمدپور (۱۳۹۱) بیان می کند که بین هوش فرهنگی کارکنان در چهار مؤلفه با رفتار شهروندی سازمانی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد که نتیجه کلی تحقیق با پژوهش حاضر هم راستا بوده ولی مقایسه ارتباط کلیه مؤلفه های هوش فرهنگی با متغیر وابسته هر پژوهش متفاوت است.
نتیجه پژوهش اسلام پور (۱۳۹۱) نیز با تحقیق پیش رو همسو می باشد چرا که ارتباط مثبت و معنی داری را بین هوش فرهنگی و عملکرد کارکنان به دست آورده است و مانند این پژوهش مؤلفه رفتاری هوش فرهنگی بیشترین رابطه را با عملکرد دارد.
زندی فر (۱۳۹۱) نیز ارتباط مثبتی را بین ابعاد هوش فرهنگی و عملکرد مدیران به دست آورده است و مؤلفه شناختی را قویترین بعد هوش فرهنگی می داند در صورتی که در این پژوهش بعد رفتاری قویترین ارتباط را داراست.
فردوسی و همکارانش (۱۳۹۱) همچنین نتایجی مشابه با نتایج پژوهش پیش رو به دست آورده اند که حاکی از برقرار بودن ارتباطی مثبت و معنادار بین ویژگی های شخصیتی با تعهد سازمانی می باشد.
Petrovic (2011) به نتیجه لذت بردن معلمانی که دارای هوش فرهنگی بالا بودند و یا پیش بینی هوش فرهنگی بالایی برای آن‌ها بود از ارتباط‌های بین فرهنگی و تجربه کلاس‌های چند فرهنگی به عنوان چالش یادگیری فرهنگی باز و ارتباط با مردم دیگر فرهنگ‌ها رسید. یعنی بین هوش فرهنگی با یادگیری فرهنگی باز ارتباطی را به دست آورد که با ارتباط بین متغیرهای این پژوهش هم جهت است.
احمدی و همکاران (۱۳۹۲) هم به نتایجی هم مسیر بین برقراری رابطه مثبت و معنی دار هوش فرهنگی مدیران با توان حل تعارض کارکنان با موضوع هوش فرهنگی با تعهد سازمانی پژوهش حاضر رسیده اند.
امیر کافی و هاشمی نسب (۱۳۹۲) به این دریافت رسیدند که عدالت سازمانی، به شکل غیر مستقیم، از طریق دو متغیر حمایت سازمانی و اعتماد سازمانی بر تعهد تأثیر می گذارند. در این پژوهش نیز بعد رفتاری هوش فرهنگی بر تعهد تأثیرگذار است.
رمضانیان و همکاران (۱۳۹۲) براساس تحلیل های آماری انجام شده متوجه وجود همبستگی مثبت و معنادار بین سه بعد از تصمیم گیری مشارکتی بر تعهد سازمانی شدند. در این پژوهش نیز بین یک بعد از هوش فرهنگی و تعهد سازمانی همبستگی وجود دارد.
نجفی (۱۳۹۲) با به دست آوردن عدم رابطه بین هوش معنوی و تعهد سازمانی به نتیجه متفاوت با پژوهش حاضر دست یافته است.
نتایج پژوهش انصاری و همکاران (۲۰۱۲) نیز در راستای پژوهش حاضر به معنای وجود همبستگی بین هوش فرهنگی با مدیریت تحول می باشد.
نتیجه تحقیق جناآبادی و همکاران (۲۰۱۳) بیان می دارد که ارتباطی مثبت و معنادار بین ابعاد هوش فرهنگی با تعهد سازمانی برقرار است که به یافته های پژوهش حاضر نزدیک است.
نتایج کار تحقیقاتی اسکندرپور و همکاران (۲۰۱۳) که وجود ارتباط عمیق بین هوش فرهنگی (مدل سه بعدی) با تعهد سازمانی است با نتایج این پژوهش همخوانی دارد.
یافته های پژوهش محمدی و برومند (۲۰۱۴) هم راستایی با پژوهش حاضر را نشان می دهد چون به ارتباط مثبت و معناداری بین هوش فرهنگی با تعهد سازمانی رسیده اند.
نتایج پژوهش Sahin, & Gubuz, & Koksal (2014) نیز به وجود همبستگی بین بعضی از فاکتور های شخصیتی بر ابعاد فراشناختی و رفتاری هوش فرهنگی و بعضی دیگر بر بعد انگیزشی رسیده اند که در این پژوهش نیز سه بعد فراشناختی، شناختی و انگیزشی بدون تأثیر و بعد رفتاری تأثیرگذار بر تعهد می باشد.
۵-۳-۲فرضیه های فرعی
۵-۳-۲-۱ فرضیه فرعی اول
بین بعد فراشناختی هوش فرهنگی با تعهد سازمانی معلمان زن مدارس دولتی مقطع ابتدایی شهر مشهد همبستگی وجود دارد.
بر طبق نتایج حاصل از ضریب همبستگی اسپیرمن (r = 0.051 , P>0.01)، بین بعد فراشناختی هوش فرهنگی و تعهد سازمانی معلمان زن مدارس دولتی مقطع ابتدایی شهر مشهد رابطه معناداری وجود ندارد.
یافته های مطالعه راکستل و کوک یینگ (۲۰۰۶) نشان داده است که رابطه معناداری میان هوش فرهنگی فراشناختی و تنوع گروهی در مورد پیش بینی اعتماد وجود داشته است. ولی در این پژوهش رابطه معنی داری میان ابعاد انگیزشی و رفتاری با تعهد وجود دارد.
بر طبق نتایج پژوهش پرهیزگار (۱۳۸۹) بین بعد فراشناختی هوش فرهنگی با اثربخشی مدیران رابطه وجود دارد که عدم همسویی را با نتیجه پژوهش حاضر در بردارد.
از تحقیق ولی زاده (۱۳۹۱) متوجه می شویم که بین بعد فراشناختی هوش فرهنگی با تعهد سازمانی رابطه مستقیم و معنی دار وجود دارد که این نشان دهنده تفاوت نتیجه با پژوهش پیش رو می باشد.
نتایج حاصل از پژوهش فولادوند (۱۳۹۲) حاکی از عدم وجود رابطه بین بعد استراتژی هوش فرهنگی کارکنان با وفاداری مشتریان می باشد که هم جهتی نتیجه را با این فرضیه از پژوهش حاضر نشان می دهد.
۵-۳-۲-۲ فرضیه فرعی دوم
بین بعد شناختی هوش فرهنگی با تعهد سازمانی معلمان زن مدارس دولتی مقطع ابتدایی شهر مشهد همبستگی وجود دارد.
بر طبق نتایج حاصل از ضریب همبستگی اسپیرمن (r = 0.077 , P>0.01)، بین بعد شناختی هوش فرهنگی و تعهد سازمانی معلمان زن مدارس دولتی مقطع ابتدایی شهر مشهد رابطه معناداری وجود ندارد.
بر طبق نتایج پژوهش پرهیزگار (۱۳۸۹) بین بعد شناختی هوش فرهنگی با اثربخشی مدیران رابطه معنی دار تأیید نشده است که همسویی را با نتیجه پژوهش حاضر را اثبات می کند.
از تحقیق ولی زاده (۱۳۹۱) متوجه می شویم که بین بعد شناختی هوش فرهنگی با تعهد سازمانی رابطه مستقیم و معنی دار وجود دارد که این نشان دهنده تفاوت نتیجه با پژوهش پیش رو می باشد.
نتایج حاصل از پژوهش فولادوند (۱۳۹۲) حاکی از وجود رابطه بین بعد دانش هوش فرهنگی کارکنان با وفاداری مشتریان می باشد که خلاف جهت نتیجه را با این فرضیه از پژوهش حاضر نشان می دهد.
با توجه به نتایج پژوهش آذروند و همکاران (۲۰۱۳) تطبیق کاملی بین نتایج هر دو پژوهش برقرار است چرا که در بررسی نتایج هر دو پژوهش بین بعد شناختی هوش فرهنگی با تعهد سازمانی ارتباطی دیده نشده است.
نتیجه تحقیق جناآبادی و همکاران (۲۰۱۳) بیان می دارد که بعد دانشی هوش فرهنگی بیشترین تأثیر را بر تعهد دارد در صورتی که بر اساس یافته های این پژوهش بعد رفتاری بیشترین تأثیر را دارد.
نتیجه کار تحقیقاتی اسکندرپور و همکاران (۲۰۱۳) این است که بین ابعاد هوش فرهنگی بعد دانشی قویترین همبستگی را با تعهد دارا است . برخلاف پژوهش پیش رو بعد رفتاری بیشترین همبستگی را با تعهد دارد.
یافته های پژوهش محمدی و برومند (۲۰۱۴) بعد دانشی را مؤثرترین بعد از هوش فرهنگی بر تعهد می دانند در صورتی که در این پژوهش بعد رفتاری قویتر عمل کرده است.
۵-۳-۲-۳ فرضیه فرعی سوم
بین بعد انگیزشی هوش فرهنگی با تعهد سازمانی معلمان زن مدارس دولتی مقطع ابتدایی شهر مشهد همبستگی وجود دارد.
بر طبق نتایج حاصل از ضریب همبستگی اسپیرمن (r = 0.194 , P<0.01) بین بعد انگیزشی هوش فرهنگی و تعهد سازمانی معلمان رابطه مثبت و معنی دار با شدتی ضعیفی وجود دارد. و با توجه به ضریب رگرسیون استاندارد شده به دست آمده (۰٫۰۲۱= β) این تأثیر به لحاظ آماری معنادار نمی باشد.
نتایج تحلیلی تحقیق فلارتی (۲۰۰۶) نشان داده است که بعد انگیزشی هوش فرهنگی ترغیبی تیمی بسیار در پذیرش و زمان ادغام تیمی برای اعضای جدید تأثیرگذار بوده است ولی در پژوهش حاضر بعد رفتاری تأثیر بیشتری را بر تعهد داشته است.

اشتقاق از بن افعال فارسی؛ انواع بن‌های افعال فارسی؛ اشتقاق از بن ساده افعال با پسوندها؛ بخش اول ـ پسوندهای باقاعده و چگونگی پیوند آنها با بن افعال؛ بخش دوم ـ پسوندهای بی‌قاعده و چگونگی پیوند آنها با بن ‌افعال؛ آ.
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۲: حرف الف ـ ب. تهران: مؤ سسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۲، ۳۷۳ـ۶۲۶ ص، جدول، نمودار.
مصادر و فعل امر و ریشه آن؛ الف ـ ب.
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۳: حرف پ ـ ت. تهران: مؤ سسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۳، ۶۳۵ـ۱۰۰۲ ص، جدول، نمودار.
مصادر، فعل امر و ریشه آنها؛ پ ـ ت.
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۴: حرف ج ـ خ. تهران: مؤ سسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۳، [۱۰۰۹]ـ۱۳۴۰ ص، جدول، نمودار.
ج ـ خ.
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج ۵: حرف د، ر، ز، ژ. تهران: نشرکارنگ، ۱۳۷۸، [۱۳۴۹] ـ۱۶۶۷ ص، جدول، نمودار.
د، ر، ز، ژ.
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۶: حرف س، ش. تهران: نشر کارنگ، ۱۳۷۸، [۱۶۷۵] ـ۲۰۴۳ ص، جدول، نمودار.
س ـ ش.
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۷: حرف ص، ط،ظ،ع،غ،ف،ق. تهران: نشر کارنگ، ۱۳۷۸، [۲۰۵۳] ـ۲۳۱۴ ص، جدول، نمودار.
ص ـ ‌ط ـ ظ ـ ع ـ غ ـ ف ـ ق.
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۸: حرف ک، گ. تهران: نشرکارنگ، ۱۳۷۸، ۳۶۸ص.*
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۹: [؟]. تهران: نشر کارنگ، ۱۳۷۸، ۱۸۴ ص.*
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۱۰: [؟]. تهران: نشرکارنگ، ۱۳۷۸، ۲۸۰ص.*
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۱۱: مصادر مرکب.تهران: نشرکارنگ، [بی‌تا]، ۴۴۰ ص.*
ــــــ . فرهنگ مشتقات مصادر فارسی. ج۱۲: مصادر مرکب. تهران: نشرکارنگ، ۱۳۸۰، ۴۲۰ ص.*
خلیلی، محمدعلی؛ شمیم، علی‌اصغر. فرهنگ امیرکبیر، شامل لغات عادی و معمولی و مجموعه‌ای از اصطلاحات علمی. تهران: امیرکبیر، [بی‌تا]، ۸۱۴ ص.
(بیان نوع دستوری کلمات).
خنجی، لطف‌علی. دستورزبان لارستانی برمبنای گویش خنجی. شیراز: دانش‌نامه فارسی، ۱۳۷۸، ۳۰۰ ص، جدول.
بخش اول ـ گویش‌ها و آواها؛ بخش دوم ـ مبحث اسم، صفت، ضمیر، قید؛ بخش سوم ـ مبحث حروف اضافه، حروف ربط، اصوات؛ بخش چهارم ـ مبحث فعل؛ بخش پنجم ـ ترکیب واژه‌ها، ساختار عبارت و جمله.
خواجه، بهرام. کامل‌ترین فرهنگ لغات متشابه، به انضمام نکاتی برگزیده و جامع از دستور زبان فارسی. تهران: خورشیدنو، ۱۳۴۹، ۳۵۰ ص.*
خیام‌پور، عبدالرسول. دستور زبان فارسی. [ویرایش۲]. تبریز: کتابفروشی تهران، ۱۳۵۲، هفت+ [۱۹۲] ص.
بخش نخست ـ طبقه‌بندی زبان‌ها؛ بخش دوم ـ تاریخ دستور زبان، تعریف دستور زبان، اجزاء سخن، ملاحظاتی درباره بعضی از حروف، حقیقت جمله و مرکز ثقل آن، قلب و حذف، اقسام کلمه، خاتمه ـ درپاره‌ای از مباحث مهم دستور زبان.
خیر، غلام‌حسین. زبان معیار. تهران: صبانام، ۱۳۸۲، [۵۰] ص.*
دادمان، ناصر. دستور زبان و تطور و فرهنگ لهجه اصفهان. اصفهان: مشعل، ۱۳۵۵، [۱۶۴] ص.
۱ـ مقدمه ۲ـ پیشگفتار ۳ـ کتب و رسالات مورد استفاده ۴ـ راهنمای اصوات ۵ـ دستور زبان ۶ـ صرف افعال ۷ـ قوانین تطور ۸ـ حروف الفباء ۹ـ اصوات ۱۰ـ اعداد ۱۱ـ اوزان ۱۲ـ ملحقات.
دارایی، بهین. اشتقاق و املاء در فارسی. تهران: مدرسه عالی دختران، ۱۳۵۰، ۵۰۳ ص، جدول تاشده.
۱ـ پیشگفتار ۲ـ تعریف علم املاء ۳ـ تعریف علم اشتقاق ۴ـ اشتقاق فارسی و تفاوت آن با اشتقاق عربی ۵ـ حروف آواز فارسی و املای آن … ۳۷ـ نمونه‌هایی از آشفتگی املای فارسی ۳۸ـ نشانه‌گذاری
داریوش، علی‌اکبر. نبشته‌های فارسی کهنه و صرف و نحو و فرهنگ پارسی باستان. لندن: گراوری، [بی‌‌تا]، ۵ جزء، ۱۲۴۴+…+۵۵+۵۵+۶۸ ص.*
داعی‌الاسلام، محمدعلی. فرهنگ نظام. دکن: [بی‌نا]، ۱۳۴۴ ق، ج۱، ۶۳ ص.
مقدمه.*
دانش اصفهانی، میرزاحسین‌خان. دستور زبان فارسی. [بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا]، ?ص.*
دانشگر، احمد. فرهنگ فارسی به فارسی دانشگر. با مقدمه علی‌اکبر شهابی خراسانی. [تهران]: حافظ نوین، ۱۳۷۰، ۷۸ص.
معنی و تلفظ لاتین و بررسی دستوری و ریشه‌یابی کلمات همراه با مثال‌های شعری.
ــــــ . فرهنگ فارسی نوین. تهران: حافظ نوین، ۱۳۸۱، ۸۳۸ ص.
(آوانگاری لاتین و نوع دستوری کلمات).
دایی‌جواد، محمدرضا. دستور زبان فارسی و راهنمای تجزیه و ترکیب با تجدیدنظر کامل. اصفهان: کتابفروشی تأیید، ۱۳۴۰، ۳۱۸ ص؛ ویرایش جدید. اصفهان: کتابفروشی شهسواری، ۱۳۵۰، ۳۲۹ ص.
آراء و عقاید درباره زبان فارسی و قواعد آن؛ دستور زبان فارسی و راهنمای تجزیه و ترکیب؛ خط و زبان فارسی؛ تعریف دستور زبان؛ مقصود از تجزیه و ترکیب؛ درس اول ـ اگر فعل است؛ درس دوم ـ اگر اسم است؛ درس سوم ـ اگر صفت است؛ درس چهارم ـ اگر قید است؛ درس پنجم ـ اگر عدد است؛ درس ششم ـ اگر ضمیر است؛ درس هفتم ـ اگر اسم اشاره است؛ درس هشتم ـ اگر موصول است؛ درس دهم ـ اگر ادوات پرسش است؛ درس یازدهم ـ اگر حرف اضافه است؛ درس دوازدهم ـ اگر حرف ربط است؛ درس سیزدهم ـ اگر از اصوات است؛ درس چهاردهم ـ پیشاوند (مزید مقدم)؛ درس پانزدهم ـ پساوند (مزید مؤخر)؛ درس شانزدهم ـ اقسام جمله.
ــــــ . راهنمای دستور زبان فارسی برای همه. اصفهان: کتابفروشی ثقفی، ۱۳۳۴، ۱۹۱ص.

اسم؛ صفت؛ کنایه؛ عدد؛ فعل؛ قید؛ حرف اضافه؛ حرف ربط؛ اصوات.
دبیرسیاقی، محمد. دستور زبان فارسی. تهران: علمی، ۱۳۴۵، ۱۳۴ ص.
جمله؛ ۱ـ فعل ۲ـ اسم (نام) ۳ـ صفت (نشان) ۴ـ کنایه ۵ـ عدد ۶ـ قید ۷ـ حرف ربط ۸ـ اصوات ۹ـ حرف اضافه؛ روش تجزیه و ترکیب.
ــــــ . لغت‌نامه فارسی. تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۵، پنجاه‌ویک+۵۳۶ ص.
(روش‌ها و قواعد، نوع دستوری کلمات).
دبیرمقدم، محمد. زبان شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی. تهران: سخن، ۱۳۷۸، ۵۸۰ ص، نمودار.
فصل اول ـ نگرش‌های مسلط در زبان شناسی نظری امروز؛ فصل دوم ـ ساخت‌های نحوی؛ فصل سوم ـ نخستین نظریه‌های معنایی؛ فصل چهارم ـ نظریه معیار؛ فصل پنجم ـ معناشناسی زایشی؛ فصل ششم ـ دستور حالت؛ فصل هفتم ـ دستور رابـطه‌ای؛ فصل هشتم ـ نظریه معیار گسترده و نظریه معیار گسترده اصلاح شده؛ فصل نهم ـ نظریه حاکمیت و مرجع‌گزینی؛ فصل دهم ـ دستور واژی ـ نقشی؛ فصل یازدهم ـ دستور ساخت گروهی تعمیم‌ یافته و دستور ساخت گروهی هسته بنیان؛ فصل دوازدهم ـ برنامه کمینه‌گرا.
درخشان، مهدی. درباره زبان فارسی، املاءـ انشاءـ ترجمه و … . تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۷، ۲۱۶ ص، کتابنامه.
غلط‌های مشهور؛ رموز و علامات اختصاری؛ است یا هست؟؛ برخی از الفاظ و عبارات بی‌جا و نامناسب؛ مختصات زبان فارسی؛ تعریب و تفریس؛ مقالات= زبان فارسی به کجا می‌رود: کدام غلط مشهور، صحیح مهجور و غلط مشهور، نمی‌ازیمی و قطره‌ای از دریایی، پاسداری فارسی زبانان از زبان فارسی، زبان معیار زبان کوچه و بازار است.
درویشان، علی‌اشرف. فرهنگ کردی کرمانشاهی، کردی‌ـ فارسی. تهران: نشرسهند، ۱۳۷۵، ص ۱۶ـ۲۲.
چند نکته دستوری: علامت جمع؛ ضمایر؛ اسم اشاره؛ ضمیر اشاره؛ فعل؛ معرفه ـ نکره؛ قید.

۴-۲-۳-مشاهدات میکروسکوپی و ماکروسکوپی
مشاهدات ماکروسکوپی نشان دهنده تغییر رنگ محیط از سبز روشن به قرمز تیره می­باشد که این تغییر رنگ حاصل از اکسیداسیون آهن دو ظرفیتی به آهن سه ظرفیتی با کاهش pH و افزایش مقدار E_h همراه بود. همانگونه که در شکل (۴-۲) مشخص است رنگ محیط در ابتدا سبز روشن است و بعد از گذشت یک هفته به اکسیداسیون کامل(۴-۲- ج) می رسد.
ج
ب
الف
شکل ۴-۲) مراحل تغییر رنگ محیط کشت: الف) زمان اولیه تلقیح باکتری به محیط کشت،ب) محیط کشت بعد از گذشت۳ روز،ج) اکسیداسیون کامل آهن و تغییر رنگ محیط به قرمز تیره بعد از گذشت یک هفته مقدار Eh از ۲۰۰+ میلی ولت به ۶۰۰+ میلی ولت طی گذشت ۷ روز افزایش یافت. که طبق E_h: Fe⁺³/Fe⁺² نشان­دهنده میزان و سرعت اکسیداسیون آهن می­باشد.
جدول ۴-۲) تغییرات pH و E_h در طول رشد باکتری

شکل ۴-۳) رشد جدایه بر روی محیط ۹Kجامد. کلنی­های زرد با مرکز قهوه­ای به عنوان باکتری­ های اکسیدکننده آهن درنظر گرفته شده است
نتایج حاصل از تغییرات pH و E_h نشان دهنده فعالیت باکتری بود، همچنین باکتری جدا شده قادر به تشکیل کلنی­های کوچک با رنگ زرد با مرکزیت قهوه­ای بود(شکل ۴-۳). این جدایه در کلکسیون میکروارگانیسم های دانشگاه تهران با کد UTMC2299 ثبت و نگهداری گردید.
۴-۳-شناسایی جدایه UTMC2299 به روش فیلوژنتیکی
۴-۳-۱-استخراج DNA ژنومی از جدایه UTMC2299
پس از استخراج DNA ژنومی ، محصول استخراج برای تأیید وجود DNA بر روی ژل برده شد و نتایج آن مطابق شکل زیر حاکی از به درستی انجام شدن استخراج DNA می­باشد. بر روی ژل آگارز برده شد و بعد از رنگ آمیزی توسط اتیدیوم بروماید، باندهای DNA به صورت تصویر زیر دیده شد.

شکل ۴-۴) تصویر ژل مربوط به استخراج DNA. که مربوط به DNA ژنومی استخراج شده از جدایه UTMC2299 می­باشد.
با توجه به شکل بالا مشاهده می­ شود که استخراج DNA از این باکتری به خوبی صورت گرفته است. در روش استخراج DNA برای این باکتری از لیزوزیم استفاده نشد، در صورت استفاده از لیزوزیم باندی بر روی ژل مشاهده نگردید، همچنین زمان دمای انکوباسیون برای استخراج DNA از این باکتری به ۴/۱ زمان دمای موجود در دستورالعمل اعمال شد.
۴-۳-۲-انجام PCR روی DNA استخراج شده جدایه UTMC2299:
مقدار DNA با دو نسبت ۰٫۲۵ میکرولیتر و ۰٫۵ میکرولیتر PCR شد. در ادامه محصول استخراج DNA به­دست آمده، برای انجام کلونینگ برای تعیین توالی دقیق آن مورد استفاده قرار گرفت.
همانگونه که دیده می­ شود باند ژنی ۱۵۰۰ تایی مشاهده گردید، که در ادامه نتایج Blast آن نشان دهنده نوع باکتری جداشده می­باشد
شکل ۴-۵) تصویر حاصل از PCR ژن جدایه UTMC2299
۴-۳-۳-کلون کردن محصول PCR جدایه UTMC2299
معمولا در مرحله توالی­یابی ۷۰ نوکلئوتید از ابتدا و انتهای توالی­ها به­خوبی خوانده نمی­ شود. برای دستیابی به توالی دقیق سویه جدا شده انجام کلونینگ لازم می­باشد. بدین منظور DNA جدا شده در میزبان ٍE.coli کلون گردید.
از آنجایی که طول ژن جدا شده ۱۵۰۰ نوکلئوتید است کلون­های مثبت سفید رنگ باندهای حدود۱۵۰۰ نوکلئوتیدی ایجاد کنند. در شکل زیر نتیجه حاصل از ژل الکتروفورز ۱۰ کلنی سفیدرنگ انتخاب شده برای سویه جداسازی شده مشاهده گردید.
شکل ۴-۶) تصویر ژل کلونینگ با باندهای ۱۵۰۰ نوکلئوتیدی

از لحاظ روانشناسی: روانشناسی علمی است که از حالات نفسانی و حیات باطنی گفت‌و‌گو می کند از تماشای هر اثر زیبا لذتی برای شخص رخ می‌دهد و نیز هر کسی در خود یک نوع علاقه و تمایلی برای ایجاد آثار زیبا احساس می‌کند. مثلاً هنگامی که آهنگ خوبی را می‌شنویم یا منظره زیبائی را تماشا می‌کنیم یک نوع حظ و نشاطی در خود احساس می‌کنیم که مانند کیفیات دیگر نفسانی یک حالت داخلی و باطنی بوده و تنها به وسیله ضمیر و وجدان شناخته می‌شود. البته چنین حالت و کیفیتی مخصوصاً و شاید منحصراً مربوط به روانشناسی است. (همان، ۱۳۲۸: ۱۰)

از لحاظ جامعه‌شناسی: جامعه‌شناسی و تاریخ هر دو جوامع انسانی و امور اجتماعی را مورد تحقیق و مطالعه قرار می‌دهد اولی صفات کلی و عمومی و مشترک و دومی پدیده‌های فردی و خصوصی آنها را در نظر می‌گیرد عده‌ای از متفکرین معتقدند که شناخت زیبائی را باید بویژه از لحاظ جامعه‌شناسی و تاریخ مورد تحقیق و بحث قرار داد زیرا هر اثر هنری همیشه محصول محیط اجتماعی بوده و توالی اشکال مختلف هنرها و حتی سنخ‌های زیبائی را باید در تاریخ جستجو و توجیه کرد هر خداوند هنر، تابع محیط اجتماعی خود بوده آثار زیبائی که از دست و قلم او بیرون می‌آید و در معرض انتظار دیگران قرار می‌گیرد تا اندازه‌ایی محصول آن محیط است. (شاله، ۱۳۲۸: ۱۶-۱۳)
از لحاظ فیزیولوژی: زیبائی و هر چیز زیبا در اندام و اعضاء بدن انسان تأثیر مخصوصی داشته و یک نوع حظ جسمانی و عضوی در او تولید می کند. دانشمندان اخیر تأثیر اخلاقی هنر و زیبا را خارج از دایره تحقیقات و آزمایشهای علمی دانسته و معتقد است که باید به مدد کشفیات فیزیکی در باب نور و رنگ ها و صداها و تحقیقات علم وظائف الاعضاء درباره چگونگی ساختمان و طرز عمل اندام باصره و سامعه، علت و چگونگی حظ استاتیک یعنی حظی را که از دیدن و شنیدن آثار زیبا در چشم و گوش تولید می‌شود، بدست آورد.
از لحاظ تجربی:مهمترین شناخت زیبایی تجربی عبارت از نظریه فکنزدانشمند معروف آلمانی است^۱. فکنز دو نوع شناخت زیباییرا تشخیص و آنها را در مقابل هم قرار داده است اولی از اصول کلی و نظریات مطلق حرکت کرده و نتایج جزئی و خصوصی استنتاج می کند. دومی از عناصر اصلی و اولیه شروع کرده بتدریج به نظریات کلی می‌رسد به عقیده فکنز زیبایی عبارت از مستقیم و بدون واسطه بودن آنست حظی از شنیدن و دیدن اشیاء زیبا در انسان پدید می‌آید مانند حظهای دیگر کیفی بوده و فی نفسه اندازه پذیری نیست ولی می‌توان یک نوع اندازه‌گیری که امروز در علوم طبیعی معمول است در آن به کار برد. (همان: ۲۱-۱۸)
از لحاظ ادبی: آنچه در این نوشتار بیش از موارد فوق‌الذکر دیگر به کار می‌آید و ما را در رسیدن به هدفمان که دستیابی به جوابی قانع کننده برای سوالات مطرح شده است یاری می‌کند همین زیباشناسی ادبی است و از دیدگاه ادبا گفتار و نوشتار و ادبیات زیبا و جذاب همراه با ضوابط فصاحت و بلاغت یکی دیگر از مصادیق زیبایی محسوب می‌شود.
۲-۳- عناصر زیباشناسی ادبی
از عناصر زیباشناسی ادبی می‌توان لفظ، معنا، عاطفه، خیال، موسیقی را برشمردکه در این مجال به بررسی هر یک به صورت مختصر پرداخته میشود به بررسی هر یک از این موارد می‌پردازیم
۲-۳-۱- لفظ
لفظ مهمترین و اساسی‌ترین عنصر تشکیل دهنده یک اثر ادبی و ماده‌ی اولیه آن به شمار می‌آید و شکل ظاهری متن از زیبایی لفظ برمی‌خیزد. بنابراین استفاده از کلمات نازیبا هر چند دارای مفاهیمی بلند باشد جذابیتی برای خواننده ایجاد نمی‌کند تا با متن به راحتی همراه شود. در باب الفاظ و معانی چند نظر وجود دارد:لفظگرایی، معناگرایی و عنایت به لفظ و معنا. جاحظ، قُدامه ‌بن‌ جعفراز پیشاهنگان لفظ گرایی، حسن ‌بن‌ بِشرآمِدی از پیشگامان نظریه اصالت معنا شمرده میشوند. اما دانشمندانی چون ابن قتیبه، بشر بن معتمرو ابوهلالعسکری اثر لفظ و معنا را در آفرینش بلاغت به تساوی دخیل میدانستند.(شمیسا،۱۳۸۳: ۷۱) پیروان جریان اصالت لفظ به این باور بودند که الفاظ فخیم، پایه و اساس بلاغت بوده، معانی فقط در پوششی زیباست که سخن بلیغ را به ظهور میرساند و در برابر این عقیده که برای معنا اهمّیت ثانوی قایل است، باورمندان اصالت معنا میپنداشتند که مفهومی رکیک را نمیتوان با ارائه در پوششی زیبا و بلیغ وانمود کرد، زیرا این معانی زیباست که به خودی خود و بدون استمداد از پوشش زیبا نیز سخن را به مدارج بلاغت میرسانند. گروه سومی برخلاف اعتقاد این دو جریان، لفظ فخیم و معنای سلیم را لازم و ملزوم همدیگر دانسته با تأکید بر کاربرد همزمان و نقش مساویانه هر دو به امر آفرینش بلاغت اقرار داشتند. ولی جرجانی با بررسی دقیق نظریات هر سه گرایش به این نتیجه رسید که نه لفظ به تنهایی اسباب ایجاد بلاغت شده میتواند، نه معنا و نه هم مجموع هردو، بلکه زیبایی و بلاغت سخن در ترکیب و تنظیم درست واژگان و عبارات است، مادامیکه کلمات به کار برده شده در یک جمله و یا در یک مصراع شعر دارای هماهنگی لفظی و معنوی نبوده، معانی و مدلول آنها نیز با همدیگر ارتباط منطقی نداشته باشند و نظمی معین و مرتبط با همدیگر واقع نگردند، فاقد ارزشهای زیبایی شناسانه خواهند بود. (www.ashian.ca/topic) نظریه نظم از عرصه‌هایی بود که در آن، گفتگوهای دیرین ادیبان درباره اصالت لفظ یا معنا و ترجیح یکی بر دیگری، جلوه‌گر شد. بیشتر ادیبان و متکلمان تا آغاز سده ۵ ق/۱۱م، همچنان به دوگانگی و جدایی لفظ و معنا باور داشتند و عموماً زیبایی، فصاحت و بلاغت را به یکی از آن دو ربط می‌دادند. این سبب شده بود که آنان در دو گروه لفظ‌گرایان و معناگرایان دسته‌بندی شوند و بر همین اساس، اعجاز قرآن را نیز یا به الفاظ و یا به معانی بازگردانند. جرجانی در دو کتاب خویش، آراء سنتی مربوط به اهمیت لفظ یا معنا را رد کرد و نظریه عمومی معنا و فرایند خلاق خود را مطرح ساخت و سپس فصاحت و بلاغت را برآمده از مجموعه لفظ و معنا و ساخت و ترکیب آنها دانست. جرجانی آشکارا گفته است که سنجش سخن و ارزش آن نه به لفظ تنها ست و نه به معنای تنها؛ زیرا الفاظ به خودی خود، و البته جدا از برخی ملاحظات موسیقایی و آهنگی، ارزش یکسان دارند و تا زمانیکه در ترکیبی گنجانده نشوند، نمی‌توان لفظی را از لفظ دیگر بهتر و زیباتر دانست معانی نیز چنین‌اند و یک معنا بر معنای دیگر برتر نیست. بنابراین، چیزی که اهمّیت دارد و گونه‌گونیِ سخن را پدید می‌آورد، چگونگی ساختار، ترتیب و صورت الفاظ است که به آن «نظم» گفتهمی‌شود. برای نمونه، در دو جمله متفاوت «اِنطَلَقَ زیدٌ» و «زیدٌ مُنطَلِقٌ»، دو معنای متفاوت در ذهن ما بوده است که براساس آن، لفظ خود را تنظیم کرده‌ایم. ما ابتدا معانی مورد نظر خود را که «معانی النّحو» نامیده شده است، در ذهن ترتیب می‌دهیم و سپس الفاظ را بر پایههمان ترتیب، منظم می‌کنیم از اینرو، الفاظ، تابع و خادِم معانی می‌شوند و معانی، مهم‌تر جلوه می‌کنند.(جرجانی،بی تا: ۲۳۸)
از جمله کسانی که به لفظ اهمیت می‌دهند و آن را برتر می‌شمارند صاحب الصناعتین است که می‌گوید: «معانی میان عاقلان مشترک است زیرا اتفاق می‌افتد که معنایی خوب برای بازاری و نبطی و زنگی حاصل می‌شود. اما مردمان از جهت الفاظ و چیدن و تألیف و نظم آن بر هم رجحان پیدا می‌کنند.» (ابوهلال عسکری: بی‌تا، ۱۹۶) و در همان کتاب دوباره می‌گوید «اکثر شعرها براساس دروغ و امور محال از اوصاف ناممکن و صفات خارج از عادت و سخنان نادرست مانند اتهام به افراد پاکدامن، گواهی دروغ و سخن افتراء آمیز استوار شده، به خصوص شعر جاهلی که قویترین و برترین شعر است، چنین است چرا که از شعر جز خوبی لفظ و نیکویی معنا چیزی خواسته نمی‌شود به یکی از فیلسوفان گفتند فلان شاعر در شعرش دروغ می‌گوید گفت: خوبی سخن از شاعر طلب می‌شود و صدق و راستی از پیامبران.» (همان: ۱۳۱)
معنا اگر در الفاظ، شایسته و مناسب قرار گیرد تأثیر آن دوچندان خواهد شد. اگر همان معنا و مفهوم در لفظ نه چندان مناسب قرارگیرد آن تأثیرگذاری را نخواهد داشت.
در برتری لفظ برمعنا مولف گفته شد: «جای شگفتی است که کسی بر متنبی عیب بگیرد و از ارزش شعر او بکاهد تنها به آن علت که در آثار او ابیاتی یافته که بر سستی اعتقاد و فساد رأی او در دین دلالت دارد اگر مخالفت دین در شعر عیب شمرده می‌شد واعتقاد ناپسند و بد، مایه تأخر شاعر بود لازم می‌آمد که نام ابونؤاس از دیوانها محوشود و یادش از میان طبقات حذف گردد و اهل جاهلیت و کسانی که مردم به کفر آنها گواهی می‌دهد سزاوار بود که نام و یادشان از خاطر برود.» (القاضی جرجانی، ۱۳۳۱: ۵۸ و۵۷)
۲-۳-۲-معنا
معنا در واقع عنصر اصلی سخن می‌باشد و معنا با دیگر عناصر سخن از قبیل عاطفه و خیال پیوند تنگاتنگی دارد لفظ هر چند دلپذیر نمی‌تواند ناخوشایند بودن معنا را بپوشاند و ما نمی‌توانیم چون مکتب پارناس^۲ هنر را صرف هنر بپذیریم و برای آن هیچ مضمون و مسئولیت اجتماعی قائل نشویم.
سخنور جانی تازه در کالبد آشنا که زبان است در می‌دمد درست است که واژگان در ادب کمابیش همانهاست که در زبان نیز به کار گرفته می‌شود، اما درونمایه‌های، هنری شور و تپندگی در آن دو یکی نیست پیام ادب فزونتر و فراتر از آن است که تنها سر را نمی‌آموزد دل را نیز برمی‌افزود زبان برای سخنوران به رنگ‌ها می‌ماند برای نگارگر، یا به سنگ‌ها برای پیکر‌تراش یا به آوا‌ها برای آهنگساز واژگانی که کمابیش همان‌هایند که در گفتار و نوشتار به کار می‌گیریم، غزلهای خواجه، مثنوی مولانا را پدید می‌آورند لیک راز در چیست واژگان در سروده‌های این سخنوران سترگ، این هنرمندان شگرف آن چنان بکار گرفته شده‌اند؛ به هم پیوسته‌اند؛ سامان گرفته‌اند،که جان یافته‌اند. (کّزازی،۱۳۷۲: ۲۰- ۱۹-۱۶)
عبدالقاهرجرجانی در برتری معنا اینگونه می‌گوید: «خردمندی را ندیده‌ام که به فصاحت و بلاغت قرآن معتقد باشد به این دلیل که در حروف آن چیزی وجود ندارد که تلفظ آن بر زبان سنگین باشد زیرا اگر این درست بود لازم می‌آمد که لفظ بازاری و بی‌ارزش و کم مایه اگر دارای حروفی سبک و نرم باشد فصیح شمرده شود.» (عبداالقاهرجرحانی، بی‌تا، ۲۶۲)
محتوای یک اثر حاصل برآورد دو عنصر موضوع و اندیشه می‌باشد که به شرح آن می‌پردازیم.
الف) موضوع:به طور کلی موضوعات حکایت از زندگی گرفته می‌شوند قصه‌گو برای بیان کردن اندیشه خود زندگی را با جنبه‌های گوناگونش در نظر می‌گیرد ولی واقعیتی که در زندگی وجود دارد در قصه بطور غیرواقعی نشان داده می‌شود. به هیچ وجه نمی‌توان از حکایات انتظار واقعی بودن داشت.
ب) اندیشه: مفهوم محتوا با موضوع قصه تمام نمی‌شود بدیهی است که راویان قصه‌های مورد بررسی نسبت به زندگی که در روایات خود منعکس کرده‌اند، بی‌تفاوت نیستند و دیدگاه خاص خود را نسبت به موضوع پرداخته شده دارند. آنها توسط حکایات سعی دارند اندیشه خود را به شنونده القاء کنند. (مظاهری، ۱۳۸۹: ۷۸)
۲-۳-۳-عاطفه
دکتر شفیعی کدکنی در مورد عاطفه چنین می‌گوید:
«منظور از عاطفه، اندوه یا حالت حماسی یا اعجابی است که شاعر از رویداد حادثه‌ای در خویش احساس می‌کند و از خواننده یا شنونده می‌خواهد که با وی در این احساس شرکت داشته باشد. نمی‌توان به یقین پذیرفت که امکان آن باشد که هنرمندی حالت عاطفی را به خواننده خویش منتقل کند بی‌آنکه خود آن حالت را در جان خویش احساس کرده باشد عواطف انسانی را نمی‌توان شمارش کرد. حتی به طور دقیق نمی‌توان دسته‌بندی کرد زیرا که عاطفه بسیار پیچیده است. اما دو دسته از عواطف را می‌توان یاد کرد نخست عواطف شخصی از قبیل آنها که ما را وا می‌دارند تا در پی صلاح خویش برویم مانند فرار از میدان جنگ یا انتقام یا مدح به امید پاداش این دسته عواطف انفعالاتی نیستند که بتواند انگیزه واقعی هنر باشد دسته دوم عواطف رنج آمیزند که رنج‌های مخاطب را بر می‌انگیزند از قبیل حسد، خشم، ناامیدی عواطف اموری ثابت‌اند جز تغییر اندک در آنها راه ندارد اگر تغییری پیدا شود در شکل و ظاهر آنها است نه در اصل و اساس آنها.» (شفیعی کدکنی، ۱۳۶۶: ۲۴-۲۶)
علم زمان سعدی مرده است اما شعر سعدی زنده است و از علم زمان او جز در تاریخ اثری باقی نمانده است و علم تابع عقل است و عقل آدمی هر لحظه در حال رشد و شکوفایی می‌باشد اما عاطفه تغییر ناپذیراست مگر در حد ناچیزی به عنوان مثال حالت اندوه یا شادی از قدیم تاکنون وجود داشته است و بسیارند نویسندگانی و ادیبانی که از امتیازات گوناگونی چون آگاهی زیاد، حس تعبیر برخوردارند اما با وجود همه آنها از ضعف عاطفه و احساس برخوردارند که این نارسایی نقاط قوتشان را، خنثی و بی‌اثر می‌سازد.کروچه^۳ در مورد عاطفه چنین می‌گوید «عاطفه ماده خام یا ماده اولیه‌ای است که هنرمند از آن کمک می‌گیرد از طریق آفرینش هنری آن را به ماده دیگر جزء ماده عواطف و افکار تغییر می‌دهد هنر عاطفه را تعدیل می‌کند و آرام می‌سازد به شکل خیال و تصویر نه بصورت ناله و آه ارائه می‌دهد و در پس نقاب الهام و پیچیدگی پنهان می کند. (غریب، ۱۳۷۸: ۱۰۳)
«پس مراد از عاطفه و احساس بیان مفاهیمی از قبیل اندوه، شادی، نفرین،آرزو، شگفتی و … می‌باشد که گوینده به مناسبت عاطفه و احساس که قصد اظهار آن را دارد از معانی مجازی جملات خبری یا پرسشی یا امری نیز استفاده می‌کند». (شمیسا ،۱۳۷۰: ۱۳۴)
احمدامین در مورد اهمیت عاطفه در ادبیات چنین می‌گوید: «عواطف اساس ادب هستند و آن را جاودانه می‌سازد و عواطف تغییر نمی‌کند ما دوست داریم یک شعر را بارها و بارها بخوانیم و از تکرار آن خسته نمی‌شویم اما وقتی کتاب علمی می‌خوانیم به سرعت احساس خستگی می‌کنیم زیرا این کتاب علمی به عقل مربوط است نه عاطفه » (امین، ۱۹۶۷: ۳۹).و از عواملی که عواطف را بر میانگیزد کاربرد رنگ در گفتگو با مخاطبان می باشد که نمونه بسیار آن را در قرآن شاهد هستیم «فالق الاصباح و جعل اللیل سکنا» (انعام/۹۶)؛ «خداست شکافنده پرده صبحگاهان، و او شب را برای آسایش خلق قرار داد.»
رنگ شناسان معتقدند: رنگ آبی تیره (رنگ شب)،‌ ساختار آرامش و سکوت کامل دارد و تاثیر آرام بخشی در سیستم اعصاب بر جای می گذارد و فشار خون، نبض و تنفس را می کاهد و در عین حال بدن تجدید قوا می یابد
۲-۳-۳-۱-معیارهای عاطفه
صدق عاطفه: متن ادبی برخاسته از انفعالی دروغین نباشد ترس در بیشتر شعرهای مدحی در ادبیات عربی، باعث می‌شود صدق عاطفه در آن نمایان نباشد. لذا بیشتر ناقدان بر آن عیب می‌گیرند و آن را رد می‌کنند مگر کسانی که دیدگاهی زیباشناسانه نسبت به آن دارند.(خفاجی، ۱۹۹۵: ۴۸)
قدرت عاطفه: منظور از قدرت عاطفه شدت و خروش عاطفه نیست، زیرا گاه عاطفه‌ای آرام دارای تأثیر قوی و اهمیتی بالاست و وضع معیاری برای قدرت عاطفه دشوار است و این به واسطه اختلاف طبع و مزاج در درجه‌ی قدرت عواطف است و دلیل دیگر آن است که عواطفی وجود دارند که منشا آنها تأمل و تفکر است و هر انسانی عاطفه خاص خود را دارد و حقیقتاً منشأ اول قوت عاطفه بستگی به نفس و طبیعت شاعر و نویسنده دارد.
ما نمونه‌ای از این قدرت عاطفه را در شعر خنساء شاهد هستیم که خواننده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

(اگر افراد بیشماری که در پیرامونم برای برادرانم
میگریستند ،نبودند خودم را می‌کشتم.)

(طلوع آفتاب مرا به یاد صخر می‌اندازد هر غروب آفتاب مرا به یاد او می‌اندازد.)

زمانی که محتوای نیتروژن برگ برای گیاهان رشد کرده تحت غلظت دی اکسید کربن غنی شده کاهش مییابد ممکن است تغییراتی در کیفیت دانه نیز ایجاد شود. کاهش محتوای نیتروژن و پروتئین در آرد تولید شده از دانه گیاهان گندمی که تحت افزایش غلظت دی اکسید کربن رشد کرده اند گزارش شده است [۲۱]. همچنین وانگ و همکاران (۲۰۱۴) بیان کردند که افزایش دی اکسید کربن مواد معدنی دانه برنج را کاهش میدهد [۸۰].

نتایج مطالعات تاثیرات بیوشیمیایی و سلولی افزایش غلظت دی اکسید کربن بر چرخه های احیای کربن فتوسنتزی و اکسیداسیون کربن فتوسنتزی نشان داده است که با افزایش غلظت دی اکسید کربن، نسبت کربن به نیتروژن C/N افزایش مییابد. این مسئله میتواند وابسته به افزایش کربوهیدرات، لیگنین و یا محتوای گلوکز باشد [۴۲، ۵۹ و ۷۵]. یکی دیگر از نظرات در مورد افزایش نسبت C/N تولید ترکیبات ثانویه و برهمکنش بین گیاه و گیاه خوار است. ترکیبات ثانویه بر پایه کربن با افزایش دی اکسید کربن افزایش مییابد. تغذیه گیاه خواران به طور فزاینده ای تحت تاثیر ترکیبات شیمیایی دگر آسیب رسان برگ و کیفیت مواد مغذی برگ است [۵۹]. گوفو و همکاران (۲۰۱۴) بیان داشتند، با افزایش غلظت دی اکسید کربن ترکیبات فنولی و فلاونوییدی در مراحل گیاهچهای، پنجه زنی، طویل شدن ساقه و گلدهی کاهش و در مرحله رسیدگی افزایش داشت. ترکیبات فنولی و فلاونوییدی در بازداری از بیماریهای برنج و در مبارزه برنج با علفهای هرز دارای اهمیت هستند. تغییر این ترکیبات در برنج میتواند بر روابط برهمکنشی بین برنج و علف هرز، برنج و میکروارگانیسم و برنج و گیاه خوار تاثیر بگذارد [۴۲]. کاهش در غلظت نیتروژن بافت گیاهی ممکن است تغییرات قابل ملاحظهای بر فرآیندهای تجزیهی لاشبرگ بگذارد. در شرایط دی اکسید کربن بالا سرعت تجزیه لاشبرگ آهستهتر میشود و این میتواند باعث کاهش غلظت نیتروژن و افزایش فیبر شود. همچنین کاهش سرعت تجزیه میتواند چرخهی مواد غذایی و جریان انرژی در اکوسیستم را محدود کند [۳۷].
یونها و غلظت مواد محلول در سلول های محافظ روزنه دلیل فشار آماس جهت تعیین اندازه دهانه روزنه هستند. بسته شدن روزنه نیاز به غیر قطبی شدن پتانسیل غشای دیواره سلولهای محافظ روزنه دارد. مطالعات الکتروفیزیولوژیکی نشان دادهاند که غنی سازی دی اکسید کربن فعالیت کانالهای رو به بیرون تنظیم کننده K^+[5] را افزایش و فعالیت کانالهای رو به درون تنظیم کننده K^+[6] را کاهش میدهد. در مجموع تغییرات افزایش فعالیت کانال های آنیونی نوعS ^[۷]، تحریک آزادسازی   از سلولهای محافظ و افزایش غلظت Ca²⁺ سلولهای محافظ روزنه باعث غیر قطبی شدن پتانسیل غشای سلول های محافظ شده و سبب بسته شدن روزنه میشود. بنابراین غیر قطبی شدن بیشتر طی افزایش غلظت دی اکسید کربن کاهش اندازه دهانه روزنه را نتیجه خواهد داد [۲۷]. انسورد (۲۰۰۷) میانگین کاهش ۲۲ درصدی هدایت روزنه ای را طی افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۶۷ میکرومول در مول برای گونه های مختلف گزارش کرده است [۲۷].
افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۵۰ میکرومول در مول، نشاسته، ساکاروز و کل کربوهیدراتهای غیر ساختمانی را در برگ گیاه برنج افزایش داده است [۴۲ و ۶۰]. تجمع نشاسته باعث از شکل انداختن فیزیکی کلروپلاست و مانع پخش دی اکسید کربن درون کلروپلاست میشود. همچنین افزایش ساکاروز محلول باعث مهار بیان ژن چند ترکیب کلیدی در فتوسنتز میشود [۶۰]. تجمع کربوهیدراتها و ساکاروز از ساخت این ترکیبات جلوگیری میکند. کاهش ساخت کربوهیدرات باعث کاهش بازسازی فسفر معدنی و محدودیت فتوسنتز میشود [۵۷]. عدم بیان ژن فتوسنتزی rbcs زمانی دیده میشود که میزان کربوهیدرات بیش از مصرف برای رشد باشد. در گیاهانی مثل تربچه و سیب زمینی که مخزن بزرگی برای کربوهیدرات دارند عدم بیان ژن دیده نمیشود [۵۹]. همچنین فاریا و همکاران (۱۹۹۶) بیان داشتند غلظت ۷۰۰ میکرومول در مول دی اکسید کربن موجب تنظیم کاهشی^[۸] فتوسنتز و کاهش ماکزیمم ظرفیت فتوسنتز میشود. تنظیم کاهشی به خاطر تقاضای کم برای مواد فتوسنتزی است. کاهش در سرعت فتوسنتز میتواند ناشی از محدودیت فسفات به دلیل عدم مصرف تریوز فسفات باشد. فعالیت نسخه برداری از ژنهای کد کنندهی پروتئینهای کلروپلاست توسط قندها سرکوب میشود. محتوای پایین کلروفیل در دی اکسید کربن غنی شده در چندین گونه دیده شده است، که دلیل آن بازداری از نسخه برداری ژن cab توسط تجمع قندهای محلول است [۴۱] .
دلایلی برای واکنش کمتر عملکرد به غنی سازی دی اکسید کربن در دراز مدت در مقایسه با واکنش فتوسنتزی در کوتاه مدت وجود دارد. عامل عمده تنظیم کاهشی ظرفیت فتوسنتزی تحت تماس دراز مدت با افزایش غلظت دی اکسید کربن است که در بعضی آزمایشها رخ داد. این تنظیم کاهشی میتواند نتیجه شرایط مصنوعی رشد باشد یا ممکن است به این دلیل باشد که ارقام فعلی گیاهان سه کربنه نسبت به افزایش غلظت دی اکسید کربن به خوبی سازگار نیستند. تنظیم پایینی به سازوکارهای بازخوردی نسبت داده شده است که زمانی عمل میکنند که عرضه کربوهیدراتها از فتوسنتز بیش از تقاضای مخزن برای کربوهیدرات میشود. تنظیم کاهشی قوی زمانی مشاهده شد که گیاهان در گلدانهای کوچکی پرورش داده شدند که به ایجاد مخزن ریشه بسیار اندکی نسبت به حالت طبیعی برای کربوهیدراتها منجر شده است [۲۱].
۲-۱۳- سطح برگ
۲-۱۳-۱- تاثیر غلظت دی اکسید کربن
برگها اندامهای اصلی دریافت نور میباشند و به عنوان کارخانه های سازنده کربوهیدرات در گیاه عمل میکنند و با تبدیل انرژی نورانی به شیمیایی باعث رشد گیاه میشوند [۲۰]. به طور کلی در سیستم فتوسنتزی گیاهان سه کربنه، دی اکسید کربن به عنوان عامل محدود کننده مطرح است و افزایش غلظت دی اکسید کربن جو، در صورت تامین بودن سایر عوامل زیست محیطی موجب افزایش فتوسنتز میشود [۷۷]. افزایش در کربوکسیلاسیون دی اکسید کربن منجر به افزایش ماده خشک و سطح برگ گیاه میشود [۲۰]. کیم و همکاران (۲۰۰۳) نیز در مطالعه خود نشان دادند که افزایش غلظت دی اکسید کربن تا ۲۰۰ میکرومول در مول بیشتر از شرایط معمول در وضعیت کاربرد نیتروژن به میزان ۸ گرم در متر مربع باعث افزایش ۱۸ درصدی شاخص سطح برگ سبز در مراحل اولیه رشد گیاه برنج شد [۵۱]. روی و همکاران (۲۰۱۲) بیان داشتند که افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۵۰ میکرومول در مول باعث افزایش شاخص سطح برگ در مراحل حداکثر پنجه زنی، آغازش خوشه، خوشه دهی، پر شدن دانه و رسیدگی کامل به ترتیب به میزان ۳۵، ۲۳، ۱۷، ۱۸ و ۸ درصد میشود [۶۶]. از جمله دلایل افزایش در سطح برگ میتوان به افزایش فتوسنتز [۲۷]، افزایش سرعت رشد محصول [۳۸] افزایش در تعداد پنجه [۵۱] و افزایش در سرعت نمو برگ اشاره نمود [۶]. با این حال انسورد (۲۰۰۸) با بررسی ۷۲ مطالعه بر روی شاخص سطح برگ نشان داد که در مجموع افزایش شاخص سطح برگ در شرایط غنی شده دی اکسید کربن از نظر آماری معنی دار نمیباشد [۲۵]. شیمونو و همکاران (۲۰۰۹) نشان دادند که افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۷۰۰ میکرومول در مول سطح سبز برگ را تا قبل از مرحله خوشه دهی تحت تاثیر قرار نداد. ولی در مرحله پر شدن دانه باعث کاهش ۱۷ درصدی در سطح برگ سبز برنج شد. ایشان بیان کردند که این کاهش سطح سبز برگ نشان دهنده تاثیر افزایش غلظت دی اکسید کربن بر سرعت پیر شدن برگها است [۷۳]. بعلاوه افزایش غلظت دی اکسید کربن، غلظت نیتروژن گیاه در وزن خشک را کاهش میدهد [۶]. کیم و همکاران (۲۰۰۳) بیان داشتند افزایش ۲۰۰ میکرومول در مول غلظت دی اکسید کربن نسبت به شرایط معمول باعث کاهش شاخص سطح برگ سبز در مراحل گلدهی، پرشدن دانه و رسیدگی دانه به ترتیب به مقدار ۴، ۱۳ و ۱۱ درصد شد. ایشان نیز بیان داشتند دلیل پاسخ منفی شاخص سطح برگ سبز تسریع در پیر شدن برگها در شرایط غنی شده دی اکسید کربن است [۵۲].
معمولا دلیل پیری زودتر در شرایط غنی شده دی اکسید کربن باز تخصیص سریع نیتروژن از برگهای سبز به دانه ها در طی مرحله پر شدن دانه غلات است. این میتواند دلیل کاهش نیتروژن برگ و کاهش شاخص سطح برگ سبز نسبت به شرایط معمول دی اکسید کربن باشد. علاوه بر این پاسخ ناچیز جذب نیتروژن در شرایط غنی شده دی اکسید کربن در اواخر فصل رشد میتواند سهمی در کاهش نیتروژن برگ و شاخص سطح برگ سبز داشته باشد. همچنین بسیار گزارش شده است که تسریع مراحل فنولوژیک گیاه با افزایش غلظت دی اکسید کربن میتواند بر توسعه و پیری برگ تاثیر بگذارد [۵۲].
۲-۱۳-۲- نقش نیتروژن
نیتروژن در مرحله رشد رویشی برنج به ویژه پنجه زنی از طریق افزایش مواد فتوسنتزی، سبب افزایش فتوسنتز و سطح برگ گیاه میشود [۷]. لی و همکاران (۲۰۱۲) در آزمایش خود نشان دادند که سطوح نیتروژن ۴۰ و ۱۰۰ نسبت به سطح ۲۰ میلی گرم در لیتر، به ترتیب باعث افزایش ۱۰ و ۸/۳۴ درصدی سطح برگ ژنوتیپ هیبرید Shanyou 63 در مرحله گیاهچهای شد [۵۶]. آذرپور و همکاران نیز (۱۳۹۰) بیان داشتند که کاربرد مقادیر ۳۰، ۶۰ و ۹۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار نسبت به شاهد یا عدم مصرف کود، به ترتیب باعث افزایش ۱۷، ۳۲ و ۵۲ درصدی شاخص سطح برگ در ارقام برنج علیکاظمی، هاشمی و خزر شد. همچنین بیان داشتند که اختلاف معنی داری بین ژنوتیپهای علیکاظمی، هاشمی و خزر از لحاظ شاخص سطح برگ وجود داشت [۱].
۲-۱۴- تولید ماده خشک و عملکرد دانه
۲-۱۴-۱- تاثیر غلظت دی اکسید کربن
عموما افزایش دی اکسید کربن نرخ فتوسنتز و رشد گیاه را تحریک میکند [۵۷]. افزایش غلظت دی اکسید کربن جو، زیست توده و عملکرد دانه گیاهان سه کربنه ازجمله برنج را افزایش میدهد [۳۸]. مطالعات مختلف نشان داده است که افزایش غلظت دی اکسید کربن به طور میانگین عملکرد برنج را ۲۳ درصد افزایش میدهد [۲۶]. روی و همکاران (۲۰۱۲) نشان دادند که در شرایط افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۵۰ میکرومول در مول، تجمع ماده خشک افزایش معنیداری در تمام مراحل رشد برنج داشت [۶۶]. کیم و همکاران (۲۰۱۳) بیان نمودند با افزایش غلظت دی اکسید کربن عملکرد شلتوک بین ۶/۱۲ تا ۲۲ درصد افزایش مییابد [۵۰]. ژانگ و همکاران (۲۰۱۳) افزایش عملکرد ۱۳ درصدی را در شرایط ۲۰۰ میکرومول در مول غلظت بیشتر از شرایط معمول برای برنج گزارش کرده اند [۸۵]. شیمونو و همکاران (۲۰۱۳) بیان داشتند افزایش غلظت دی اکسید کربن تا ۲۰۰ میکرومول در مول بیشتر از شرایط معمول تجمع ماده خشک در برنج را ۲۷ درصد افزایش داد که این افزایش بیشتر در نتیجه تولید پنجه در این شرایط بود. همچنین بیان کردند که افزایش تجمع ماده خشک به تنهایی به دلیل افزایش در فتوسنتز نبوده است. به طوری که افزایش بیشتر فتوسنتز در ژنوتیپ BG 34-8 منجر به تولید ماده خشک بیشتر نشد بلکه کمترین افزایش را نیز داشت. تولید ماده خشک بیشتر در کنترل تولید پنجه بود و ژنوتیپ Kirarn که کمترین افزایش فتوسنتز را نشان داده بود با توجه به پنجه بیشتر، بیشترین ماده خشک را به خود اختصاص داد [۷۱]. در مطالعه ای دیگر با افزایش ۲۰۰ میکرومول در مول دی اکسید کربن نسبت به غلظت معمول وزن خشک کل و وزن خشک ریشه با افزایش دی اکسید کربن افزایش یافت که این افزایش در مراحل اولیه رشد بیشتر از مراحل انتهایی بود، به طوری که در مراحل انتهایی رشد این افزایش معنی دار نبود [۷۳]. بیکر (۲۰۰۴) در مطالعه خود بر روی ژنوتیپهای برنج جنوب آمریکا نشان داد که با افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۷۰۰ میکرومول در مول، ژنوتیپهای کوکودری، سیپرس و جفرسون به ترتیب افزایش ۴۰، ۴۶ و ۳۶ درصدی در وزن خشک اندام هوایی داشتند [۲۸]. وانگ و همکاران (۲۰۱۳) در مطالعه خود بر روی گیاه جو نشان دادند با افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۸۰۰ میکرومول در مول و در شرایط تغذیه ای آمونیوم نیترات محلول غذایی بیومس کل گیاه ۲۱ درصد افزایش یافت [۷۸].
۲-۱۴-۲- نقش نیتروژن
در سیستمهای پیشرفته تولیدات کشاورزی، نیتروژن نقش مهمی را در بهبود عملکرد ایفا میکند زیرا نقش بنیادی در ساختمان های پروتئینی دارد. نیاز به نیتروژن از سایر عناصر ماکرو و میکرو بیشتر است. نیتروژن باعث افزایش ارتفاع، محتوای کلروفیل، میزان پروتئینهای محلول و در نتیجه ایجاد پتانسیل عملکرد در محصولات زراعی میشود [۵۶]. اضافه کردن نیتروژن موجب افزایش تجمع ماده خشک در بخش رویشی گیاه میشود [۵۶]. اصفهانی و همکاران (۱۳۸۴) در آزمایش خود بر روی ژنوتیپ خزر در سطوح نیتروژن ۳۰، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار نسبت به شاهد بدون کود عملکرد ماده خشک برنج را به ترتیب ۱۹، ۴۲، ۲۳ و ۵۰ درصد افزایش داد [۲]. تیموریان و همکاران (۱۳۸۸) نشان دادند که سطح نیتروژن ۲۰۰ نسبت به سطح ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار باعث افزایش ۱۳ درصدی در عملکرد بیولوژیک برنج شد [۷]. افخمی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه خود بر روی ژنوتیپهای برنج جلودار، دانش و جهش بیان داشتند سطوح نیتروژن ۴۶ و ۹۲ کیلوگرم در هکتار نسبت به شاهد بدون کود به ترتیب باعث افزایش ۲۲ و ۳۶ درصدی عملکرد بیولوژیک شد [۳]. پان و همکاران (۲۰۱۲) بیان کردند که افزایش عملکرد برنج طی افزایش نیتروژن به دلیل افزایش اندازه مخزن (تعداد گلچه)، وزن خشک و شاخص برداشت طی مرحله بلوغ است [۶۳]. لی و همکاران (۲۰۱۲) بیان داشتند تعداد پنجه در گیاه برنج در سطوح نیتروژن ۴۰ و ۱۰۰ نسبت به سطح ۲۰ میلی گرم در لیتر به ترتیب افزایش ۴۰ و ۴/۵۷ درصدی داشت [۵۶]. حکیم و همکاران (۲۰۱۲) نیز بیان داشتند که عدم تاثیر پذیری ارقام برنج در شرایط کاهش نیتروژن در نتیجه کارایی بالای نیتروژن در آنها است [۴۵].
۲-۱۵- ویژگیهای فیزیولوژیکی
۲-۱۵-۱- نقش غلظت دی اکسید کربن
میکروکلیمای کانوپی تعیین کننده خروج آب از گیاه است. با افزایش غلظت دی اکسید کربن هدایت روزنهای کاهش مییابد و تبخیر و تعرق از سطح گیاه را کاهش میدهد در نتیجه باعث افزایش کارایی مصرف آب میشود [۵۴]. انسورد (۲۰۰۸) کاهش ۲۵ درصدی در هدایت روزنه ای و میزان فتوسنتز را با افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۶۲۷ میکرومول در مول در گیاه برنج گزارش کرده است [۲۶]. روی و همکاران (۲۰۱۲) نشان دادند که شرایط افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۵۰ میکرو مول درمول، افزایش شاخص سطح برگ، سرعت جذب خالص [۶۶] وسرعت رشد برنج را به دنبال داشت [۳۸]. شیمونو و همکاران (۲۰۰۹) گزارش نموده با افزایش ۲۰۰ میکرومول در مول در غلظت دی اکسید کربن معمول میزان جذب نیتروژن توسط برنج کاهش یافت [۷۰]. کارایی فتوسنتزی نیتروژن که اسیمیلاسیون دی اکسید کربن به ازای واحد نیتروژن برگ تعریف میشود با افزایش غلظت دی اکسید کربن افزایش مییابد [۵۴]. پانگ و همکاران (۲۰۰۶) بیان کردند که با افزایش ۲۰۰ میکرومول در مول به غلظت کنونی دی اکسید کربن، کارایی جذب نیتروژن توسط ریشه کاهش و کارایی مصرف نیتروژن افزایش داشت [۶۲]. افزایش غلظت دی اکسید کربن سرعت نمو فنولوژیکی را افزایش میدهد، بنابراین تعداد روزها تا خوشهدهی را کاهش میدهد. تسریع سرعت نمو گیاه با بالا رفتن نسبت کربن به نیتروژن همراه است [۲۱].
۲-۱۵-۲- نقش نیتروژن
نیتروژن در مرحله رشد رویشی برنج به ویژه پنجه زنی از طریق افزایش تولید مواد فتوسنتزی، سبب افزایش فتوسنتز و سطح برگ گیاه میشود [۷]. نسبت اندام هوایی به ریشه به میزان زیادی تحت تاثیر محیط است. کود نیتروژن تاثیر بارزی بر نسبت اندام هوایی به ریشه دارد. تحت رژیم نیتروژن زیاد تقریبا ۹۰ درصد مواد فتوسنتزی به اندام هوایی اختصاص مییابد حال آنکه در شرایط کمبود نیتروژن فقط ۵۰ درصد مواد فتوسنتزی به اندام هوایی اختصاص مییابد [۲۰]. مصرف نیتروژن با تأثیرگذاری بر غلظت کلروفیل برگ، اثر مستقیمی بر مراکز واکنش فتوسنتزی، مقدار فتوسنتز در واحد سطح برگ، رشد و عملکرد گیاه دارد [۱۸] . کاهش نیتروژن باعث کاهش رنگیزه های فتوسنتزی، پروتئینهای محلول، هدایت روزنهای و کاهش کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم ۲ و در نهایت کاهش ظرفیت فتوسنتزی ناشی از کاهش ظرفیت کربوکسیلاسیون و محدودیت روزنه میشود [۴۴].
احیای نیترات و اسیمیلاسیون آمونیوم نقش مهمی را در کارایی مصرف نیتروژن برنج ایفا میکنند. نیترات ردوکتاز و نیتریت ردوکتاز دو آنزیم کلیدی در احیای نیترات و گلوتامین سنتتاز و NADH وابسته به گلوتامات سنتتاز دو آنزیم کلیدی در اسیمیلاسیون آمونیوم در شرایط کمبود نیتروژن هستند [۳۴]. چن و همکاران (۲۰۱۰) بیان داشتند فعالیت گلوتامین سنتتاز و NADH وابسته به گلوتامات سنتتاز ژنوتیپ GD با کارایی مصرف نیتروژن بالاتر در مرحله گیاهچهای ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از ژنوتیپ NG در ریشه برنج بود؛ که نشان دهندهی اهمیت این دو آنزیم در اسیمیلاسیون نیتروژن در ریشه گیاه برنج در شرایط کمبود نیتروژن است [۳۴]. حکیم و همکاران (۲۰۱۲) بیان داشتند با افزایش سطح نیتروژن از ۴ به ۱۰ میلی مولار در لیتر کارایی نیتروژن کاهش یافت و مقادیر این کاهش در ژنوتیپهای مختلف متفاوت بود [۴۵]. لی و همکاران (۲۰۱۲) بیان داشتند کارایی مصرف نیتروژن فتوسنتزی ( نسبت نرخ خالص فتوسنتز به نیتروژن گیاه) و فعالیت روبیسکو (نسبت کارایی کربوکسیلاسیون به محتوای روبیسکو) با افزایش سطوح نیتروژن محلول غذایی کاهش یافت. غلظتهای ۴۰ و ۱۰۰ نسبت به غلظت ۲۰ میلی گرم در لیتر نیتروژن به ترتیب کاهش ۷ و ۱۳ درصدی در فعالیت روبیسکو و ۷ و ۱۹ درصدی در کارایی مصرف نیتروژن فتوسنتزی داشتند. با افزایش غلظت نیتروژن محلول غذایی، هدایت روزنهای کاهش و غلظت دی اکسید کربن اتاقک زیر روزنه کاهش ۲۴/۷ درصدی داشت [۵۶]. همچنین زمانی که آمونیوم نیترات به محیط کشت اضافه میشود، جذب آمونیوم در مقایسه با نیترات بسیار بیشتر است. جذب سریع آمونیوم به داخل سیتوپلاسم و کاهش پتانسیل غشاء سازوکار احتمالی کاهش جذب نیترات و کاتیونهایی نظیر پتاسیم، کلسیم و منزیم است [۱۲].
۲-۱۶- تنوع ژنتیکی
۲-۱۶-۱- پاسخ به دی اکسید کربن
چن و همکاران (۲۰۱۴) با مقایسه دو ژنوتیپ اندیکا (Takanari) و ژاپونیکا (Koshihikari) در شرایط غنی شده دی اکسید کربن (۲۰۰ میکرومول در مول بیشتر از شرایط معمول) با نشان دادن اثر متقابل ژنوتیپ و دی اکسید کربن بیان کردند که ژنوتیپ اندیکا نسبت به ژنوتیپ ژاپونیکا با افزایش دی اکسید کربن، هدایت مزوفیلی، کلروفیل و پروتئین بیشتری داشت و با افزایش دی اکسید کربن در نیتروژن کل برگ آن کاهشی دیده نشد [۳۳]. در آزمایش هاسیگاوا و همکاران (۲۰۱۳) نیز برهمکنش ژنوتیپ و دی اکسید کربن به طور معنی داری بر عملکرد برنج تاثیر گذاشت، به گونهای که مقدار افزایش عملکرد در ژنوتیپهای مختلف بین ۳ تا ۳۶ درصد بود. ایشان بیان نمودند ارقام پر محصول با ظرفیت مخزن بیشتر پاسخ بیشتری به افزایش غلظت دی اکسید کربن (۲۰۰ میکرومول در مول بیشتر) دادند [۴۶]. شیمونو وهمکاران (۲۰۰۹) بیان داشتند که اختلاف زیادی بین ارقام برنج در پاسخ به افزایش دی اکسید کربن (۲۰۰ میکرومول در مول بیشتر) وجود دارد. ایشان همچنین فرضیه پاسخ بیشتر ارقام زودرس نسبت به ارقام دیررس به افزایش دی اکسید کربن را رد کرده و بیان نمودند که برای سازگاری به افزایش غلظت دی اکسید کربن بهتر است انتخاب ارقام بر اساس میزان پاسخ آنها در قبل از مرحله خوشه دهی انجام شود [۷۳].
۲-۱۶-۲- پاسخ به نیتروژن
حکیم و همکاران (۲۰۱۲) بیان داشتند، مصرف نیتروژن تجمع ماده خشک را نسبت به شرایط نیتروژن پایین افزایش میدهد و بین ارقام از لحاظ کارایی نیتروژن تنوع زیادی دیده میشود [۴۴]. همچنین آذرپور و همکاران (۱۳۸۸) با بررسی اثر چهار سطح نیتروژن بر سه ژنوتیپ برنج (علی کاظمی، هاشمی‌ و خزر) بر روی صفات شاخص سطح برگ، تجمع ماده خشک و سرعت رشد محصول بیان داشتند که کاربرد کود نیتروژن باعث افزایش این صفات شد و بین ارقام تفاوت معنیداری وجود داشت، به طوری که بهترین عملکرد در ژنوتیپ خزر به دست آمد [۱]. تیموریان و همکاران (۱۳۸۸) در مطالعه خود بر روی ژنوتیپهای طارم، شفق و هیبرید GRH1 نشان دادند که تفاوت بیشترین مقدار عملکرد بیولوژیک (هیبرید) با کمترین مقدار (طارم) ۷/۲۲ درصد بود [۷].
۲-۱۷- برهمکنش دی اکسید کربن و نیتروژن
پاسخ گیاهان به افزایش غلظت دی اکسید کربن به میزان زیادی به فراهم بودن نیتروژن بستگی دارد. بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که واکنش گیاهان به افزایش دی اکسید کربن در زمانی که نیتروژن به میزان کافی در دسترس نباشد، کمتر از زمانی است که نیتروژن به میزان کافی در دسترس است [۵]. کیم و همکاران (۲۰۰۱) نشان دادند که همبستگی شدیدی بین تامین نیتروژن و دی اکسید کربن در گیاه برنج وجود دارد، در شرایط افزایش دی اکسید کربن ، جذب نیتروژن در غلظت پایین (۴ گرم درمترمربع) ۲ درصد و در غلظت بالا (۱۲گرم درمترمربع) ۲۰ درصد بود [۵۲]. در آزمایش وراکون و همکاران (۱۹۹۹) نیز پاسخ زیست توده به افزایش غلظت دی اکسید کربن در نیتروژن پایین (۱۲ میلی‌گرم) کم بود در حالی که با افزایش نیتروژن (۳۶ میلی‌گرم) افزایش چشمگیری داشت [۸۲]. همچنین ژانگ و همکاران (۲۰۱۳) گزارش کردند با افزایش غلظت دی اکسید کربن (۲۰۰ میکرومول در مول بیشتر) افزایش عملکرد برنج در شرایط عدم کاربرد نیتروژن ، ۱۱ درصد در حالی که در شرایط استفاده از هشت گرم نیتروژن در متر مربع ۱۶ درصد بود. ایشان بیان کردند که این تفاوت در سطوح مختلف نیتروژن برهمکنش بین نیتروژن و دی اکسید کربن را نشان میدهد [۸۵].
فصل سوم
مواد و روشها
این مطالعه در قالب دو آزمایش جداگانه در شرایط گلخانه در سال ۱۳۹۲ به اجرا درآمد. در آزمایش اول، پاسخ ژنوتیپ‌های مختلف برنج به دو غلظت نیتروژن محلول غذایی مورد بررسی قرار گرفت. در آزمایش دوم پاسخ ژنوتیپ هایی با نیتروژن کارایی متفاوت، نسبت به افزایش غلظت دی اکسید کربن هوا در سطوح مختلف غلظت نیتروژن محلول غذایی ارزیابی شد.
۳-۱- مواد ژنتیکی و نحوه تهیه
برای اجرای این تحقیق از ۲۸ ژنوتیپ برنج در سه گروه اصلاحی شمال، محلی شمال و مرکزی ایران استفاده شد. بذرها از موسسه تحقیقات برنج کشور در رشت، معاونت موسسه تحقیقات برنج در آمل و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان تهیه شدند. ژنوتیپهای اصلاحی شمال عبارت بودند از: فجر، شیرودی، پویا، نعمت، دشت، خزر، کشوری، تابش، بجار، شفق، سپیدرود، ندا و کوهسار. ژنوتیپهای محلی شمال عبارت بودند از: دیلمانی، علیکاظمی، حسنی، طارم منطقه، طارم محلی، دم سرخ، اهلمی طارم، محمدی چپرسر، هاشمی، صدری، غریب و موسی طارم. ژنوتیپهای مرکزی ایران عبارت بودند از: لاین۲فیروزان، سازندگی، زاینده رود و محلی جوزدان.
۳-۲- محلول غذایی مورد استفاده و نحوه کشت
به منظور کشت از محلول غذایی یوشیدا، بر اساس روش یوشیدا (۱۹۷۶) استفاده شد [۸۳]. بدین منظور ابتدا محلول مادر هر یک از عناصر غذایی مورد نیاز مطابق جدول (۳-۱) تهیه شد. سپس برای تهیه محلول غذایی ۵/۱۲ میلی لیتر از هر یک از محلولهای مادر به ۱۰ لیتر آب مقطر اضافه شد. از مرحله شروع پنجهزنی حجم محلول غذایی به ۲۰ لیتر ارتقاء یافت و به صورت هفتگی تعویض میشد. اسیدیته محلول (pH) با اضافه کردن NaOH و HCl کنترل و حدود ۷/۵ تنظیم شد. قابلیت هدایت الکتریکی (EC) در طول دوره آزمایش حدود ۵/۲ دسی‌زیمنس در متر بود.
بذر ژنوتیپهای مورد نظر ابتدا به وسیله‌ی محلول هیپو کلریت سدیم ۲ درصد ضدعفونی شده و جهت جوانه زنی و سبز شدن در ظروف کوچک تا رسیدن گیاهچهها ‌‌به مرحله دو برگی نگهداری شدند و سپس گیاهچهها به ظرف‌های حاوی محلولهای تهیه شده منتقل شدند. جهت استقرار گیاهچهها در ظروف حاوی محلول غذایی از صفحات یونولیت با سوراخهایی به فاصله پنج سانتیمتر از یکدیگر استفاده شد. به منظور نرسیدن نور به محلول غذایی دور ظروف کشت با پلاستیک مشکی پوشانیده شد.
جدول ۳-۱ ترکیب محلول غذایی یوشیدا و غلظت محلولهای مادر مورد استفاده